Góra (województwo dolnośląskie)

Góra (niem. Guhrau) – miasto w woj. dolnośląskim, w powiecie górowskim, siedziba władz gminy miejsko-wiejskiej Góra. Historycznie leżące Dolnym Śląsku. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. leszczyńskiego.

Według danych z 30 czerwca 2009 miasto miało 12 377 mieszkańców (345. miejsce w kraju).

Historia

Pierwsza wzmianka o wsi Góra pojawiła się już w 1155 r. w bulli papieża Hadriana IV, która opisuje posiadłości biskupstwa wrocławskiego. Nazwa miejscowości ma związek z położeniem na wzniesieniu terenu.

W II poł. XIII wieku w niewielkiej odległości od wsi zaczęła się tworzyć osada typu miejskiego. Lokacji Góry na prawie niemieckim dokonał książę Henryk III głogowski. Dokument lokacyjny zaginął; przypuszcza się, że nastąpiło to w 1288 lub 1289 r. Wówczas wieś Górę poczęto nazywać Starą Górą.

Rozwój miasta postępował bardzo szybko, gdyż w ciągu niewielu lat wykupiono od księcia szereg przywilejów: prawo targowe, handel solą i mennicę (poświadczona już w 1300 r.). W 1304 r. istniała już rada miejska z burmistrzem i rajcami. W 1319 r. Góra przeszła we władanie linii ścinawskiej Piastów śląskich, pod koniec XIV w. – Piastów cieszyńskich, a w 1506 r. – w ręce czeskie. W II poł. XV stulecia nawiedziły Górę dwa wielkie pożary. Pierwszy całkowicie spopielił miasto. Drugi ponownie zniszczył świeżo odbudowane budynki. Prawdopodobnie po drugim pożarze mieszczanie przystąpili do budowy gotyckiego ratusza. Jego wieża zachowała się jako dzwonnica wzniesionego później zboru ewangelickiego. Ten ślad ratusza zniknął bezpowrotnie w 1966 r., kiedy to zbór rozebrano do fundamentów, a na jego miejscu powstał skwer, na którym obecnie znajduje się Pomnik Wolności.

O zamożności Góry stanowiło sukiennictwo. Nabrało także dużego znaczenia młynarstwo wiatrakowe. Podstawowym czynnikiem warunkującym pomyślny rozwój gospodarczy było dogodne położenie geograficzne – tuż przy granicy z Polską – co pozwoliło utrzymywać bardzo korzystne stosunki handlowe. W II poł. XVI i w początkach XVII w. miasto przeżywało największy w swych dziejach rozkwit. Przed wojna trzydziestoletnią Góra liczyła 5 tys. mieszkańców i posiadała 699 domów. Stawiało to ją w rzędzie śląskich miast średniej wielkości.

Wojna trzydziestoletnia przerwała ten rozwój. Obrządek luterański znalazł tu wielu wyznawców, toteż przymusowa rekatolicyzacja spowodowała, że z Góry i jej okolic wywędrowało 4 tys. protestantów, którzy osiedlili się w granicach państwa polskiego.

W styczniu 1741 r. Góra wraz z innymi miastami śląskimi przeszła pod panowanie pruskie. W czasie wojny siedmioletniej miasto spotkała największa w jego historii klęska żywiołowa. W 1759 r. zostało podpalone przez wojska rosyjskie i doszczętnie strawione przez ogień. Dopiero po 25 latach odbudowa dobiegła końca. Zabudowano nawet puste place, które pozostały po wojnie trzydziestoletniej. Na przełomie XVIII i XIX stulecia położenie gospodarcze Góry zaczęło się zmieniać. Zmalała rola sukienników. Wpłynął na to z jednej strony rozwój przemysłu tekstylnego, z drugiej – protekcjonizm władz rosyjskich. Główną rolę zaczęło odgrywać młynarstwo i handel artykułami żywnościowymi.

14 grudnia 1885 Góra Śląska została połączona jednotorową linią kolejową z Bojanowem o długości 15,2 km. W październiku 1906 otwarto 35-kilometrową, jednotorową linię kolejową do Odrzycka, dzięki czemu Góra uzyskała połączenie z resztą sieci kolejowej Dolnego Śląska (w latach 1920-1939 z powodu wytyczenia granicy polsko-niemieckiej zamknięto 5,4 km odcinek Bojanowo-Zaborowice). W styczniu 1992 zawieszono przewozy pasażerskie na całej 50 km linii kolejowej Bojanowo-Góra Śląska-Odrzycko.

