Kowary

Kowary (niem. Schmiedeberg) – miasto i gmina w województwie dolnośląskim, w powiecie jeleniogórskim, na pograniczu Karkonoszy, Rudaw Janowickich i Kotliny Jeleniogórskiej w Sudetach Zachodnich. Historycznie leżące Dolnym Śląsku. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa jeleniogórskiego.

Wg danych GUS z 31 grudnia 2010 miasto liczyło 11 524 mieszkańców.

Położenie

Miasto Kowary leży w południowo-zachodniej części województwa dolnośląskiego w powiecie jeleniogórskim nad Jedlicą. Miasto o powierzchni 37,4 km² zamieszkuje ponad 11,5 tys. mieszkańców. Kowary położone są w południowo-wschodniej części Kotliny Jeleniogórskiej. Obszar miasta w granicach administracyjnych (3739 ha powierzchni - 120. lokata w kraju) charakteryzuje się urozmaiconą rzeźbą terenu (420-1280 m n.p.m.), a przez to zróżnicowaniem warunków klimatycznych. Od południowego zachodu Kowary graniczą z Czechami. Granica biegnie od Przełęczy Okraj poprzez Kowarski Grzbiet do Skalnego Stołu.

Kowary położone są nad rzeką Jedlicą, wzdłuż której na przestrzeni ok. 5 km ciągnie się zwarta zabudowa. W środkowej jej części usytuowane jest centrum miasta, które jest jego najstarszą częścią. Znajdują się tu liczne placówki usługowo-handlowe, urząd miasta, kościół, ośrodek zdrowia i dwie szkoły podstawowe.

Miasto do niedawna posiadało charakter przemysłowo-turystyczny, obecnie znajduje się w fazie przemian funkcjonalno-strukturalnych. Ich celem ma być nadanie miastu charakteru ośrodka specjalistycznego lecznictwa uzdrowiskowego i turystyki.

Według danych z roku 2002 Kowary mają powierzchnię 37,39 km², w tym:

• użytki rolne: 22%
• użytki leśne: 63%

Miasto stanowi 5,95% powierzchni powiatu.

Sąsiednie gminy: Kamienna Góra, Karpacz, Lubawka, Mysłakowice, Podgórzyn, Svoboda nad Úpou (Czechy)

Transport

Drogi

Kowary leżą przy następujących szlakach:

• 366 Piechowice – Kowary
• 367 Jelenia Góra – Wałbrzych
• drogi lokalne do Bukowca i Wojanowa.

Komunikację publiczną zapewnia PKS i prywatne firmy transportowe.

Kolej

Kowary miały pięć przystanków kolejowych: Kowary - ładownia, Kowary Ścięgny, Kowary Zdrój, Kowary Średnie i Kowary Górne. Na początku marca 1986zamknięto dla ruchu pasażerskiego, przebiegającą przez Kowary, linię kolejową Kamienna Góra-Mysłakowice. 14 lat później zlikwidowano także ruch towarowy. Odcinek przez Mysłakowice-Kostrzyca-Kowary-Ogorzelec-Kamienna Góra został zamknięty. Zostało odnóże przez Mysłakowice-Miłków-Karpacz.

Historia

Założenie i rozwój miasta Kowary związany jest głównie z wydobyciem rud żelaza oraz z kowalstwem. W 1148 waloński gwarek, Laurentius Angelus dokonał odkrycia - na zboczu góry Rudnik stwierdził obecność rud żelaza. Niespełna 10 lat później, w 1158 książę Bolesław Kędzierzawy wydał rozporządzenie, które zapoczątkowało wydobycie rudy z owej góry. Wkrótce powstały kuźnie i hamernie, w wielu zakładach metalowych wytwarzano wyroby metalowe. 4 września 1513 król Czech i Węgier Władysław Jagiellończyk nadał prawa miejskie Kowarom. Miasto było znaczącym ośrodkiem produkcji broni palnej, zwłaszcza pod koniec XVI wieku. Król Zygmunt August zamówił u kowarskich rusznikarzy 200 luf do muszkietów dla swojego wojska.

