Duszniki-Zdrój

Duszniki-Zdrój (niem. Bad Reinerz, czes. Dušníky) – miasto i gmina uzdrowiskowa w województwie dolnośląskim, w powiecie kłodzkim. Historycznie miejscowość znajdowała się w hrabstwie kłodzkim. Położone w dolinie rzeki Bystrzycy Dusznickiej, oddzielającej Góry Orlickie od Gór Bystrzyckich.

Do 1951 roku miejscowość była siedzibą władz wiejskiej gminy Duszniki Zdrój. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa wałbrzyskiego.

Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 4860 mieszkańców.

Położenie

Według danych z roku 2002 gmina Duszniki-Zdrój ma obszar 22,28 km² (254. lokata w kraju), w tym:

• użytki rolne: 28%
• użytki leśne: 58%

Duszniki-Zdrój są położone na wysokości ok. 583 m n.p.m.

Miasto stanowi 1,36% powierzchni powiatu.

Sąsiednie gminy: Lewin Kłodzki, gmina Szczytna. Gmina sąsiaduje z Czechami.

Historia

Na przełomie X i XI wieku w rejonie miasteczka wzniesiono drewnianą warownię, siedzibę właścicieli okolicznych dóbr, rodu Panowiców. Później drewnianą budowlę zastąpiono murowanym zamkiem z wysoką wieżą.

Pierwsze wzmianki o samym mieście pochodzą z 1324. W 1346 otrzymało prawa miejskie w wyniku lokacji na prawie niemieckim. Zyski czerpało głównie z handlu i prawa składu towarów przewożonych szlakiem z Czech na Śląsk.

Z XV wieku pochodzą pierwsze wzmianki o istnieniu źródła leczniczego "Zimny Zdrój".

W okresie wojen religijnych zamek został zajęty i utrzymany przez husytów. Opuszczony w 1560 popadł w ruinę. Do dziś pozostały po nim resztki murów i fragment wieży.

W połowie XIV wieku w Dusznikach rozwinęło się hutnictwo żelaza. Złoża rud wyczerpały się jednak dość szybko. Pod koniec XVI wieku gwałtownie rozwija się dusznicki handel oraz przemysł: tkacki i papierniczy, wzniesiono murowany kościół pod wezwaniem św. Piotra i Pawła. W 1584 zostaje wzniesiony ratusz a w 1605 wybudowano budynek działającego do dzisiaj młyna papierniczego.

Wojna trzydziestoletnia wstrzymała rozwój miasta. Jego odrodzenie nastąpiło w drugiej połowie XVII wieku. Wtedy to miasto stało się ważnym ośrodkiem tkactwa, produkcji papieru i handlu suknem, a także uzdrowiskiem.

W 1669, 17 sierpnia, po abdykacji w drodze do Francji w Dusznikach zatrzymuje się król Polski Jan Kazimierz.

W 1748 przeprowadzono pierwsze badania źródeł mineralnych. Od 1769 Duszniki stają się oficjalnym uzdrowiskiem poprzez wpisanie "Zimnego Zdroju" na listę źródeł leczniczych ówczesnych Prus.

W 1777 r. we Wrocławiu opublikowano broszurę pt. "Publiczne Uwiadomienie Zdroiów Zdrowych lub wód mineralnych leczących na Śląsku w Kodowie, Reynercu, Altwasser, Szarlotenbrun, Salcbrun i Flinsbergu się znaydujących", w której zawarto informacje obejmujące m.in. wyniki przeprowadzonych analiz, skład chemiczny wód oraz medyczne ich zastosowanie. Było to dokonane przez Dawida Vogla tłumaczenie wydanej również we Wrocławiu książeczki Johanna Gotfrieda Morgenbessera, wrocławskiego lekarza i chemika. Niemiecka wersja tej publikacji nie zachowała się w publicznych zbiorach, natomiast nieliczne polskie egzemplarze znajdują się w Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego i w Bibliotece Jagiellońskiej. Stanowią one obecnie ważne źródło do dziejów balneologii na ziemiach polskich.

W 1797 w prowizorycznie wzniesionej szopie w 6 wannach rozpoczęto leczenie kuracyjne w podgrzanej wodzie z "Zimnego Zdroju". W tym samym roku odkryto "Letni Zdrój", znany obecnie pod nazwą "Pieniawa Chopina"

Wkrótce za miastem wybudowano (w 1802) pawilony, pierwsze urządzenia kąpielowe, "dom towarzyski" i pierwsze zajazdy.