W pobliżu stacji kolejowej wzniesiono największy zakład przemysłowy Góry – cukrownię (1889). W tym czasie powstały także mleczarnia (1882), młyn parowy z piekarnią (1892) i rzeźnia (1892) – oparte na rolniczym zapleczu.

Po I wojnie światowej powstanie granicy niemiecko-polskiej podkopało egzystencję ekonomiczną Góry. W okresie międzywojennym stała się miastem prowincjonalnym. W wyniku przegranej przez Niemcy II wojny światowej Góra wraz z całym Dolnym Śląskiem weszła w skład państwa polskiego. Została zasiedlona przede wszystkim przez Polaków z ziem przyłączonych do Związku Radzieckiego.

Kalendarium

• 1155 – pierwsza źródłowa informacja o wsi Góra (w bulli papieża Hadriana IV). Na gruntach tej wsi powstało później miasto.
• 1288/1289 – lokacja miasta Góra dokonana przez księcia Henryka III głogowskiego. Wieś Góra dla odróżnienia zaczęto zwać Starą Górą.
• 1300 – mieszczanie górowscy odkupili od księcia Henryka mennicę, prawo targowe i prawo targu solą – przywileje bardzo znaczące dla rozwoju ekonomicznego miasta. W mennicy bito kwartniki i halerze.
• 1310 – Góra stała się ośrodkiem administracji książęcej, któremu podlegało ponad 30 okolicznych wsi (m.in. w zakresie sądownictwa). W tymże samym roku Góra przystąpiła do konfederacji miast księstwa głogowskiego utworzonej przeciw bandytom, złodziejom i innym przestępcom.
• 1329 – ówczesny właściciel Góry książę Jan Ścinawski przekazał swoje księstwo w lenno królowi Czech Janowi Luksemburczykowi. Od tego czasu Góra jeszcze wielokrotnie będzie zmieniała właściciela.
• 1343 – z tego roku pochodzi pierwsza wiadomość o istnieniu w Górze szkoły parafialnej.
• 1375 – miasto zostało podzielone na dwie części. Jedna z nich należała do króla Czech Wacława, a druga do książąt głogowskich i żagańskich.
• 1389 – w Górze funkcjonowały 4 cechy rzemieślnicze: sukienników, rzeźników, szewców i piekarzy.
• 1404 – miasto stało się lennem a następnie własnością książąt cieszyńskich.
• 1457 – pierwszy z wielkich pożarów miasta, w wyniku którego Góra została praktycznie całkowicie zniszczona.
• 1458 – książę Włodko nadał zakonowi franciszkanów grunty we wsi Kajęcin – z przeznaczeniem na klasztor.
• 1478 – kolejny pożar. W odbudowywanym mieście ocalało tylko 40 domów, kościół i młyn.
• 1480 – walki o miasto i księstwo głogowskie pomiędzy Janem Żagańskim a Małgorzatą hrabiną Cilly, wdową po Władysławie cieszyńskim, do którego Góra od 1442 należała.
• 1491 – właścicielem Góry jest Jan Olbracht, późniejszy król Polski.
• 1499 – namiestnikiem na Śląsku i w księstwie głogowskim jest Zygmunt, późniejszy król Zygmunt I Stary.
• 1508 – inkorporacja księstwa głogowskiego ( w tym Góry) do korony czeskiej, dokonana przez króla Czech i Węgier Władysława Jagiellończyka.
• 1526 – miasto wraz z okręgiem znalazło się pod panowaniem Habsburgów austriackich.
• 1528 – wprowadzenie reformacji w powiecie górowskim
• 1567 – cesarz Maksymilian II w Pradze potwierdził wszystkie wcześniej uzyskane przez Górę prawa i przywileje.
• 1577 – podobnego potwierdzenia praw Góry dokonał kolejny władca, cesarz Rudolf II w Wiedniu.
• 1581 – z tego roku pochodzi najstarszy zachowany akt prawny dotyczący Górowskiego Bractwa Strzeleckiego.
• 1590 – w Górze powstała pierwsza apteka.
