Jaszkowa Dolna

Jaszkowa Dolna (niem. Niederhannsdorf) – wieś sołecka w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie kłodzkim, w gminie Kłodzko. W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie wałbrzyskim.

Geografia

Położenie geograficzne

Jaszkowa Dolna leży w Kotlinie Kłodzkiej, w Sudetach, w południowo-zachodniej Polsce. Od Kłodzka, siedziby gminy i powiatu jest oddalona o 5 km na południowy wschód. Na zachodzie graniczy z Krosnowicami i Kłodzkiem, na północy z Jaszkówka i Wojciechowicami, na wschodzie z Jaszkową Górna a na południu z Marcinowem i Żelaznem.

Według danych z 2008 r. wieś zajmowała obszar km², co stanowiło 7% powierzchni gminy Kłodzko.

Warunki naturalne

Jest to duża i długa (ok. 4 km) wieś łańcuchowa ciągnąca się wzdłuż potoku Jaszkówki, dopływu Nysy Kłodzkiej, między Kłodzkiem a Jaszkową Górną. Leży na wysokości 290-350 m n.p.m. Wieś zajmuje dolinę potoku, zwężającą się ku górze, oddzielającą Wzgórza Rogówki od reszty Kotliny Kłodzkiej.

Budowa geologiczna

Okolice Jaszkowej Dolnej zostały wypreparowane w złożonej strukturze geologicznej, utworzonej przez granitoidy masywu kłodzko-złotostockiego od południa oraz dewońskie łupki i piaskowce, a także łupki metamorficzne od północy. Występują tu keratofiry i hornfelsy. Jednym z bardziej interesujących obiektów jest wyrobisko dawnego kamieniołomu u wjazdu do wsi od strony Kłodzka. Odsłaniają się tu hornfelsy piroksenowe, w których można spotkać szereg minerałów, w tym skapolity, wollastonit, a nawet drobne granaty.

Historia

Daty wzmianek
o miejscowości i
jej oficjalne
nazwy według źródeł

Źródło:

Jaszkowa Dolna jest jedną ze starszych miejscowości ziemi kłodzkiej. Powstała w I poł. XIII w. jako wieś przedlokacyjna. Od zawsze była silnie związana z Kłodzkiem jako typowa osada podmiejska. W dokumentach wzmianki o niej pojawiają się w I poł. XIV w. W 1350 r. powstało to dziedziczne wolne sędziostwo, które później przeszło w ręce augustianów kłodzkich. W tym czasie istniał tu już kościół parafialny. W XV w. wieś należała do znanej rodziny von Schaffgotschów, a od ok. 1490 r. przeszła w posiadanie rodu von Czeschwitzów (Tschischwitzów), w 1580 przeszła w posiadanie rodu Koberów.

W czasie wojny trzydziestoletniej wojska austriackie przystąpiły do przymusowej rekatolizacji ludności ziemi kłodzkiej, której duża część przeszła wcześniej na protestantyzm. Akcja ta wiązała się z represjami i dużymi kontrybucjami, co doprowadziło do buntu chłopów. W 1621 r. utworzyli oni związek obronny mieszkańców, m.in. Jaszkowej Dolnej. Doszło do wielu potyczek, m.in. pod Jaszkową Górną zginęło ok. 100 chłopów. W 1622 r. przez wieś przeszedł kilkutysięczny oddział lisowczyków, który spieszył z pomocą wojsku oblężonemu w Bystrzycy Kłodzkiej przez inne grupy chłopów.

W XVIII i XIX w. wieś należała do kilku rodzin posiadaczy ziemskich: hr. von Neuhaus, hr. von Götz, hr. von Magnis.

W 1807 r. Jaszkowa Dolna znalazła się w centrum działań kampanii wojennej, kiedy to wojska francuskie próbowały opanować twierdzę kłodzką i całe hrabstwo kłodzkie. W związku z tym Prusacy zbudowali w Jaszkowej Dolnej i Jaszkowej Górnej fortyfikacje ziemne jako przedłużenie funkcji obronnej twierdzy. W dniach 21-23 czerwca 1807 r. doszło tu do kilku potyczek, których skutkiem było wyparcie wojsk pruskich do twierdzy.

W 1816 r. wieś dzieliła się na 3 części, z których jedna należała do Kłodzka. W 1828 r. największą część kupił Hermann Volkmer. W tym czasie było we wsi 199 budynków, dwór oraz 4 folwarki. W 1870 r. w posiadaniu Volkmera znajdowało się 940 morgów ziemi.

Po 1945 r. Jaszkowa Dolna funkcjonowała dalej jako wieś rolnicza, stanowiąc zaplecze żywnościowe dla Kłodzka.

Demografia

Rozwój ludnościowy Jaszkowej Dolnej na przestrzeni stuleci kształtował się następująco.

Bliskość Kłodzka – stolicy regionu i korzystne warunki naturalne sprawiły, że w Jaszkowej Dolnej nie wystąpiła tak gwałtowna faza wyludniania się, charakterystyczna dla innych miejscowości ziemi kłodzkiej. Przeciwnie ludność utrzymuje się na stałym poziomie, nawet w pewnym okresie widoczny był jej wyraźny wzrost.

