Świeradów-Zdrój

Świeradów-Zdrój (niem. Bad Flinsberg) – miasto i gmina uzdrowiskowa w województwie dolnośląskim, w powiecie lubańskim.

Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 4448 mieszkańców.

Położenie

Świeradów-Zdrój jest położony w południowo-zachodniej części województwa dolnośląskiego, w południowej części powiatu lubańskiego, w Sudetach, niedaleko Jeleniej Góry.

Położony jest na wysokości 450-710 m n.p.m. w Górach Izerskich, w dolinie rzeki Kwisy (w tzw. Obniżeniu Świeradowskim), oddzielającym Wysoki Grzbiet na południu od Kamienickiego Grzbietu na północy.

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 20,72 km². Miasto stanowi 4,85% powierzchni powiatu.

Według danych z roku 2002 Świeradów-Zdrój ma obszar 20,77 km², w tym: użytki rolne 41%, użytki leśne 40%

Miasto sąsiaduje z gminami: Mirsk i Leśna oraz z Czechami (kraj liberecki, powiat Liberec).

Świeradów-Zdrój historycznie leży na Dolnym Śląsku. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa jeleniogórskiego.

Części i osiedla miasta

• Czerniawa-Zdrój
• Drożyna
• Graniczna
• Góreczno
• Górna
• Łęczyna
• Kamieniec
• Osiedle Gryf
• Podgórna
• Siemkowice
• Ulicko

System TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowy Podziału Terytorialnego Kraju) wyróżnia tylko 5 części miasta, tj. Czerniawa-Zdrój, Góreczno, Kamieniec, Łęczyna i Ulicko.

Warunki naturalne

Okolice Świeradowa zbudowane są ze skał metamorficznych – gnejsów i granitognejsów, z wkładkami amfibolitów należących do bloku karkonosko-izerskiego, a ściślej metamorfiku izerskiego. Na północnych zboczach Kamienickiego Grzbietu (Zajęcznika), w rejonie Czerniawy występują łupki łyszczykowe, leptynity i leukogranity. W łupkach w XX w. poszukiwano złóż rud cyny.

Demografia

Świeradów-Zdrój jest 72. miastem w województwie dolnośląskim, pod względem liczby mieszkańców (na całkowitą liczbę 91 miast). Szczegółowe dane z 30 czerwca 2004 r.:

Zmiana liczby ludności miasta

Historia

Pierwsza wzmianka o Świeradowie pochodzi z 1524 roku jako Fegebeutel. Odkryte już wtedy wody mineralne zostały wzmiankowane po raz pierwszy w 1572 roku, w książce Leonarda Thurneyssera – berlińskiego lekarza. Dopiero ponad sto pięćdziesiąt lat później zostały zbadane i uznane za lecznicze. Uzdrowiskowe moce przyczyniły się do budowy Domu Zdrojowego w 1899 roku w otaczającym go Parku Zdrojowym. Świeradów był trzykrotnie plądrowany w latach 1634-1639. Jednym z powodów było przywiązanie mieszkańców ówczesnego Świeradowa do wiary protestanckiej. Również w 1642 roku Świeradów został ograbiony. W 1645 roku stacjonowały tu wojska rotmistrza Hermanna podczas szturmu zamku Gryf przez Szwedów.

W roku 1840 Świeradów liczył 1687 mieszkańców. W 1909 roku z inicjatywy prywatnego inwestora doprowadzono z Mirska linię kolejową. W 1935 r. utworzono związek, czego konsekwencją było m.in. wybudowanie drogi do Szklarskiej Poręby.

Po kapitulacji III Rzeszy w maju 1945 r. uzdrowisko zostało zajęte przez wojska radzieckie, a następnie przekazane polskiej administracji. Jego dotychczasowi mieszkańcy zostali wysiedleni do Niemiec.

Wobec braku historycznej nazwy polskiej, miejscowość nazywano początkowo Wieniec-Zdrój. W 1946 roku wprowadzono urzędowo nazwę Świeradów Zdrój, zastępując poprzednią niemiecką nazwę Bad Flinsberg. W 1946 r. osada uzyskała prawa miejskie. 1 stycznia 1973 roku do miasta włączono sąsiednie sołectwo – Czerniawę Zdrój.

