Gmina Koźminek

Gmina Koźminek to gmina wiejska w województwie wielkopolskim, w powiecie kaliskim. W latach 1975-1998 gmina położona była w województwie kaliskim.

Siedziba gminy to Koźminek.

Według danych z 31 grudnia 2009 gminę zamieszkiwało 7491 osób.

Za Królestwa Polskiego gmina należała do powiatu kaliskiego w guberni kaliskiej. 31 maja 1870 do gminy przyłączono pozbawiony praw miejskich Koźminek.

Historia

Nie wiadomo, kiedy Koźminek otrzymał prawa miejskie. Wiadomo tylko, że stanowił własność królewską. Po raz pierwszy Koźminek pojawia się w źródłach historycznych w 1369 r. Miejscowość tę wraz z targiem i cłem oraz z 4 wsiami w pow. kaliskim otrzymał w tym czasie od króla Kazimierza Wielkiego w wieczne posiadanie Bartosz z Wezenborga herbu Tur za zasługi oddane krajowi. I właśnie już wówczas Koźminek był miastem i rządził się prawem magdeburskim. Potomkowie Bartosza w 1441 r. sprzedali Koźminek Wojciechowi z Pakości, natomiast w 1435 r. nowa dziedziczka Katarzyna de Waldowo, żona Jana Kraski, odstąpiła miejscowość swojej siostrze Małgorzacie, księżnej raciborskiej. W 1450 r. Kazimierz Jagiellończyk ustanowił w Koźminku 2 jarmarki. W późniejszym czasie było już ich 8 w roku. Ta tradycja nadal się utrzymuje i w każdą środę odbywają się jarmarki gromadząc wielu ludzi z terenu gminy, a także z gmin sąsiadujących, a nawet bardzo oddalonych miejscowości. W 1458 r. na wyprawę przeciwko Krzyżakom Koźminek wystawił 6 pieszych, zaliczał się więc już do średnich miast w Wielkopolsce. W 1543 r. otrzymał przywilej na trzeci jarmark i prawo handlu końmi na targach. Mimo pożarów (m.in. w 1515 r.) rozwijał się dobrze i wyrósł na spory ośrodek rzemieślniczy, skupiający w 1579 r. 50 rzemieślników, w tym 6 szewców, 5 płócienników, 4 krawców, 3 kuśnierzy, 10 piekarzy, po 2 garncarzy i bednarzy, ślusarza, 7 rzeźników. Pędzono tu i sprzedawano wódkę i piwo. Rolnictwo miało mniejsze znaczenie. Uprawiano tylko 9 łanów roli miejskiej. Od początku XVII w. rozpoczął się powolny upadek miasta, który trwał do połowy XVIII w. W 1618 r. liczba rzemieślników spadła do 34. Pod koniec XVIII w. ożywiła się nieco produkcja rzemieślnicza. Około 1770 r. osiedlili się tu sukiennicy. W r. 1505 przeszedł w ręce Ostrorogów.