Wiek XVII to dalszy intensywny rozwój Kowar, który jednak przerwała wojna trzydziestoletnia. Skutecznie zahamowała ona rozbudowę miasta, wyniszczyła ludność i samo miasto. Polecono zatopić kopalnie. Był to koniec okresu świetności kowarskiego górnictwa. W wyniku upadku przemysłu górniczego i metalurgicznego rozwinął się przemysł tkacki oraz hodowla zwierząt i roślin. Na skutek wojen prusko-austriackich Kowary wraz z całym Dolnym Śląskiem zostały przyłączone do Prus. Król Fryderyk II wykupił dobra kowarskie z czeskich rąk rodu Czerninów. Wcześniej przez ponad 200 lat Kowarami władali Schaffgotschowie. Próby rozwoju kowarskiego górnictwa próbowano jeszcze podjąć w XVIII i XIX w., jednak bezskutecznie. Przez ponad 200 lat miasto utrzymywało się dzięki włókiennictwu, i to dzięki niemu większość mieszkańców miała pracę.

Lata po pierwszej wojnie światowej przyniosły niewielkie ożywienie gospodarcze. Ponownie otwarto kopalnie i rozpoczęto wydobywanie rud żelaza. W 1927 rozpoczęto wydobycie rudy uranu w trakcie eksploatacji rud żelaza. Po przerwie w eksploatacji w latach 1929-1935, spowodowanej światowym kryzysem, wznowiono pracę kopalni, a uran sprzedawano do 1939 zakładom badawczym w Oranienburgu oraz zakładom Stahlwerk Mark A.G. w Hamburgu. Rozwój miasta przerwała II wojna światowa.

W 1945 miasto zostało włączone do Polski. Jego dotychczasowych mieszkańców wysiedlono do Niemiec.

Po 1945 wznowiono wydobycie rud uranu, jednak proces wydobywania owiany był tajemnicą i był on pilnie strzeżony. Uran wydobywano dla radzieckiej atomistyki głównie w latach 40. i 50. XX wieku. Robotnicy pracujący przy wydobyciu tegoż surowca nie posiadali odpowiednich zabezpieczeń do pracy w takich warunkach. Skutkowało to w późniejszym okresie licznymi zgonami pracowników owych zakładów.

W okresie powojennym w mieście rozwijał się przemysł wydobywczy (głównie Zakłady Przemysłowe R-1), maszynowy (Fabryka Maszyn Kowary) oraz włókienniczy (zakłady lniarskie, fabryka dywanów).

Gospodarka

Przemysł w mieście został zdominowany przez branże: włókienniczą, budowlaną i drzewną. Najważniejsze z tych zakładów to:

• Fabryka Dywanów "Kowary" S.A. − zamknięta, postępowanie upadłościowe.
• Zakłady Przemysłu Lniarskiego „Orzeł” Oddział Bielnik w Kowarach − hale wyburzone, zakład zamknięty.
• Zakłady Produkcji Drewnianej Architektury Ogrodowej - "Stelmet" S.A. (Grupa Stelmet).- zakład zamknięty

Oprócz tego w mieście działa kilkanaście mniejszych firm i instytucji w branżach usługowej, handlowej i produkcyjnej. Istnieją hurtownie, liczne sklepy, serwisy samochodowe, punkty usługowe, towarzystwa kredytowe, ubezpieczeniowe i leasingowe, oddział banku. Jest również posterunek policji, poczta, ośrodek zdrowia i szpital.

Niegdyś w Kowarach największym zakładem były Zakłady Przemysłowe R-1, oprócz nich Fabryka Maszyn "Kowary" S.A. (do lat 90. XX w.).

Obecnie rozwój miasta ukierunkowuje się na oferowanie usług turystycznych. Tworzona jest infrastruktura sportowo-turystyczna. W planach jest powstanie "Stacji Sportów Zimowych i Paralotniarstwa Kowary" czyli kompleks wyciągów, stoków jak również infrastruktura paralotniarska na światowym poziomie.