Kalendarium

• 1524 – pierwsza wzmianka o miejscowości (jako Fegebeutel)
• 1559 – wzmianka o wsi Flinsberg
• 1597 – osiedlenie się pierwszych 20 rodzin w miejscu obecnej dzielnicy Góreczno
• 1572 – pierwsza wzmianka o miejscowych wodach w książce autorstwa Leonarda Thurneyssera
• 1600 – inna wzmianka o wodach w publikacji autorstwa Kaspera Schwenckfeldta
• 1667 – inna wzmianka o wodach I. Nasona
• 1634-1639 – trzykrotne plądrowanie miejscowości
• 1642 – plądrowanie wsi przez wojska gen. Piccolominiego
• 1645 – stacjonowanie wojsk rotmistrza Hermanna podczas oblęgania zamku Gryf
• 1683 – wzmianka o leczniczych wodach we Flinsbergu w kronice Fryderyka Luca
• 1783 – badania potwierdzające leczniczość miejscowych wód
• 1754 – okrycie dachem i ocembrowanie górnego źródła
• 1909 – wybudowanie połączenia kolejowego
• 1945 – zajęcie uzdrowiska przez wojska radzieckie; włączenie do Polski; początek wysiedlania dotychczasowej ludności do Niemiec; wprowadzenie nazwy Wieniec-Zdrój
• 1946 – uzyskanie praw miejskich
• 1946 – zmiana nazwy miasta na Świeradów-Zdrój

Uzdrowisko

Unikalny, podgórski klimat, sieć szlaków turystycznych i rowerowych, zasoby naturalnych surowców leczniczych: wody mineralne, wody radonowe, złoża borowiny umożliwiające leczenie chorób reumatycznych i narządów ruchu, przyciągają turystów i kuracjuszy od XVII wieku. Nazywane jest perłą uzdrowisk dolnośląskich.

O wyjątkowości tych miejsc stanowią: najdłuższa na Dolnym Śląsku hala spacerowa, egzotyczna roślinność, promenada spacerowa, tarasy, sztuczna grota oraz galeria widokowa na wieży z zegarem.

Tutejsze wody lecznicze – radoczynne szczawy, o różnym stopniu zmineralizowania, używane zarówno do picia, jak i do kąpieli oraz okłady borowinowe, leczą przede wszystkim choroby reumatyczne, narządów ruchu, układu krążenia oraz choroby ginekologiczne.

Obiekty uzdrowiskowe:

• Dom Zdrojowy (220 miejsc)
• Wacław (74 miejsc)
• Słoneczko
• Willa Gracja (44 miejsc)
• Centrum Reumatologii i Rehabilitacji Goplana
• Zespół Szpitali Dziecięcych w Czerniawie-Zdroju (100 miejsc)

Historia uzdrowiska

Pierwsza wzmianka o wodach leczniczych w Świeradowie pochodzi z książki berlińskiego lekarza Leonarda Thurneyssera z 1572 roku. Również jest wzmianka o o kwaśnych wodach mineralnych, której biją ze źródła przy wsi Fegebeutel pod wysokim lasem, pochodząca z 1600 roku z naukowej publikacji Kaspera Schwenckfeldta. W roku 1777 opublikowano we Wrocławiu w wydawnictwie Wilhelma Bogumiła Korna broszurę pt. "Publiczne Uwiadomienie Zdroiów Zdrowych lub wód mineralnych leczących na Śląsku w Kodowie, Reynercu, Altwasser, Szarlotenbrun, Salcbrun i Flinsbergu się znaydujących". Był to dokonany przez Dawida Vogla przekład niemieckiej książeczki wrocławskiego lekarza i chemika Johanna Gotfrieda Morgenbessera, wydanej w 1774 r. nakładem Jana Fryderyka Korna, brata przyrodniego Wilhelma Bogumiła. Publikacja zawierała wyniki przeprowadzonych analiz oraz informacje dotyczące składu chemicznego wód i ich medycznego zastosowania. Z badań przeprowadzonych w roku 1783 potwierdzono to, że wody świeradowskie skutecznie leczą wiele schorzeń. W 1754 roku okryto dachem górne źródło, a w 1768 roku przebudowano górne źródło i wybudowano dom mieszkalny z 14 pokojami. W latach 1920-1930 znajdowało już się kilka zakładów uzdrowiskowych (m.in. Dom Zdrojowy i Łazienki Leopolda).

