Zakopane

Zakopane – miasto i gmina w województwie małopolskim, siedziba powiatu tatrzańskiego. Według danych z 31 grudnia 2009 r. miasto miało 26 737 mieszkańców i było drugim co do wielkości po Nowym Targu miastem Podhala.

Zakopane jest największym ośrodkiem miejskim w bezpośrednim otoczeniu Tatr, dużym ośrodkiem sportów zimowych, od dawna nazywane nieformalnie zimową stolicą Polski. W granicach administracyjnych miasta znajduje się także znaczna część Tatrzańskiego Parku Narodowego (od Doliny Suchej Wody do Doliny Małej Łąki).

W latach 1977–1994 miejscowość była siedzibą gminy Tatrzańskiej.

Położenie

Miasto położone jest u stóp Tatr, w Rowie Podtatrzańskim (Kotlina Zakopiańska), nad kilkoma potokami, których wody ostatecznie wpadają do rzeki Zakopianka dopływu Białego Dunajca. Jest najwyżej położonym miastem Polski. W granicach administracyjnych miasta znajduje się część Tatr (z najwyższym punktem jakim jest wierzchołek Świnicy – 2301 m n.p.m.). Pomijając tereny TPN, miasto leży na wysokości 750-1126 m n.p.m. Centralny punkt Zakopanego – skrzyżowanie ul. Krupówki i Kościuszki znajduje się na wysokości 838 m n.p.m. Na północy rozciąga się pasmo Gubałówki, a na południu nad miastem góruje Giewont.

Według danych z roku 2005 Zakopane ma obszar 84,35 km², w tym: użytki rolne: 31%, użytki leśne: 57%

Miasto stanowi 17,89% powierzchni powiatu.

Sąsiednie gminy: Bukowina Tatrzańska, Kościelisko, Poronin. Gmina sąsiaduje ze Słowacją.

W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa nowosądeckiego.

Dzielnice Zakopanego

• Centrum
• Kasprusie
• Skibówki
• Krzeptówki
• Mraźnica
• Buńdówki
• Spadowiec
• Bogówka
• Bystre
• Jaszczurówka
• Antałówka
• Olcza
• Toporowa Cyrhla
• Gubałówka
• Harenda
• Kuźnice
• Bilinówka

Demografia

Dane z 30 czerwca 2004:

Warunki naturalne

Klimat

Historia

Zakopane powstało jako osada na miejscu sezonowych osad pasterskich. Pierwszy (zaginiony) przywilej osadniczy wydał podobno Stefan Batory w 1578 roku, który to przywilej został zatwierdzony przez króla Michała Wiśniowieckiego przywilejem osadniczym w 1670 roku (znanym tylko z odpisów – nie zachował się oryginał). W 1676 roku wieś liczyła 43 mieszkańców (wraz z Olczą i Poroninem). Pierwotnie osada należała do króla, później do cesarsko-królewskiego skarbu austriackiego. W 1824 roku Zakopane wraz z częścią Tatr zostało sprzedane węgierskiej rodzinie Homolacsów. W XVIII wieku w Kuźnicach zbudowano hutę żelaza (w XIX wieku był to największy zakład metalurgiczny w Galicji). Rozkwit Zakopanego rozpoczął się w drugiej połowie XIX w., kiedy to właściwości klimatyczne Zakopanego zaczął popularyzować Tytus Chałubiński. W roku 1876 Towarzystwo Tatrzańskie otworzyło w Zakopanem szkołę snycerską. W 1886 r. zostało uznane za uzdrowisko. W 1889 roku Zakopane liczyło już 3000 mieszkańców. W tymże też roku kupił je na licytacji (wraz z dużą częścią Tatr) hrabia Władysław Zamoyski – "mąż opatrznościowy" Tatr polskich, który stworzył podwaliny obecnego parku narodowego. Według austriackiego spisu ludności z 1900 w 1075 budynkach w Zakopanem na obszarze 6491 hektarów (gemeinde i gutsgebiete) mieszkało 5768 osób (gęstość zaludnienia 88,9 os./km²), z czego 5531 (95,9%) było katolikami a 234 (4,1%) wyznawcami judaizmu.

W 1933 roku Zakopane uzyskało prawa miejskie. W czasie II wojny światowej Zakopane stało się punktem przerzutowym na Węgry. W podziemiach hotelu "Palace" mieścił się areszt Gestapo. Na początku marca 1940 w wilii "Tadeusz" przy drodze do Białego miała miejsce III Metodyczna Konferencja NKWD i Gestapo, na której omówiono metody pracy operacyjnej przeciwko polskiemu podziemiu i wymieniono się informacjami.

