Wąsosz (powiat górowski)

Wąsosz (do 1945 Herrnstadt) – miasto w woj. dolnośląskim, w powiecie górowskim, siedziba władz gminy miejsko-wiejskiej Wąsosz, położone w dorzeczu Orli i Baryczy.

Wg danych GUS z 31 grudnia 2008, miasto liczyło 2 789 mieszkańców.

Ośrodek usługowy; drobny przemysł metalowy, drzewny i spożywczy, produkcja powozów konnych.

Historycznie leży na Dolnym Śląsku. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. leszczyńskiego.

Czasy prehistoryczne

Najstarsze stwierdzone ślady obecności człowieka pochodzą na terenie Wąsosza i okolic (Pobiel, Gola Wąsoska) z okresu mezolitu. Są to pozostałości obozowisk wędrownych grup zbieracko-łowiecko-rybackich. Więcej znalezisk o podobnym charakterze pochodzi z epoki neolitu, która rozpoczyna się od połowy VI tysiąclecia p.n.e. Stałe osadnictwo pojawiło się w środkowym okresie epoki brązu, w drugiej połowie I tysiąclecia p.n.e., w szczytowym momencie rozwoju kultury łużyckiej. Ówcześni mieszkańcy tych okolic prowadzili zarówno uprawę ziemi (zboża, warzywa), chów zwierząt oraz w dalszym ciągu zbieractwo i łowiectwo. Około 1000 p.n.e. nastąpiło wyraźne wyludnienie tych okolic. Kryzys ten został przełamany dopiero w okresie rozkwitu kultury przeworskiej, tj. III i II wiek p.n.e. Coraz większą rolę odgrywać zaczęło rolnictwo, dzięki opanowaniu wytopu żelaza udoskonalały się narzędzia i broń, ozdoby. Widoczne były wpływy Celtów zajmujących południowe Niemcy, Czechy i Śląsk. W I wieku n.e. zaczęły się czasy wpływów rzymskich i intensywny rozwój kowalstwa, hutnictwa oraz wzrost znaczenia upraw zbożowych przy użyciu sprzężaju. Zaznaczyło się także wyraźne powiększenie powierzchni upraw kosztem lasów.

V wiek naszej ery przyniósł kolejne wyludnienie w wyniku wędrówki ludów, która doprowadziła do zniknięcia starych układów społeczno-gospodarczych. W to miejsce pojawiła się gospodarka przemienno-ugorowa, ze zwiększoną uprawą pól i szeroko zakrojoną hodowlą. Przybyłe plemiona słowiańskie budowały swe struktury w oparciu o zamieszkiwane przez siebie grody, z których w okolicy Wąsosza wymienić można Sądowel i Czeladź Wielką. Nie jest dość jasne pochodzenie osadnictwa w dorzeczu Baryczy pomiędzy VI a X w. n.e. Wysuwana jest hipoteza, iż w Kotlinie Milickiej i Żmigrodzkiej mieszkały w owym czasie dwa niewielkie, bezimienne plemiona, bądź iż mieszkańcy tych okolic to Dziadoszanie i Ślężanie, a centra ich zasiedlenia leżały odpowiednio w rejonie Głogowa i na południe od Wzgórz Trzebnickich.

Łącznie na terenie Wąsosza odnotowano od lat 30. XX w. ponad 100 znalezisk archeologicznych, od śladów epoki kamiennej po wczesne średniowiecze.