W tym czasie pod opieką magnackiej rodziny Ostrorogów powstał w Koźminku jeden z wielkopolskich ośrodków ruchu reformacyjnego. W pierwszej połowie tego wieku Jakub z Ostroroga, starosta generalny wielkopolski, oddał braciom czeskim kościół w Koźminku, przy którym na miejscu starej szkoły parafialnej założył szkołę dla współwyznawców. Wykładowcą był m.in. późniejszy profesor Akademii Krakowskiej Stanisław Grzebski. W 1555 r. odbył się w Koźminku drugi synod dysydentów, na którym doszło do krótkotrwałego zjednoczenia kalwinów z braćmi czeskimi i ujednolicenia katechizmu. W końcu XVI w. szkoła upadła, a kościół w 1607 r. wrócił w ręce katolickie. Około 1561 r. czynna była w Koźminku drukarnia. Zbór w Koźminku rozwiązano ostatecznie w 1614 roku. Rangę miasteczka podniósł przywilej Zygmunta Augusta wydany w 1553 r., który nakazywał kupcom jadącym na Śląsk przejazd przez Koźminek. Majętności Koźminkowskie przechodziły kolejno przez ręce następujących właścicieli; Wnuk Jakuba, Sędziwój Ostroróg sprzedał majątek Janowi z Oporowa Grocholskiemu, a ten Łętowskim, po nich nabył je Jan Kiełczewski. W 1793 r., po przejściu miasta pod zabór pruski, liczyło ono 342 mieszkańców i 111 domów. Głównymi zajęciami mieszkańców było rolnictwo i rzemiosło. Najliczniej reprezentowani byli szewcy (30), krawcy (19), garncarze (20), płóciennicy i rzeźnicy (po 8). Były tu 2 młyny wodne i 2 wiatraki. Znaczny dochód przynosiły miastu jarmarki (8 w roku), połączone ze spędami bydła. W 1807 Koźminek znalazł się w granicach Księstwa Warszawskiego, a w 1815 r. – Królestwa Polskiego. W 1810 r. liczył 737 mieszkańców. W XIX w. głównymi źródłami utrzymania mieszkańców były: produkcja kożuchów, obuwia i garnków oraz rolnictwo. W połowie XIX w. było tu 9 cechów, najliczniejsze – szewców i krawców; było także 21 producentów krochmalu. Według danych demograficznych dotyczących Koźminka pochodzących z 1860 r. na łączną liczbę 1422 mieszkańców, 980 było wyznania katolickiego, 182 ewangelickiego i 260 starozakonnego. Około roku 1885 znajdowało się w Koźminku 5 wiatraków, browar, gorzelnia i wytwórnia wyrobów bawełnianych. Odbywano 6 jarmarków rocznie. Liczba mieszkańców zwiększyła się z 1265 w 1827 r. do ok. 2000 w 1902 r. Władze rosyjskie w 1867 r. formalnie, a w 1870 r. faktycznie odebrały Koźminkowi prawa miejskie.

W okresie okupacji władze hitlerowskie utworzyły w Koźminku getto, do którego zwieziono Żydów z okolicznych miejscowości. W 1941 r. getto zlikwidowano, a jego mieszkańców wywieziono do obozów straceń. Z ogólnej liczby 1433 mieszkańców w 1961 r. ok. 50% utrzymuje się z rolnictwa. W Koźminku zachował się zespół dworsko-parkowy. Dwór z użytkowym poddaszem zbudowany prawdopodobnie w 2 poł. XVIII w. z inicjatywy Kiełczewskich. W latach 1906-1907 dwór przebudowano według planów architekta Jana Henricha. Dwór wybudowano na rzucie prostokąta z nowymi portykami na osi obu fasad. Posiada dwutraktowy układ wnętrz z sienią i salonem na osi. W elewacjach zewnętrznych skrajne przęsła ujęte zostały w pilastry. Piętrowe neoklasycystyczne portyki wzmocniono czterema kolumnami, które zwieńczają oba frontony. W ramach zespołu dworskiego zachowały się dość dobrze budynki takie jak: oficyna, wozownia, spichlerz. Zachowały się dobrze stawy w parku. Park w Koźminku reprezentuje cenną wartość historyczną, kompozycyjną oraz przyrodniczą. Z przeprowadzonej analizy wiekowej drzew wynika, że w parku jest 41 drzew w wieku ponad 120 lat. Skład gatunkowy drzewostanu w przeważającej części stanowią drzewa liściaste: grab pospolity, lipa drobnolistna, wiąz polny, robinia akacjowa, kasztanowiec biały, klon pospolity, topola biała, jesion wyniosły, wiąz szypułkowy. Występuje również kilka buków, a wśród nich oryginalna forma buka odm. zwisająca, oraz piękne okazy dębów szypułkowatych. Wśród 8 pomników przyrody znajdujących się w wojewódzkim rejestrze na szczególną uwagę zasługuje, platan klonolistny (jedyny gatunek w parku).