Kultura i sztuka

Znaczenie dla kultury polskiej

Pod koniec XIX wieku Zakopane stało się ośrodkiem kulturalnym, odwiedzanym (lub zamieszkanym) przez takie sławne postacie polskiej kultury jak: Henryk Sienkiewicz, Władysław Orkan, Stanisław Witkiewicz, Stefan Żeromski, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Jan Kasprowicz, Mieczysław Karłowicz, Karol Szymanowski, Stanisław Ignacy Witkiewicz i inni. Stanisław Witkiewicz (ojciec) jest autorem tzw. stylu zakopiańskiego (zwanego też od jego nazwiska witkiewiczowskim) w budownictwie. Z pobytem letników a później także osiedlającej się w Zakopanem inteligencji nastąpił rozwój turystyki i taternictwa. W 1873 r. zawiązało się Towarzystwo Tatrzańskie, którego celem było propagowanie wiedzy o Tatrach, badanie ich, ułatwienie turystyki, ochrona przyrody i popieranie miejscowego rozwoju. Wśród inicjatorów powstania Towarzystwa był Tytus Chałubiński, ks. Józef Stolarczyk, Walery Eljasz-Radzikowski i inni. Działalności tego Towarzystwa Zakopane zawdzięcza pierwsze oświetlenie, organizację poczty i telegrafu, budowę Dworca Tatrzańskiego. Rozwój taternictwa i powtarzające się wypadki były powodem powołania Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego (1909). Inicjatorem jego powstania był przede wszystkim Mariusz Zaruski. Z pobytem letników związana jest także historia teatru w Zakopanem. Pierwsze przedstawienia wystawiane były przez zespoły amatorskie tworzone przez gości, ale już w 1892 Zakopane odwiedza zespół teatralny złożony z zawodowych aktorów. Powołany w 1900 r. Związek Przyjaciół Zakopanego zainicjował powstanie stałego teatru amatorskiego, a od 1904 sezonowego zespołu zawodowego. W Zakopanem występowała Helena Modrzejewska, Antonina Hoffman, Irena i Ludwik Solscy i inni. W latach międzywojennych działał w Zakopanem Teatr Formistyczny.

Z działalnością Związku Przyjaciół Zakopanego związana jest także budowa pomnika Tytusa Chałubińskiego i powstanie pierwszych stowarzyszeń sportowych. Do najsławniejszych zabytków zaliczane są: barokowy drewniany kościółek obok zabytkowego Cmentarza Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku; zabytkowa góralska zabudowa drewniana; budowle w stylu zakopiańskim; wille (np. Koliba, Pod Jedlami, Atma i inne).

Muzea i galerie sztuki

• Muzeum Tatrzańskie im. dra Tytusa Chałubińskiego
• Muzeum Stylu Zakopiańskiego w willi Koliba
• Muzeum Przyrodnicze Tatrzańskiego Parku Narodowego
• Muzeum Kornela Makuszyńskiego
• Muzeum Jana Kasprowicza
• Muzeum Karola Szymanowskiego w willi "Atma"
• Galeria Władysława Hasiora
• Miejska Galeria Sztuki
• Muzeum Walki i Męczeństwa

Turystyka i sport

Rokrocznie na Wielkiej Krokwi odbywa się Puchar Świata w skokach narciarskich. W mieście tym trzykrotnie odbywały się mistrzostwa świata w narciarstwie klasycznym: w latach 1929, 1939 oraz w 1962 oraz jeden raz mistrzostwa świata w narciarstwie alpejskim w 1939 roku. Miasto kandydowało do organizacji Mistrzostw Świata w Narciarstwie Klasycznym 2011 (przegrana z Oslo), Mistrzostw Świata w Narciarstwie Klasycznym 2013 (przegrana z Val di Fiemme) i Mistrzostw Świata w Narciarstwie Klasycznym 2015 (przegrana z Falun). Planuje jednak połączyć swoje siły z Krakowem i kandydować do organizacji Mistrzostw Świata w Narciarstwie Klasycznym 2017. Miasto starało się też (bezskutecznie) o organizację w 2006 roku Zimowych Igrzysk Olimpijskich (wygrał Turyn).

Mistrzostwa Świata Rozegrane w Zakopanem

• • Mistrzostwa Świata w Narciarstwie Klasycznym 1929
  • Mistrzostwa Świata w Narciarstwie Alpejskim 1939
  • Mistrzostwa Świata w Narciarstwie Klasycznym 1939
  • Mistrzostwa Świata w Narciarstwie Klasycznym 1962
  • Mistrzostwa Świata w Biathlonie 1969
  • Mistrzostwa Świata Juniorów w Narciarstwie Klasycznym 2008
  • Mistrzostwa świata juniorów w łyżwiarstwie szybkim 2009

Mistrzostwa Europy Rozegrane w Zakopanem

• • Mistrzostwa Europy w Biathlonie 2000

Uniwersjady Rozegrane w Zakopanem

• • Zimowa Uniwersjada 1993
  • Zimowa Uniwersjada 2001

Liczne sanatoria i domy wypoczynkowe oraz duża baza noclegowa, czynią z Zakopanego miejscowość atrakcyjną dla turystów. Główną atrakcją turystyczną są Tatry. Inne to:

