Miedzianka (województwo dolnośląskie)

Miedzianka (niem. Kupferberg im Riesengebirge) – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie jeleniogórskim, w gminie Janowice Wielkie, w Rudawach Janowickich w Sudetach Zachodnich.

W latach 1519-1945 Miedzianka posiadała prawa miejskie. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa jeleniogórskiego.

Położenie

Wieś położona jest na północno-zachodnich stokach wzgórza Miedziana Góra, pomiędzy przełomowym odcinkiem doliny Bobru, a doliną Miedzianego Potoku. Otoczenie wsi stanowią w znacznej mierze użytki rolne, obecnie w większości leżące odłogiem. Wieś w całości znajduje się na terenie Rudawskiego Parku Krajobrazowego. Teren ten należy do wschodniej okrywy masywu karkonoskiego (blok karkonosko-izerski), którą tworzą skały metamorficzne wieku palozoicznego: łupki kwarcowo-skaleniowe, fyllity grafitwo-serycytowe, amfibolity i zieleńce.

Historia

Położona na wysokości 470 – 530 m n.p.m. Dziś jest to zaledwie kilka domów otoczonych licznymi hałdami i wyrobiskami, pozostałością po pracach górniczych o 700-letniej historii, oraz ruinami jednego z piękniejszych Śląskich miast. Miasto nazywane przed 1945 Kupferberg (wcześniej – Koppferberg). W okresie międzywojennym mówiono o Miedziance, iż jest to jedno z trzech najwyżej położonych i najmniejsze miasto w Prusach. Miasto powstało i w części zostało zrujnowane przez górnictwo.

Odkrywcą złóż rud żelaza w 1156 był Laurentius Angelus, jednak fakt ten jest dosyć nieprawdopodobny, gdyż sama postać odkrywcy jest bardzo legendarna. Pierwszą pewną wzmianką o Miedziance jest zapiska w kronice znanego historyka, proboszcza katolickiej parafii w Miedziance, Johannesa Kaufmanna (po przejściu w stan spoczynku był on zatrudniony w bibliotece Grafa Schaffgotscha w Cieplicach), który mówi, iż przed rokiem 1311 panem ziem późniejszej Miedzianki był Conrad Bavarus (w przewodnikach podaje się, iż pierwszym właścicielem Miedzianki był Albert Bavarus /1311 r./, Albert był drugim właścicielem Miedzianki). Kilkadziesiąt lat później w okolicy wydobywano srebro.

W roku 1512 Miedziankę kupuje Hans (Viggoer) Dippold von Burghaus, który wiele inwestuje w górnictwo miedzi, co po kilku latach zwraca się i pozwala odbudować, zniszczony podczas wojen husyckich, Zamek Bolczów. W 1519 król czeski Ludwik Jagiellończyk nadaje, na prośbę Burghausa, Miedziance prawa miasta górniczego. W latach '20 XVI wieku w Miedziance istnieje ok. 160 szybów i sztolni. Kolejnym właścicielem Miedzianki był Justus Decjusz (Jost Ludwig Dietz) – sekretarz króla Zygmunta Starego. Decjusz był osobą z dużym doświadczeniem górniczym – wydał on w 1539 w Krakowie specjalny ordunek (statut) górniczy dla Miedzianki. Jednak eksploatowane złoża były na wyczerpaniu i nadchodził czas zaprzestania działań górniczych. Gdy kopalnie Miedzianki zaprzestały wydobycie kolejni właściciele Miedzianki (Hans i Franz Hellmann) zdobywszy koncesje na produkcję witriolu zbudowali w dolinie Hutniczego Potoku specjalne ługownie, w których przepłukiwali materiał ze starych hałd znajdujących się w okolicy. Hellmannowie w roku 1553 byli liderami w produkcji witriolu w całym cesarstwie austriackim. Koniec wieku XVI był początkiem całkowitego upadku górnictwa w Miedziance. Czynnikiem wpływającym na to była wojna 30-letnia. Przez miasto przechodzi zaraza.

Po wojnie miasto odżywa, mieszkańcy utrzymują się z tkactwa i innych zajęć nie związanych z górnictwem. Dopiero pod koniec XVII wieku reaktywuje się wydobycie w kilku kopalniach. Na początku XVIII wieku miasto gwałtownie rozwija się, powstaje tu urząd górniczy i zaczęto na szeroką skalę eksploatacje starych i drążenie nowych chodników. Jednak już niedługo uwagę skierowano na odkrycie Jagwitzów, chodziło tu o bogate złoża wzdłuż Bobru w stronę Ciechanowic. Jak się okazało miedź w tych kopalniach szybko się wyczerpała. Syn Jagwitza odkrył na tym terenie złoża kobaltu – cenionego w przemyśle farbiarskim. Z tej okazji w roku 1766 w Miedziance przebywał Fryderyk II.

Początek wieku XIX, był początkiem upadku górnictwa. W kopalniach gwałtownie spadało wydobycie (znane złoża wyczerpywały się). Ostatni szyb wydobywczy został definitywnie zamknięty w 1925 roku. Już od połowy wieku XIX Miedzianka zaczęła egzystować jako miejscowość wypoczynkowo-turystyczna. Jej położenie, niezwykły klimat i sława w Prusach sprawiały, iż Miedzianka stała się celem wielu wczasowiczów. Sławę miastu przynosiło też "Złoto z Miedzianki", czyli piwo produkowane w miejscowym browarze.

W 1945 miejscowość weszła w skład Polski i uzyskała obecną nazwę. Dotychczasową ludność wysiedlono do Niemiec, zaś administracja polska zakwalifikowała Miedziankę do rangi wsi. Po roku 1945 złożami rud uranu w okolicy Miedzianki zainteresowała się Armia Czerwona. W latach 1945-54 w miejscowej kopalni, ukrytej pod kryptonimem Zakłady Przemysłowe R-1, wydobyto 600 ton rud uranu, w całości odesłanej do Związku Radzieckiego.

Rabunkowy sposób prowadzenia prac doprowadził do znaczących szkód górniczych na terenie Miedzianki. Pomimo 450-letniej historii miasta, jego walorów architektonicznych i krajobrazowych, podjęta została decyzja o całkowitej likwidacji osady. W 1967 roku żołnierze wysadzili w powietrze kościół ewangelicki, wkrótce wprowadzono zakaz remontu domów. W roku 1972 reszta ludności Miedzianki została ostatecznie przesiedlona do Jeleniej Góry, a pozostałości miasta starte z powierzchni ziemi. Po zwartym rynku pozostała tylko jedna kamienica dawnej gospody Schwarzer Adler z kabaretem.

Nazwy historyczne

• Cupri Fodina
• Coppferberge
• Koppferberg
• Kupferberg
• Kupferberg im Riesengebirge
• 1945 Miedziana Góra, Miedzianka