Zabytki

• Kościół pod wezwaniem świętego Józefa — Kościół pod wezwaniem świętego Józefa został wybudowany z inicjatywy hrabiny Marii von Schaffgotsch w latach 1898-99. Swoją nazwę kościół zawdzięcza ołtarzowi poświęconemu św. Józefowi przeniesionemu ze starej kaplicy, która tworzy integralną część obecnego kościoła. Kaplica w Świeradowie powstała już w roku 1785, poświęconą rok później pod wezwaniem św. Jana Nepomucena.
• Dom Zdrojowy — Obecny budynek Domu Zdrojowego powstał w roku 1899 na podstawie projektu architekta Grossera w miejscu zniszczonego w trakcie pożaru Domu Źródlanego 14 grudnia 1895 r. Obiekt składa się z dwóch części połączonych najdłuższą na Dolnym Śląsku Halą Spacerową o długości 80 metrów. Dom Zdrojowy jest zaakcentowany wieżą zegarową o wysokości 46 metrów. Taras przed Domem Zdrojowym ma ponad 160 metrów długości. Przed Domem Zdrojowym znajduje się również sztuczna grota (kiedyś pijalnia wód mineralnych).
• Łazienki Leopolda — Łazienki Leopolda powstały przy górnym źródle w latach 1838-39. Budynek jest w kształcie czworoboku, przebudowany po pożarze w 1881 roku, w trakcie temu dobudowano drugie piętro. Budynek przeszedł również modernizację w roku 1908. Obecnie w budynku mieści się Centrum Reumatologii Goplana.
• Zakład kuracji borowinowej (dawniej Łazienki Marii) — Zakład kuracji borowinowej zwane dawniej Łazienki Marii powstały w 1904 roku. W budynku można korzystać z zabiegów borowinowych. Znajdowało się tu 12 kabin do całkowitych kąpieli, poczekalnia, dwie kadzie i zbiornik do parowania kory, później również kotłownia, zbiornik na wodę mineralną i pralnia parowa.
• Czarci Młyn — Czarci Młyn został zbudowany ok. 1890 roku. Do ok. 1951 roku młyn był napędzany kołem wodnym, jednym z nielicznych zachowanych w regionie. Wyposażenie młyna jest oryginalne, nie ulegało zmianie i jest ono typowe dla młynów gospodarczych z przełomu XIX i XX wieku.
• Schronisko Na Stogu Izerskim — Schronisko znajdujące się na Stogu Izerskim zostało oddane do użytku 24 października 1924 roku. Jest ono wybudowane w charakterystycznym śląsko-łużyckim stylu.

Turystyka

Świeradów-Zdrój jest typowo turystyczną miejscowością nastawioną głównie na kuracjuszy i narciarzy. Jest tu dobrze rozwinięta baza noclegowo-hotelowa. W mieście znajduje się bogata oferta organizowanych corocznie imprez kulturalno-rozrywkowych. Dodatkowo można wypełniać czas wolny pobytem na jednym z basenów, kortach tenisowych, terenach do jazdy konnej, itp. Natomiast zimą są do dyspozycji dwa tory saneczkowe, oraz sześć wyciągów narciarskich, a także całoroczna kolej gondolowa na Stóg Izerski.

Kolej gondolowa na Stóg Izerski

Budowa kolei gondolowej na Stóg Izerski rozpoczęła się w marcu 2007 roku, a ukończono ją w listopadzie 2008 r. Kolej ma długość 2172 m, stacja dolna jest na wysokości 620 m n.p.m., a górna 1060 m n.p.m.. Kolej ma 71 ośmioosobowych wagoników. Między stacją górną a dolną jest oświetlona nartostrada o długości 2500 metrów. Kolej gondolowa została oddana do użytku 17 grudnia 2008 r., ale oficjalne otwarcie odbyło się 10 stycznia 2009 r.

Szlaki

Tu zaczyna się, ciągnący się przez całe Sudety – Główny Szlak Sudecki im. Mieczysława Orłowicza. Stąd też wychodzą trasy w stronę: Szklarskiej Poręby i Karkonoszy; Karłowa i Gór Stołowych. Turyści preferujący krótkie górskie wypady, z przyjemnością wybiorą się trasami spacerowymi, w stronę górujących nad Świeradowem Stogu Izerskiego lub Sępiej Góry, na której wg legend znajdować się miała pogańska świątynia. Ciekawymi miejscami turystycznymi, w których notabene również znajdować się miały pogańskie świątynie, są Babia Przełęcz, zwana inaczej Polaną Czarownic oraz (znajdujące się bliżej wsi Kopaniec) Ciemny Wądół i Sowi Kamień na zachodnim zboczu Ciemniaka.