Na początku XIX wieku Duszniki stały się jednym z najznaczniejszych uzdrowisk w regionie. W 1817 odkryte zostaje kolejne źródło "Źródło Ulryki", obecnie znane jako "Jan Kazimierz". W sierpniu 1826 na kurację, wraz z matką i siostrami przybywa 16-letni Fryderyk Chopin, który daje dwa koncerty. Dochód z nich przeznaczony jest na utrzymanie sierot. Koncerty te uważa się za pierwsze zagraniczne występy młodego Fryderyka Chopina.

Trwają dalsze inwestycje w kurorcie. W 1862 zostają wybudowane nowe łazienki (obecnie Zakład Przyrodoleczniczy), a w 1877 oddano do użytku palmiarnię wraz z salą koncertową (obecnie Pijalnia Zdrojowa).

W 1897 (inne źródła podają rok 1896) w 60. rocznicę pobytu w Dusznikach Fryderyka Chopina odsłonięty zostaje obelisk z jego wizerunkiem na medalionie z brązu wykonanym prawdopodobnie według rzeźby Stanisława Romana Lewandowskiego.

Wybudowana w latach 1890-1905 linia kolejowa do Kudowy przyspieszyła rozwój Dusznik-Zdroju. Między innymi istniejące źródła zostają w latach 1909-1910 pogłębione poprzez wykonanie odwiertów.

Po II wojnie światowej Duszniki przyznano Polsce. Dotychczasowa ludność miasta została wysiedlona do Niemiec. Jako że Duszniki uniknęły zniszczeń wojennych, już w 1946 zorganizowano tu I Międzynarodowy Festiwal Chopinowski w Dusznikach-Zdroju, a dawne pensjonaty i hotele znacjonalizowano. W latach 1958-1962 zrekonstruowano stare ujęcia wód mineralnych (Pieniawa Chopina i Jan Kazimierz), wybudowano nowe oraz przeprowadzono remont kapitalny pijalni wód mineralnych. W następnych latach nadal pracowano nad nowymi odwiertami źródeł (lata 1965-1973). Najgłębszy dotychczas odwiert tzw. Nr 39 zostaje wykonany w 1993 i ma głębokość 180 metrów.

W 1968 w starym młynie papierniczym powstało Muzeum Papiernictwa gromadzące eksponaty dotyczące historii papiernictwa i rozwoju przemysłu papierniczego. W 1971 uruchomiono czerpalnię papieru, gdzie do tej pory odbywa się produkcja papieru metodami tradycyjnymi.

W roku1998 Duszniki zniszczone były przez powódź. Szczególnie ucierpiała część zdrojowa z zabytkowym Parkiem Zdrojowym. Obecnie skutki powodzi zostały usunięte a muzeum papiernictwa, park i położony w nim Dworek Chopina są starannie odnowione. W parku przebudowano grającą, kolorową fontanna (czynna w soboty i niedziele po zmroku) a nad potokiem zrekonstruowano w 1999 roku zadaszone mostki wykonane według dawnych zdjęć.

Demografia

Dane z 30 czerwca 2004:

Gospodarka

Głównie turystyka; całoroczna baza uzdrowiskowa i turystyczna. Także pijalnia wód mineralnych, papiernia, stacja kolejowa. Drobny przemysł, Zakłady Elektrotechniki Motoryzacyjnej, papier czerpany metodą ręczną.

Uzdrowisko od 1769 r. Wody mineralne to szczawy alkaliczne i żelaziste. Leczenie uzdrowiskowe jest bodźcowe, to znaczy uruchamia rezerwy, zmusza organizm do wysiłku, mobilizuje system obronny. Duszniki mają silnie bodźcowy klimat mocno pobudzający produkcję czerwonych ciałek krwi. Balneo- i fizykoterapią leczy się schorzenia kardiologiczne i gastrologiczne. Duszniki słyną również z kąpieli igliwiowych. Kąpiele borowinowe pomagają na kobiece dolegliwości, łącznie z niepłodnością.

W Dusznikach znajduje się również Centrum Diagnostyki i Leczenia Osteoporozy z nowoczesnym sprzętem.

Duszniki posiadają połączenie kolejowe z Kłodzkiem (linia otwarta na początku grudnia 1902) i Kudową-Zdrój (linia otwarta 10 lipca 1905).

Polityka

Duszniki Zdrój mają status gminy miejskiej. Mieszkańcy Dusznik wybierają do swojej rady miejskiej 15 radnych. Organem wykonawczym władz jest burmistrz. Siedzibą władz miasta jest ratusz, znajdujący się na rynku.

