Panama (Republika Panamy, Republica de Panama) – państwo w Ameryce Środkowej, położone nad Morzem Karaibskim i Oceanem Spokojnym. Graniczy z Kolumbią (225 km) i Kostaryką (330 km) – łączna długość granic lądowych wynosi 555 km, ponadto 2490 km wybrzeża morskiego. Znana głównie z Kanału Panamskiego, dzięki któremu statki aby przepłynąć z zachodu na wschód Ameryki nie muszą opływać Ameryki Południowej i przechodzić przez Cieśninę Magellana.

Terytorium Panamy stanowi wąski (od ok. 50 km do ok. 200 km) pas lądu, łączący Amerykę Południową z Ameryką Północną. W najwęższej części, zw. Przesmykiem Panamskim, znajduje się Kanał Panamski. Ponad 50% pow. kraju zajmują wyżyny i góry Kordylierów Centralnych. Na zachodzie Cordillera de Veraguas z licznymi stożkami wulkanów (m.in. Chiriquí, najwyższy szczyt kraju, 3478 m), na wschodzie – Serranía del Darién (wys. do ok. 1900 m). Na wybrzeżach – aluwialne niziny. Wybrzeża rozczłonkowane (łączna dł. ok. 2000 km). Liczne zatoki, największe: Panamska (Ocean Spokojny) i Moskitów (Morze Karaibskie). Wzdłuż wybrzeży rafy koralowe (zwł. na Morzu Karaibskim) i ok. 1600 wysp (m.in. Archipelag Perłowy na Oceanie Spokojnym). Obszar Panamy jest położony w strefie aktywnej sejsmicznie. Klimat równikowy, na pn. wybitnie wilgotny (opady całoroczne, do 4000 mm), na pd. wilgotny (opady gł. w półroczu letnim, 1500–2500 mm rocznie). Średnia temperatura miesięczna: 26–28 °C na nizinach i ok. 17–10 °C w górach. Na wybrzeżu Morza Karaibskiego częste burze (do 200 rocznie). Gęsta sieć krótkich rzek, wpadających głównie do Oceanu Spokojnego. Lasy (44% pow.) równikowe wilgotne na północy i zrzucające okresowo liście – na południu oraz namorzynowe – na wybrzeżu Morza Karaibskiego. W kotlinach roślinność sawannowa.

• Najwyższe miejsce: Volcan de Chiriqui (Volcan Baru) 3475 m n.p.m.
• Najniższe miejsce: poziom morza

Zobacz też: Kanał Panamski.

Obszar zasiedlony pierwotnie przez Indian, głównie Czibczów. Do podboju hiszpańskiego znajdował się w zasięgu handlu prowadzonego przez Azteków i Majów. Przez Europejczyków odkryty ok. 1501, stał się posiadłością hiszpańską. Od 1535 wchodził w skład wicekrólestwa Nowej Hiszpanii, od 1717 – wicekrólestwa Nowej Granady.

Przez cały okres kolonialny był centrum wymiany handlowej. Po wyzwoleniu spod panowania hiszpańskiego Nowej Granady 1819, Panama, jako jej prowincja, weszła w skład Wielkiej Kolumbii. Od 1830 należała do Kolumbii. Znaczenie Panamy wzrosło z chwilą wybudowania (1850–1855) kolei łączącej Ocean Spokojny z Morzem Karaibskim, a zwłaszcza w związku z budową (od 1881) Kanału Panamskiego. W latach 1855–1886 miała autonomię wewnętrzną, którą utraciła wskutek dążeń secesjonistycznych.

W 1903 z inspiracji USA oderwała się od Kolumbii (na czele ruchu separatystycznego stał Manuel Amador Guerrero) i utworzyła odrębną republikę. Traktat z 1903 (Hay–Bunau-Varilla) przyznał USA wieczystą dzierżawę Strefy Kanału Panamskiego i prawo stacjonowania na terenie Panamy wojsk amerykańskich. W następnych latach rozwój gospodarki był związany z Kanałem, na prowincji tradycyjna gospodarka rolna (głównie uprawa bananów).