• 1597 – w Górze istniało kilkanaście cechów: sukienników, rzeźników, szewców, piekarzy, krawców, kuśnierzy, ślusarzy i kowali, płatnerzy, rękawiczników, stolarzy, kołodziejów i stelmachów, garncarzy, tkaczy i 1 cech wspólny dla pozostałych rzemieślników. Najznaczniejszym był cech sukienników.
• 1601 – miasto wykupiło od cesarza lenno zamkowe tzn. przywileje, daniny, opłaty i prawa, z których dochody znacznie wzbogaciły kasę miejską.
• 1618 – w Europie rozpoczęła się wojna trzydziestoletnia, która nie ominęła Góry i była przyczyną jej ekonomicznego upadku.
• 1618/1621 – w Górze działała oficyna drukarska. Z tego okresu zachowały się trzy druki muzyczne.
• 1626 – w mieście stacjonowały wojska Mansfelda, Wallensteina, Lichtensteina. Mieszkańcy zobowiązani byli do świadczeń na ich utrzymanie.
• 1629 – znaczne wyludnienie miasta (rekatolizacja – ewangelicy wyemigrowali do pobliskiego Leszna, Wschowy, Bojanowa, Rawicza, Jutrosina, Zaborowa, Szlichtyngowy).
• 1632-1635 – w Górze stacjonowały wojska saksońskie, brandenburskie i szwedzkie. Miasto dotkliwie odczuło ich pobyt.
• 1653/1654 – postępująca rekatolizacja. W powiecie Góra w ręce katolików powróciło 20 kościołów.
• ok. 1660 – słynny proces o czary, jeden z ostatnich w księstwie głogowskim. Górowski grabarz Hennig posądzony o konszachty z diabłem zostaje spalony na stosie.
• 1707–1741 – ewangelicy górowscy, którzy ponownie pojawili się w mieście, z braku świątyń dla nich przeznaczonych zbierali się na modły na łąkach, pod lasami.
• 1741 – Góra wraz ze Śląskiem przeszła we władanie pruskie. W mieście utworzony został garnizon huzarów (1 szwadron).
• 1759
  • w mieście i na przedmieściach zamieszkiwało 3 361 mieszkańców.
  • trzeci wielki pożar Góry. Miasto zostało podpalone przez wojska rosyjskie. Odbudowa trwała do 1784.
• 1765 – na wieży ratuszowej zainstalowano zegar miejski.
• 1770 – średniowieczne mury miejskie okalające miasto zostały częściowo rozebrane, a fosa zasypana. Na tym miejscu powstały ogrody.
• 1791 – miasto odwiedził (podróżujący po Śląsku) król Fryderyk Wilhelm II.
• 1798 – wybudowanie nowego budynku szkolnego w miejsce czterech mniejszych, spalonych w trakcie pożaru.
• 1802 – Góra liczy 2 790 mieszkańców.
• 1812 – w miejsce zlikwidowanego garnizonu powstała Gwardia Obywatelska skupiająca mężczyzn do 40 roku życia.
• 1816 – początek tradycji świętowania zwycięstwa nad Napoleonem, które stało się w Górze lokalnym świętem o charakterze zabawy ludowej, znanym jako Guhrauer Kinderfest ("górowskie święto dzieci"); odbywało się zawsze w sierpniu, a od 1830 r. – w lipcu, z przerwą w latach 1914-1920.
• 1945 – miasto włączone do Polski

Zabytki

• Wieża Głogowska – XV w.
• Więzienie, dawna baszta obronna pełniąca także funkcję więzienia, uznawana również za relikt zamku – XIV/XVI w.
• Mury obronne – XV w.
• Kościół pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej XV/XVI w.
• Kościół pw. Bożego Ciała XV/XVI w.
• Wieża Ciśnień – 1915 r.
• Budynek Poczty Polskiej
• Młyn – 1892 r.
• Wiatrak Młynski – XV/XVI w.
• Budynek przy ulicy Podwale – 1887 r.
• Budynek na ulicy Zielonej – 1917 r.
• Urząd Miasta w Górze

Miasta partnerskie

• Herzberg am Harz
• Maasdonk
• Troki

Zobacz też

• Parafia św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Górze Śląskiej
• Góra Śląska
• Zamek w Górze
• Powiat górowski
• Parafia św. Faustyny w Górze Śląskiej
• Cmentarz żydowski w Górze