Wspólnoty religijne

Kościół Rzymskokatolicki

• Parafia św. Franciszka z Asyżu i św. Leonarda
• Parafia Świętych Apostołów Piotra i Pawła

Kościół Polskokatolicki

• Parafia Matki Bożej Różańcowej

Osiedla

W Dusznikach nie ma pomocniczych jednostek podziału administracyjnego miasta, takich jak osiedla czy dzielnice jednak zwyczajowo miasto dzieli się na osiedla podane poniżej:

• Stare Miasto
• Zdrój
• Osiedle Chopina
• Podgórze
• Graniczna
• Zieleniec

Turystyka

Ważną atrakcją Dusznik-Zdroju jest odbywający się corocznie z początkiem sierpnia festiwal chopinowski. Na terenie gminy znajduje się ośrodek biathlonowy Centrum Polskiego Biathlonu Jamrozowa Polana. W pobliżu miasta unikalny rezerwat Torfowisko pod Zieleńcem z roślinnością typową dla tundry. Doskonały punkt wypadowy dla wycieczek w Góry Stołowe, na Szczeliniec Wielki, w Góry Orlickie oraz Góry Bystrzyckie, do rezerwatu Błędne Skały oraz Wambierzyc.

Piesze szlaki turystyczne:

• Kudowa-Zdrój - Dańczów - Lewińska Przełęcz - Grodczyn - Duszniki-Zdrój - Droga Sudecka - Zieleniec - Lasówka - Schronisko PTTK "Jagodna" (Przełęcz Spalona) - Ponikwa - Długopole-Zdrój (Główny Szlak Sudecki)
• Karłów - Kopa Śmierci - Duszniki-Zdrój - Schronisko PTTK "Pod Muflonem" - Schronisko PTTK "Jagodna" (Przełęcz Spalona)
• Batorów - Skalne Grzyby - Złotno - Duszniki-Zdrój - Schronisko PTTK "Pod Muflonem" - Szczytna

Zabytki

• renesansowy rynek
• kościół parafialny pw. św. św. Piotra i Pawła – renesansowo-barokowy kościół z bogatym wystrojem wnętrz i unikatową amboną w kształcie wieloryba

• kościół polskokatolicki pw. Matki Bożej Różańcowej (parafialny) - pierwotnie kościół ewangelicki
• kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa, tak zwany Kościół zdrojowy
• klasztor franciszkański – 1925-1926 jako klasztor i jednocześnie dom wypoczynkowy dla braci z całej prowincji śląskiej
• dawna kaplica Świętej Trójcy - pierwotnie pustelnia, później zamieniona na kaplicę nagrobną rodu Fraise, przez pewien czas Muzeum Festiwali Chopinowskich
• Teatr Zdrojowy im. Fryderyka Chopina (tzw. Dworek Chopina) – drewniany dworek wybudowany w latach 1802-1805 jako "dom towarzyski". W 1826 koncertował w nim Fryderyk Chopin. Obecnie odbywają się w nim liczne koncerty fortepianowe, przedstawienia teatralne i koncerty zdrojowe, a także Festiwal Chopinowski.
• obelisk z popiersiem Chopina – ufundowany w 1897 przez Wiktora Magnusa, z zawodu leśnika, rozmiłowanego w muzyce Chopina. Diorytowy głaz dwumetrowej wysokości z brązowym medalionem przedstawiającym popiersie artysty i podpisem w języku łacińskim „Fryderykowi Chopinowi, który w Dusznikach w roku 1826 swą sztuką prawdziwą i wysoką kulturą szlachetny duszy charakter w zaraniu młodości okazał, pomnik ten ku wiecznej rzeczy pamięci za pozwoleniem władz miejskich Polak Polakowi wystawił".
• figura wotywna Matki Bożej z Dzieciątkiem w rynku – postawiona w 1725 jako votum za uratowanie miasta od zarazy.
• niemiecka tablica upamiętniająca pobyt króla Jana Kazimierza
• eklektyczna stacja meteo w części zdrojowej
• Młyn papierniczy (Muzeum Papiernictwa)

Toponimia

W 1946 roku wprowadzono urzędowo nazwę Duszniki Zdrój, zastępując poprzednią niemiecką nazwę Bad Reinerz.

Nazwa miejscowości Duszniki-Zdrój pisana z łącznikiem (dywizem) jest nazwą urzędową, ustaloną przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji po zasięgnięciu opinii Komisji Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych i opublikowaną w Dzienniku Ustaw. W 2004 roku Rada Języka Polskiego uchwaliła taki sposób zapisu wieloczłonowych nazw miejscowych. Forma nazwy pisana bez łącznika, tzn. "Duszniki Zdrój" jest natomiast formą potoczną.

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie:

• Audun-Le-Tiche
• Bad Sulza
• Deštné v Orlických horách
• Hoya
• Nové Město nad Metují
• Olešnice v Orlických Horách
• Sedloňov
• Trzcianka

Zobacz też

• miasta w Polsce
• nazwy miejscowości z łącznikiem
• Cmentarz żydowski w Dusznikach-Zdroju