Zabytki

• Stary układ zabudowy ciągnący się wzdłuż Jedlicy z kamieniczkami z XVI-XIX w. wraz z klasycystycznym ratuszem z 1788
• Kościół parafialny pw. NMP z XV w.
• Kaplica wotywna św. Anny z 1727
• Zespół pałacowo-parkowy Radociny, zw. Nowym Dworem z XVI w., przebudowany w XIX w.
• Pałac Ciszyca i Wzgórze Radziwiłłówka
• Kamienny most na Jedlicy z 1725 z figurą św. Jana Nepomucena
• Dawny renesansowy dworek z późniejszymi dobudówkami, była siedziba Nadleśnictwa Śnieżka w Kowarach
• Dawny pawilon oficerski zwany przez mieszkańców "Grzybkiem", znajduje się przy ul. Borusiaka, obecnie w rękach prywatnych, skrajnie zaniedbany przez właściciela
• Były szpital przy ul. Jeleniogórskiej
• Szpital "Wysoka Łąka"
• Szpital "Bukowiec"
• Osiedle Górnicze w stylu socrealizmu - pierwsze osiedle w powojennej Polsce zbudowane na tzw. ziemiach odzyskanych
• Sztolnie dawnej kopalni rud uranu
• Fabryka dywanów

Atrakcje turystyczne

• Kowarska Starówka
• Park Miniatur Zabytków Dolnego Śląska w Kowarach
• Podziemna Trasa Turystyczna "Sztolnie Kowary"
• Dom Tradycji Miasta Kowary
• Szlaki turystyczne w Karkonosze i Rudawy Janowickie
• Synagoga z XIX w., obecnie magazyn

Szlaki turystyczne

• - na przełęcz Kowarską
• - na Skalny Stół
• - na Skalnik

Edukacja

Dawniej w Kowarach było 5 szkół podstawowych (nie istnieją już SP nr 2 w Kowarach Górnych, SP nr 4 przy obecnym ZSO oraz SP nr 5 na Wojkowie). Obecnie istnieją dwie szkoły podstawowe (Szkoła Podstawowa nr 1 w Kowarach oraz Szkoła Podstawowa nr 3 im. Józefa Gielniaka), gimnazjum, liceum ogólnokształcące i liceum dla dorosłych (Zespół Szkół Ogólnokształcących. Gimnazjum i Liceum im. Stanisława Lema).

Kultura

W Kowarach do 2002 istniało Kino "Orzeł" które obecnie jest zamknięte.

Główną instytucją kulturalną i animatorem życia kulturalnego miasta jest Miejski Ośrodek Kultury.

Sport

W Kowarach działa Miejski Klub Sportowy Olimpia. Zrzesza on prawie 400 zawodników którzy uprawiają sport w różnych sekcjach (juniorzy, seniorzy i dzieci). Istnieją sekcje piłki nożnej, karate, piłki siatkowej, koszykówki. Ponadto istnieje sekcja paralotniarska i wędkarstwa, sekcja tenisa stołowego. Klub prowadzi dwie grupy: wyczynową oraz rekreacyjną. MKS Olimpia organizuje także wiele imprez sportowych jak np. 'Turniej piłki nożnej juniorów im. S.Żurowskiego', Seminaria szkoleniowe 'Funakoshi Shotokan Karate' czy 'Polsko-Czeskie mistrzostwa o puchar Karkonoszy w paralotniach'. Ponadto Klub jest współorganizatorem "Dni Kowar" pod nazwą "Dni Sportu", jak również organizuje "Majówkę", "Jesień Kowarską" czy też inne imprezy sportowo-rozrywkowe na terenie miasta.

Współpraca zagraniczna

Miasta partnerskie

• Černý Důl
• Jaegerspris Frederikssund
• Kamień Pomorski
• Malá Úpa
• Schönau-Berzdorf auf dem Eigen
• Vrchlabí
• Žacléř

.

Demografia

Dane z 31 grudnia 2007:

Wspólnoty religijne

Katolicyzm

• Parafia Imienia Najświętszej Maryi Panny w Kowarach

Inne

• Świadkowie Jehowy, (Sala Królestwa, ul. Wiejska 16a)

Zobacz też

• Kowarski Grzbiet