Historia

Wąsosz położony jest nad rzeką Barycz przy odgałęzieniu od dawnego szlaku handlowego z Góry. Jego nazwa pochodzi od staropolskiego wyrazu "wąsosze", oznaczającego miejsce, gdzie coś się schodzi, zbiega, łączy. W tym wypadku chodzi o dwie rzeki: Barycz i Orlę. Miasto otrzymało prawa miejskie w 1290 roku od księcia Henryka III głogowskiego. Lokowane było na prawie magdeburskim i rozwijało się jako osada targowa, przejmując pierwszeństwo po podupadającej w XIII wieku kasztelanii w Sądowlu. Podległość miasta zmieniła się na przestrzeni lat, przechodząc kolejno pod panowanie księstwa śląskiego, księstwa głogowskiego (do 1437 roku), Czech (do 1526 roku), księstwa legnicko-brzeskiego (do 1675 roku), Austrii (do 1742 roku) i Prus/Niemiec (do 1945 roku). W roku 1759, podczas wojen śląskich, drewniana zabudowa miasta została spalona. Kolejne, liczne klęski żywiołowe, epidemie, hamowały rozwój Wąsosza, a sprzyjały przejęciu prymatu przez rozwijającą się Górę. W końcu XIX wieku uruchomiono linię kolejową, co jednak nie wpłynęło znacząco na rozwój miasta. Liczba ludności przed drugą wojną światową rosła od 400 mieszkańców w 1557 roku, stopniowo do 2 530 mieszkańców w 1933 roku. W 1943 r. utworzono tu Säuglings- und Altersheim St. Josefsstift für Säuglinge und Kleinkinder St. Josefsstift (zakład dla dzieci robotnic przymusowych), w którym panowała wysoka śmiertelność. Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Poznaniu prowadzi w tej sprawie śledztwo S. 5/00/Zn. Wskutek przejścia frontu na początku 1945 r. miasto zostało dotkliwie zniszczone (zabudowa rynku, ratusz). Po przejęciu przez administrację polską miejscowość została zakwalifikowana do rzędu wsi, zaś jej niemieccy mieszkańcy wysiedleni. Nigdy nie odbudowany, Wąsosz pełnił w latach powojennych rolę lokalnego ośrodka usługowego; w latach 1960-1973 posiadał status osiedla, prawa miejskie odzyskał ostatecznie w 1984 roku.

Średniowieczne miasto założone zostało w widłach Orli i Baryczy, które z trzech stron broniły doń dostępu. Od strony wschodniej, otwartej, usytuowany został zamek otoczony fosą. Centralną część miasta stanowił prostokątny rynek przecięty z północnego wschodu na południowy zachód główną osią komunikacyjną. Brak murów obronnych sprawił, że zabudowa nie ma charakteru zwartego i wokół rynku występowały tereny słabiej zainwestowane. Na początku XIX wieku, Wąsosz, tak jak większość miast, rozwija się bardziej intensywnie, a zabudowa rozprzestrzenia się w kierunku północno-wschodnim, przekraczając rzekę Orlę. Po uruchomieniu linii kolejowej zabudowa rozwija się również wzdłuż głównego szlaku komunikacyjnego, w kierunku dworca kolejowego.

Zabytki

• Zabudowa z XIX wieku (m.in. kamienice w rynku);
• Neogotycki kościół parafialny pw. św. Józefa Oblubieńca NMP z 1893-1894
• Gotycki kościół pomocniczy pw. Niepokalanego Serca NMP z 1500, przebudowany XVI, XVIII w
• Zamek z 2 połowy XVI wieku
• Willa z 1896
• Kolejowa wieża ciśnień z 1912

Kajaki

Latem roku 2006 uruchomiono spływ kajakowy nurtem rzeki Barycz. Początkiem spływu i główną bazą jest Wąsosz, wypożyczania kajaków i pomost znajduje się przy amfiteatrze. Trasa spływu Wąsosz – Sądowel – Wąsosz to ok. 14,5 km. Czas przepływu całej długości to ok. 4-5 godzin. Na trasie spływu znajdują się 3 stanice kajakowe – drewniane pomosty do cumowania kajaków. Pierwsza stanica – Ujście Orli do Baryczy, druga stanica – obręb wsi Bełcz Mały, trzecia stanica – Sądowel.

Oświata

W Wąsoszu działają:

• Publiczna Szkoła Podstawowa im. Bolesława Chrobrego w Wąsoszu
• Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy im. Janusza Korczaka w Wąsoszu
• Publiczne Gimnazjum im. Henryka Sienkiewicza w Wąsoszu
• Przedszkole Samorządowe im. Marii Konopnickiej w Wąsoszu

Transport

Przez miasto przebiega droga krajowa nr 36 Lubin – Rawicz – Krotoszyn – Ostrów Wielkopolski i linia kolejowa Legnica – Kobylin (nieczynna). Z miasta kursują autobusy PKS do Wrocławia, Poznania, Bolesławca, Lubina, Góry oraz Rawicza.

Znani mieszkańcy

• Mieczysław Hryniewicz
• Zbigniew Waleryś (aktor)

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie:  Holandia Meerlo-Wanssum

Zobacz też

• Wąsosz