Nowa Wieś (powiat kłodzki)

Nowa Wieś (niem. Neundorf) – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie kłodzkim, w gminie Międzylesie. W latach 1975-1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa wałbrzyskiego.

Lokalizacja

Nowa Wieś-położona w południowo-zachodniej Polsce, w zachodniej części Masywu Śnieżnika, około 7,6 km., na północny wschód, od centrum miejscowości Międzylesie.

Charakterystyka

Niewielka, podgórska wieś łańcuchowa, rozciągnięta na długości 2,2 km., o luźnym układzie zabudowań, ulokowana w górskiej dolinie nad rzeką Nowinka u zachodniego podnóża Masywu Śnieżnika. Zabudowa wsi składa się z pojedynczych budynków gospodarczych i mieszkalnych rozlokowanych na wysokości od 500 do 610 m n.p.m. wzdłuż drogi po obu stronach. W środkowej części wsi, zabudowa zwarta o zabudowaniach położonych obok kilku dróg, które odchodząc od drogi głównej tworzą ulice. Przez wieś przepływa potok górski i przebiega droga lokalna Domaszków - Goworów. Jest to wieś, o charakterze rolniczo-letniskowym. Wokół wsi rozciągają się rozległe użytki rolne i górskie łąki, leżące głównie na zboczach doliny. W bliskim otoczeniu dolnej części wsi występują, niewielkie pasy zieleni z drzew liściastych w formie przydomowych nasadzeń, oraz wzdłuż potoku i miedz, górna część wsi otoczona jest z trzech stron lasem świerkowym Regla dolnego. Od południowego wschodu nad wsią dominuje wzniesienie Owcza Góra, a od północnego wschodu Szeroka Kopa. We wsi zachował się liczny zespół domów mieszkalnych i mieszkalno-gospodarczych o cechach charakterystycznych dla budownictwa ludowego ziemi kłodzkiej z połowy XIX wieku, kościół pw. Wniebowzięcia NMP z początku XVIII wieku, ruiny wielkiego renesansowego murowanego dworu z 1585 roku.

Historia

Wieś do 1945 roku nosiła nazwę Neundorf. Wcześniej na terenie obecnej wsi istniała osada. W 1246 utworzono dobra międzyleskie, w skład których włączono tereny obecnej wsi. W 1294 roku król czeski Wacław II przekazał dobra międzyleskie wraz z osadą na obszarze obecnej wsi cystersom z Kamieńca Ząbkowickiego, którzy rozpoczęli planową akcję kolonizacji i wycinania potężnych lasów w celu rozwinięcia rolnictwa u podnóża Śnieżnika. W 1315 roku za panowania Jana Luksemburskiego dobra międzyleskie wraz ze wsią odkupił od Cystersów łużycki rycerz Otto von Glaubitz (Gloubos), za którego nastąpiła znaczna rozbudowa wsi. Pierwsza wzmianka o wsi pojawia się w dokumencie z 1358 roku, już po rozdziale majątku między braci Gloubosów. Podczas wojen husyckich Gloubitzom odebrano dobra a w 1428 roku wieś została doszczętnie zniszczona przez husytów. Po zniszczeniach wojną husycką w latach 1436/40 nastąpiła rozbudowa wsi. Obok starej wzmiankowanej wcześniej i zniszczonej przez husytów wsi powstała nowa część wsi. Podział na dwie wsie starszą i nowszą utrzymywał się przez kilkadziesiąt lat. Każda wieś miała osobny kościół, były to kościoły drewniane. Pierwszy pw. św. Barbary, został wzniesiony w połowie XIV wieku przez miejscowego chłopa, w darze za uratowanie córki. Drugi to kościół pw. św. Małgorzaty, o którym pochodzi wzmianka z 1486 roku. W XVI wieku Nowa Wieś była własnością rycerską, w centrum wsi znajdował się dwór z parkiem właścicieli. W 1515 roku właścicielem wsi był M. Roth, następnie: H. Richter, B. Nitsche, T. Sturm, H. Veit oraz Dawid von Tschirhaus. Wojna trzydziestoletnia przyniosła spore zniszczenia wsi. Zniszczeniu uległy również oba kościoły. W 1640 roku hrabia von Annaberga funduje nowy, murowany kościół. W 1654 roku dobra wraz ze wsią nabył hrabia Michał Wenzel von Althann. Hrabia miał zamiar sprowadzić do wsi pijarów z Pragi, postanowił ufundować duży kościół z klasztorem. Budowę kościoła ukończono w 1705 roku, lecz prace budowlane związane z rozbudową trwały do 1805 roku. Prace budowlane związane były z klasztorem, którego nie zbudowano ze względu na brak środków finansowych. W XVIII wieku po okresie wojen śląskich, wieś przeżywa renesans gospodarczy, oparty na przemyśle tkackim. Wieś była dobrze rozwinięta, posiadała chałupnicze warsztaty tkaczy, owczarnię, folwark, młyn wodny i szkołę. Po wojnach napoleońskich, w połowie XIX wieku wieś przeżywa kryzys spowodowany rewolucją przemysłową i upadkiem tkactwa, w tym okresie powstaje kamieniołom. W XIX wieku Nowa Wieś stała się dużą wsią i znanym letniskiem, składała się z 4 części należących do różnych właścicieli.

Po 1945 roku wieś znacznie się wyludniła, najliczniej w górnej części. W latach 60.XX wieku powstały we wsi zakładowe ośrodki wypoczynkowe, które do obecnych czasów nadają wsi charakter letniskowy.

Ciekawostki

• kościół pw. Wniebowzięcia NMP, drugi co do wielkości na ziemi kłodzkiej, budowany był w latach 1701-1715 według projektu włoskiego architekta Jakuba Carove (wcześniej budowniczego twierdzy kłodzkiej), strop wykonano w 1735, ponownie budowa od 1746, w 1751 nastąpiła konsekracja. Wieże zbudowano w 1804-1805. Rzeźby ołtarzowe (1795) i ambona (1796) są dziełem Michała Ignacego Klahra
• niemiecka nazwa Neundorf oznacza raczej Dziewięciowieś (ewentualnie Dziewiątą Wieś); po 1945 przyjęto nazwę Nowa Wieś od czes. Nováves, co zatwierdziła Komisja Ustalania Nazw Miejscowości
• nazwa Nowa Wieś wywodzi się od wsi, która powstała po wojnach husyckich obok starej wsi wzmiankowanej w 1358 roku. Potocznie w tamtych czasach używano określenia Nowa wieś.
• we wsi są dwie dominaty, które czynią wieś rozpoznawalną z daleka: bryła dużego kościoła z dwoma charakterystycznymi wysokimi wieżami i różowa plama kamieniołomu.
• w XIX wieku funkcjonował tu tor saneczkowy.
• w 1827 roku wieś i okolice nawiedziło trzęsienie ziemi.

Inne

• przed 1945 rokiem Nowa Wieś należała do Powiatu bystrzyckiego niem. Landkreis Habelschwerdt.
• do 1975 roku wieś należała do Powiatu bystrzyckiego

Turystyka

Powyżej wsi po wschodnie stronie, stokiem Małego Śnieżnika prowadzą szlaki turystyczne

• niebieski – z Międzylesia na Halę pod Śnieżnikiem.
• żółty – z Międzygórza na Przełęcz pod Puchaczem.