Kościół parafialny drugi z rzędu z przeł. XV i XIV w. spalony w 1652 r., odbudowany w pocz. XVIII w. powiększony o obecną nawę. Po 1830 r. znowu powiększono przez dobudowanie przedsionka i masywnej wieży. Portal gotycki w zakrystii. Kościół restaurowany w l. 1929-1930, a nowy wystrój wewnętrzny otrzymał w l. 1975-1980, kiedy to regotyzowano prezbiterium, a nawę główną pokryto nową polichromią, metodą sgraffito, wyk. przez p. Klaryskę z Torunia. Dokonano też konserwacji i złoceń ołtarzy bocznych, sprawiono nowe witraże, tabernakulum i umeblowanie kościoła. Wystrój kościoła barokowy. Zabytkowe obrazy, kielich z przeł. XVII i XVIII w., krzyż na froncie kościoła, pozłacany, sztuka ludowa z 1848 r. Na cmentarzu grzebalnym w Złotnikach na miejscu kaplicy wybudowanej pw. NMP ok. r. 1729 zostaje wystawiona nowa, obszerniejsza w 1777 r. Przy niej przebywali dwaj eremici. Gdy kaplica uległa zniszczeniu w 1831 r. wybudowano nową z pięknym wnętrzem. W l. 1907-1917 gruntownie ją przebudowano i powiększono. Kościół murowany, otynkowany. Ściany podzielone parzystymi pilastrami między wnękami okiennymi. Wokół stropu sztukateria o motywach roślinnych. W ołtarzu obraz M. B. Złotnickiej, słynący łaskami. Kaplica w Rogalu z 1985 r. pw. św. Rocha, murowana, kryta blachą. Posiadamy kilka zespołów dworskich w miejscowościach: Dębsko, Pietrzyków, Chodybki i Osuchów.

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002 gmina Koźminek ma obszar 88,43 km², w tym:

• użytki rolne: 85%
• użytki leśne: 10%

Gmina stanowi 7,62% powierzchni powiatu.

Demografia

Dane z 31 grudnia 2009:

Gospodarka

Perspektywy rozwoju W Gminie Koźminek szansy rozwoju należy upatrywać w rozwoju turystyki czy agroturystyki. Wyjątkowe walory posiadają tereny położone w dolinie rzeki Swędrni, gdzie w 1991 r. został utworzony obszar chronionego krajobrazu „Dolina rzeki Swędrni w okolicach Kalisza” oraz rejon miejscowości Krzyżówki i Młynisko, które już od czasów II Rzeczypospolitej mają charakter miejscowości letniskowych. W sposób znaczący podnosi te walory powstały niedawno Zbiornik Retencyjny Murowaniec. Dobrze rozwinięta sieć dróg lokalnych i pozostałej infrastruktury również dodatnio wpływa na harmonijny rozwój gminy.

Z infrastruktury należy wymienić takie elementy jak:

• Gospodarka wodno ściekowa

Gmina w okresie ostatnich latach położyła główny nacisk na rozbudowę infrastruktury technicznej. Prace te objęły zarówno budowę nowych i modernizację już istniejących obiektów w szczególności: budowa i modernizacja oczyszczalni ścieków oraz sieci wodociągowej.

Przedsiębiorstwem, które zajmuje się zaopatrzeniem Gminy w wodę, utrzymaniem porządku i odprowadzaniem ścieków jest Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej. Długość sieci wodociągowej na terenie gminy wynosi 141,6 km. Gmina prowadzi bieżącą modernizację urządzeń technologicznych do uzdatniania wody, stosując nowoczesne technologie i wykorzystując do sfinansowania ich środki własne jak i pieniądze z funduszy przedakcesyjnych i strukturalnych. Wpływają one w sposób zasadniczy na polepszenie (i tak niezłej) jakości wody, zwłaszcza na jej smak i zapach. Jakość dostarczanej wody podlega stałej kontroli. Rozwój sieci wodociągowej doprowadził do całkowitego zwodociągowania gminy, co daje możliwość podłączenia do wodociągu 100% nieruchomości w gminie.

W zakresie zagospodarowania odpadów i odprowadzania ścieków gmina posiada należycie przygotowane zaplecze techniczne. Długość sieci kanalizacji sanitarnej wynosi ok. 8km. W 1994 roku oddana została do użytku Oczyszczalnia Ścieków w Koźminku w najbliższym okresie będzie modernizowana. Planuje się budowę dodatkowo dwóch oczyszczalni ścieków w miejscowościach Gać Kaliska i Józefina. W 1997 r. gmina przystąpiła do Związku Komunalnego pod nazwą „Czyste Miasto, Czysta Gmina” i stała się udziałowcem budowy Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych w miejscowości Prażuchy, gdzie oprócz wysypiska odpadów stałych prowadzona będzie segregacja śmieci. Biorąc udział w tym przedsięwzięciu Gmina zapewnia rozwiązanie na długie lata problemu gospodarki odpadami. Już dzisiaj w niektórych miejscowościach zlokalizowane są pojemniki do selektywnego odbioru odpadów. Na terenie gminy funkcjonują również firmy zajmujące się odbiorem odpadów od podmiotów gospodarczych i indywidualnych gospodarstw.