W latach 30. wystąpiły konflikty społeczne na tle rasowym, wywołane przez nacjonalistyczny ruch, na którego czele stał A. Arias Madrid. Ustaliły się silne wpływy polityczne i ekonomiczne USA, podczas II wojny światowej na terenie Panamy utworzono amerykańskie bazy wojskowe. Po wojnie konflikty z USA (1964 zerwanie stosunków dyplomatycznych), załagodzone układem z 1965, zawierającym obietnice uznania przez USA pełnej suwerenności Panamy w Strefie Kanału. W latach 60. szybki rozwój ekonomiczny, związany ze szczególnymi stosunkami z USA, dzięki którym Panama pełniła funkcje pośrednika w handlu między USA a niektórymi państwami Ameryki Łacińskiej.

W 1968 zamach stanu i (do 1969) rządy junty wojskowej. Od początku 1969 faktyczną władzę w Panamie sprawował gen. Omar Torrijos Herrera (1972–1978 premier z nadzwyczajnymi pełnomocnictwami): zakaz działalności partii politycznych, reformy społeczno-gospodarcze, między innymi w dziedzinie rolnictwa i oświaty. W 1973 ponowne zaostrzenie konfliktu z USA – Panama wystąpiła z żądaniem suwerenności w Strefie Kanału i wycofania z jej terenu wojsk amerykańskich. Kilkuletnie rokowania z USA w sprawie Kanału, prowadzone przy poparciu państw latynoamerykańskich dla Panamy, zostały zakończone 1977 układem, który spełnił roszczenia Panamy i ustalił warunki przekazania jej Strefy Kanału. Od 1978 rządy cywilne, a faktycznie dyktatura wojskowa gen. Torrijosa (do 1981).

Dzięki szybkiemu rozwojowi usług w dziedzinie handlu, bankowości i transportu morskiego (tzw. tania bandera) utrzymywał się wzrost gospodarczy i ekspansja zagranicznego kapitału inwestycyjnego, głównie z USA. Od 1983 dyktatura gen. Manuela Noriegi: program oszczędnościowy w gospodarce, narastanie konfliktów między władzą a opozycją cywilną, od 1987 konflikt z USA, zaostrzony 1988 po nieudanej próbie zamachu stanu. Od 1989, po unieważnieniu przez władze wyborów prezydenckich, dalszy wzrost napięć wewnętrznych i pogorszenie stosunków Panamy z krajami Ameryki Łacińskiej. W wyniku interwencji wojsk USA (1989) aresztowano gen. Noriegę, rządy objął prez. G. Endara, zwycięzca wyborów 1989. Szybko stracił poparcie społeczeństwa (1992 odrzucono w referendum jego projekt reformy konstytucji). W wyborach prezydenckich 1994 zwyciężył E. Pérez Balladares z opozycyjnej Rewolucyjnej Partii Demokratycznej.

Panamskie wojsko zostało rozwiązane konstytucyjną poprawką w roku 1994. Bezpieczeństwo zewnętrzne jest zapewnione dzięki Traktatowi o Neutralności Kanału Panamy z USA, które przejęło ochronę terytorialną. Wskutek nie ma ryzyka powrócenia do wcześniejszego reżimu wojskowego (Źródło: Sprawozdanie Euromoney / Lehman Bracia, 26 Lutego 1999 r.) Podjęto rokowania na temat formy obecności Amerykanów po 1999 w strefie Kanału Panamskiego i przyszłości bazy lotniczej w Howard, która jest wielonarodowym ośrodkiem walki z handlem narkotykami. Przyjęto prawo o Władzy Kanału Panamskiego, autonomicznej i niezależnej finansowo, która przejęła zarząd w grudniu 1999 po zakończeniu działalności Komisja Kanału Panamskiego.