Gospodarka

Jaszkowa Dolna jest w dalszym ciągu wsią rolniczą, stanowiąc żywnościowe zaplecze dla Kłodzka. Obok tej funkcji odgrywa również rolę pewną osiedla mieszkaniowego. We wsi znajduje się 105 gospodarstw rolnych, przy czym jeszcze w latach 70. XX w. było ich dwa razy więcej, oraz gospodarstwo rolne kombinatu rolno-przemysłowego z Żelazna i SKR. Wyłącznie z pracy w rolnictwie utrzymywało się 39% ludności czynnej zawodowo w 1978 r., a w 1988 r. – aż 84%. Mieszkańcy zajmują się uprawą roli (są tu jedne z najlepszych gleb na ziemi kłodzkiej) lub pracują w pobliskim Kłodzku i dalszych miejscowościach. Stale rozwija się funkcja mieszkalno-składowo-przemysłowa. Przybywają nowe domy mieszkalne, różne magazyny i zakłady rzemieślnicze i produkcyjne.

Edukacja i kultura

Oświata

W Jaszkowej Dolnej działa jedno z trzech w gminie przedszkoli, którego dyrektorem jest Anna Kacała. Działa również Szkoła Podstawowa im. Stanisława Mikołajczyka, posiadająca w swojej bazie halę sportową. Jej dyrektorem jest Aleksandra Waniowska. Młodzież w wieku 13-16 lat kontynuuje naukę w Gimnazjum Publicznym im. Władysława Reymonta w Kłodzku, a po jego ukończeniu w większości w szkołach średnich na ternie Kłodzka.

Kultura

We wsi działa świetlica oraz klub sportowy Iskra, posiadający sekcję piłkarską, która rozgrywa swoje mecze na położonym w centrum Jaszkowej Dolnej stadionie. Ponadto żywym zainteresowaniem mieszkańców cieszy się Koło Gospodyń Wiejskich, pod przewodnictwem Jolanty Tomery.

Mieszkańcy Jaszkowej Dolnej od czasów średniowiecza posiadają osobną parafię katolicką, której siedziba znajduje się w kościele św. Jana Chrzciciela. Należy ona do dekanatu kłodzkiego, wchodzącego w skład diecezji świdnickiej. Na jej czele stoi proboszcz – ks. Dariusz Strzelecki.

Administracja

Jaszkowa po zakończeniu II wojny światowej znalazły się w granicach Polski. Wieś wchodziła w skład województwa wrocławskiego. W latach 1954-1973, po likwidacji gmin, tworzyła ona wspólną gromadę z Jaszkową Górną, wchodzącą nadal w skład powiatu kłodzkiego. Po zmianach w podziale terytorialnym kraju z 1975 r. Jaszkowa Dolna weszła w skład nowo utworzonego województwa wałbrzyskiego i gminy Kłodzko.

Ostatnia zmiana miała miejsce w 1990 r., kiedy to na terenie gminy utworzono sołectwa jako jednostki pomocniczego podziału administracyjnego, którego jedna z siedzib znalazła się w Jaszkowej Dolnej. Organem władzy ustawodawczej jest tutaj wybierana w wyborach powszechnych na 4-letnią kadencję rada sołecka, na czele której stoi sołtys, jako jednoosobowy organ władzy wykonawczej. Obecnie funkcję tę pełni Kazimierz Wcisło. Koordynatorem samorządowym jest Leokadia Wicher.

Mieszkańcy wsi wybierają do Rady Gminy dwóch radnych co 4 lata, tworząc wspólny okręg wyborczy z Jaszkówką, Podzamkiem i Wojciechowicami. Radnym z Jaszkowej Dolnej jest Jan Tybiński.

Infrastruktura

Transport

Jaszkowa Dolna leży na uboczu ważnych szlaków komunikacyjnych ziemi kłodzkiej. Przez wieś przebiega lokalna droga z Kłodzka przez Przełęcz Droszkowską do Ołdrzychowic Kłodzkich. Przez zachodnią granicę wsi z kolei przebiega droga krajowa nr 33 z Kłodzka do Boboszowa. Komunikację autobusową zapewnia PKS Kłodzko. W samej wsi znajdują się dwa przystanki autobusowe. Najbliższa stacja kolejowa znajduje się w Kłodzku – Kłodzko Miasto.

Bezpieczeństwo

W zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz innych miejscowych zagrożeń – Jaszkowa Dolna podlega pod rejon działania Powiatowej Straży Pożarnej oraz Komendzie Powiatowej Policji w Kłodzku. Funkcję dzielnicowego pełni mł. asp. Maciej Franczak. We wsi ponadto działa Ochotnicza Straż Pożarna. We wsi znajduje się ośrodek zdrowia. Podstawową opiekę medyczną zapewnia Zespół Opieki Zdrowotnej w Kłodzku.

Architektura i urbanistyka

Jaszkowa Dolna zachowała swój pierwotny układ wsi łańcuchowej, chociaż częściowo został on już zmieniony poprzez zagęszczenie nową zabudową. Do cenniejszych obiektów należy zaliczyć:

• Kościół parafialny św. Jana Chrzciciela; pierwotny wzmiankowany w 1358 r., obecny zbudowany w stylu neogotyckim w 1905 r.
• Kaplica cmentarna Najświętszego Sakramentu; pozostałość po kościele parafialnym z XIV w.
• Figura Matki Bożej z 1833 r. stojąca na wysokim ozdobnym cokole przy przystanku autobusowym w dolnej części wsi.

Ważniejsze osobistości

• Oskar Düring (ur. 1883 r. w Jaszkowej Dolnej, zm. 1956 r. w Kitzingen) – handlowiec, znany kłodzki kolekcjoner i antykwariusz, organizator różnych imprez kulturalnych w Kłodzku.
• Johann Franz Otto (ur. 1732 r. w Jaszkowej Dolnej, zm. 1805 r. w Kłodzku) – organista i kompozytor na różne instrumenty muzyczne.

Zobacz też

• Jaszkowa Górna