• kolejka linowo-terenowa na Gubałówkę
• kolejka linowa na Kasprowy Wierch
• kolej linowo-krzesełkowa na Butorowy Wierch
• skocznia narciarska Wielka Krokiew
• Teatr im. Stanisława Ignacego Witkiewicza
• liczne festiwale i imprezy folklorystyczne (Jesień Tatrzańska i Międzynarodowy Festiwal Folkloru Ziem Górskich)

Wspólnoty wyznaniowe

• Kościół rzymskokatolicki – 10 parafii rzymskokatolickich (zobacz: dekanat Zakopane).
  • Najbardziej znane kościoły i kaplice dekanatu to:
    • Kościół Najświętszej Rodziny
    • Stary Kościółek Matki Bożej Częstochowskiej
    • Sanktuarium Matki Bożej Fatimskiej
    • Kościół Świętego Krzyża w Zakopanem
    • Kościół Świętego Antoniego w Zakopanem
    • Kościół św. Jana Apostoła i Ewangelisty na Harendzie
    • Kaplica Najświętszego Serca Pana Jezusa w Jaszczurówce
    • Kaplica Matki Boskiej Jaworzyńskiej Królowej Tatr na Wiktorówkach
    • Kaplica Matki Boskiej Nieustającej Pomocy na Gubałówce
  • Klasztory:
    • Klasztor Albertynek na Kalatówkach
    • Klasztor Albertynów na Śpiącej Górze
• Kościoły protestanckie
  • Kościół Adwentystów Dnia Siódmego – zbór w Zakopanem
  • Kościół Zielonoświątkowy – zbór
• Buddyzm
  • Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu
• Inne
  • Świadkowie Jehowy – 2 zbory z Salą Królestwa

Komunikacja

• Zakopane (stacja kolejowa)

Komunikację autobusową zapewnia PKS i przewoźnicy prywatni zarówno w ramach regularnych, całorocznych linii jak i okresowych, uruchamianych dodatkowo w sezonach turystycznych. Komunikacja z miejscowościami sąsiednimi w głównej mierze zapewniana jest przez regularne linie prywatnych przewoźników. Po mieście kursują linie komunikacji miejskiej obsługiwane przez PKS i przewoźników prywatnych tzw. busy które mają główny punkt pod barem FIS koło ronda przy dworcach kolejowym i autobusowym. Zapewniają komunikację z centrum miasta do sąsiednich miejscowości, początków szlaków turystycznych prowadzących w Tatry i okolice Zakopanego, oraz obiektów turystycznych (np. wyciągów i tras narciarskich) – m.in. do wylotów dolin: Chochołowskiej, Kościeliskiej, Małej Łąki, Strążyskiej, Białego, do Kuźnic – dolna stacja kolei linowej na Kasprowy Wierch, tras narciarskich pod Nosalem, Jaszczurówki, Toporowej Cyrhli, Brzezin, Zazadniej, Wierchporońca, na Głodówkę, do granicy na Łysej Polanie, Palenicy Białczańskiej (droga do Doliny Roztoki i Morskiego Oka), do Bukowiny Tatrzańskiej, Poronina, Białego Dunajca, Małego Cichego, Murzasichla, Olczy, na Szymoszkową Polanę, do dolnej stacji wyciągu na Butorowy Wierch, do Kościeliska i Witowa). Opłaty wynoszą od dwóch do sześciu – ośmiu złotych od osoby zależnie od trasy. Tabor to prywatne mikrobusy zabierające od dziesięciu do 22 osób, jest możliwość zabrania bagażu (plecaka), a zimą nart, większość jest wyposażona w środki łączności. Jeden z mikrobusów dostosowany jest do transportu osób niepełnosprawnych.

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie:

• Poprad, Słowacja (od 25 czerwca 1993)
• Saint-Dié-des-Vosges, Francja (od 14 lipca 1990)
• Siegen, Niemcy (od 21 kwietnia 1989)
• Sopot, Polska (od 20 marca 1993)
• Vysoke Tatry, Słowacja (od 5 września 2003)
• Stryj, Ukraina (od 6 czerwca 2004)
• Bariloche, Argentyna
• Bavel, Holandia

Zobacz też

• Puchar Świata w skokach narciarskich w Zakopanem
• Spotkania z Filmem Górskim w Zakopanem
• Dom Turysty im. Mariusza Zaruskiego w Zakopanem
• Klub Wysokogórski Zakopane
• Synagoga w Zakopanem
• Cmentarz żydowski w Zakopanem
• RTON Gubałówka
• Gmina Tatrzańska
• Funt zakopiański
• Rzeczpospolita Zakopiańska