• Gazyfikacja

W gminie znajduje się sieć gazowa w miejscowości Emilianów. Istniejąca sieć posiada znaczne rezerwy i może stanowić źródło dostaw gazu dla nowych odbiorców.

• Sieć telefoniczna

Wszystkie miejscowości gminy są stelefonizowane i zelektryfikowane. Oprócz telefonii stacjonarnej, która na terenie gminy obsługiwana jest przez operatora Telekomunikację Polską S.A., funkcjonują systemy telefonii komórkowej przez stacje bazowe zlokalizowane w Koźminku i w związku z tym nie występują problemy z zasięgiem dla wszystkich obecnie funkcjonujących operatorów telefonii komórkowej.

• Oświata

Bardzo dobrze rozwinięta jest sieć placówek szkolnictwa podstawowego. Jedno przedszkole publiczne, trzy szkoły podstawowe oraz jedno gimnazjum. Wszystkie placówki szkolne wyposażone są w sale gimnastyczne i dobrą bazę edukacyjną wyposażone (pracownie informatyczne, pomoce multimedialne wykorzystywane podczas procesu edukacji).

• Podmioty Gospodarcze

Działalność gospodarcza na terenie gminy charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem branżowym. Funkcjonujące tu podmioty gospodarcze należy zaliczyć do grupy średnich i małych przedsiębiorstw. Szczególne ożywienie zapanowało w ostatnich latach w handlu i usługach. Liczba podmiotów gospodarczych działających na terenie gminy Koźminek w ostatnich pięciu latach wzrosła o 28%. Na terenie gminy, zgodnie ze stanem na dzień 1 września 2004 r., jak wynika z danych Ewidencji Działalności Gospodarczej, działa 298 podmiotów gospodarczych. Aktywni zawodowo stanowią w gminie 60,3% ogółu ludności w wieku powyżej 15 lat. Przyrost naturalny w 2003 roku wyniósł 0,17 0/00 i był porównywalny z przeciętną dla województwa wielkopolskiego. Od października 2001 r. działa Stowarzyszenie Rozwoju Gospodarczego Gminy Koźminek mające za zadanie wspieranie lokalnej przedsiębiorczości. Z znaczących dokonań należy wymienić za inicjowanie i pomoc w powstaniu grup producenckich trzody chlewnej i ogrodników. W stosunku do istniejących potrzeb obecna infrastruktura turystyczna gminy jest jeszcze niewystarczająca, co otwiera korzystne perspektywy dla inwestorów krajowych i zagranicznych.

Gmina jest właścicielem ok. 4 ha gruntów w rejonie zbiornika Murowaniec. Inwestowanie w turystykę na tym terenie należy uznać za intratne posunięcie.

• Instytucje

W miejscowości Koźminek mają swoje siedziby; m.in. Urząd Gminy, Bank Spółdzielczy Ziemi Kaliskiej, Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej, Posterunek Policji, Dom Kultury z biblioteką, Spółdzielnia Kółek Rolniczych, Zakład Leczenia Uzależnień w Sokołówce oraz bardzo prężnie działające Ochotnicze Straże Pożarne w Koźminku i większych sołectwach

Sołectwa

Bogdanów, Chodybki, Dąbrowa, Dębsko, Emilianów, Gać Kaliska, Józefina, Koźminek, Krzyżówki, Ksawerów, Marianów, Młynisko, Moskurnia, Nowy Karolew, Nowy Nakwasin, Osuchów, Oszczeklin, Pietrzyków, Rogal, Smółki, Stary Karolew, Stary Nakwasin, Tymianek, Złotniki.

Pozostałe miejscowości

Agnieszków, Dębsko-Dosinek, Dębsko-Ostoja, Dębsko-Ośrodek, Emilianów-Pośrednik, Emilianów-Zosina, Gać Pawęzowa, Murowaniec, Osuchów-Parcela, Przydziałki, Raszawy, Słowiki, Sokołówka.

Sąsiednie gminy

Ceków-Kolonia, Goszczanów, Lisków, Opatówek, Szczytniki