Lista szlaków turystycznych:

• → Główny Szlak Sudecki im. Mieczysława Orłowicza
• → Świeradów Zdrój → Stóg Izerski → Świeradów Zdrój
• → Świeradów-Zdrój → Schronisko PTTK na Stogu Izerskim → Polana Izerska → Przednia Kopa → Wysoka Kopa → Izerske Garby → Kopalnia Stanisław → Wieczorny Zamek → Wysoki Kamień → Hutnicza Górka → Szklarska Poręba
• → Świeradów-Zdrój → Sępia Góra → Płókowy Mostek → Dolina Kwisy → Świeradów-Zdrój
• → Świeradów-Zdrój → Polana Izerska → Schronisko PTTK na Stogu Izerskim → Świeradów-Zdrój
• → Świeradów-Zdrój → Polana Izerska → Hala Izerska → Chatka Górzystów
• → Świeradów-Zdrój → Zajęcznik → Czerniawa-Zdrój → Dolina Czarnego Potoku → Świeradów-Zdrój
• → Świeradów-Zdrój → Zajęcznik → Świeradów-Zdrój
• → Świeradów-Zdrój → Stóg Izerski → Smrek

Gospodarka

Obecnie Świeradów-Zdrój opiera się głównie na turystyce Szczególnie obecnie jest dużo turystów z Niemiec (głownie emerytów) stąd też w mieście można spotkać się zarówno z polskimi szyldami jak i niemieckimi. O nastawieniu na turystykę świadczy o tym duża liczba hoteli, lokalizacja miasta i funkcja uzdrowiskowa miasta. W mieście głównie na obrzeżach działają również niewielkie zakłady przemysłowe (m.in. tartak). W centrum znajduje się duża liczba sklepów, salonów SPA jak MedicSPA, instytucji usługowych i gastronomicznych.

Transport

Przez miasto prowadzą dwie drogi wojewódzkie:

• droga wojewódzka nr 361 (przez Czerniawę-Zdrój)
• droga wojewódzka nr 404

W mieście znajduje się przystanek PKS, z którego można dojechać głównie do pobliskich miast, ale również są połączenia dalekobieżne (np. do Wrocławia).

Do miasta prowadzi nieczynna przez wiele lat linia kolejowa. Znajduje się również budynek dawnej stacji kolejowej, przystosowany obecnie głównie do celów mieszkalnych. 31 października 1909 roku została uruchomiona linia kolejowa Mirsk – Świeradów Zdrój (linia D29-336). 12 lutego 1996 r. o godzinie 17.00 wyjechał ze stacji ostatni pociąg osobowy w kierunku Gryfowa Śląskiego. Do 1 stycznia 1997 do miasta kursowały pociągi towarowe.

Oświata

• Szkoły podstawowe:
  • Szkoła Podstawowa nr 1 im. Marii Skłodowskiej-Curie w Miejskim Zespole Szkół
  • Szkoła Podstawowa nr 2 im. Jana Pawła II
• Gimnazja:
  • Gimnazjum nr 1 im. Ratowników Górskich w Miejskim Zespole Szkół
• Inne:
  • Szkoła Podstawowa w Zespole Szkół Specjalnych przy Szpitalu Uzdrowiskowym dla Dzieci
  • Gimnazjum w Zespole Szkół Specjalnych przy Szpitalu Uzdrowiskowym dla Dzieci

Sport

• stadion miejski
• kręgielnia
• dwie hale sportowe (w Miejskim Zespole Szkół i w hotelu Malachit)
• cztery baseny kryte (w hotelu Malachit, domu wypoczynkowym Magnolia, domu kuracyjnym Leo oraz Berliner)
• dwie siłownie (w hotelu Malachit i w Miejskim Zespole Szkół)
• SkatePark (przy stadionie miejskim)

Kultura

Imprezy cykliczne:

• Zlot pojazdów zabytkowych IKAR
• Bike Maraton
• Zlot pojazdów amerykańskich UsaShow
• Europejskie Spotkania Młodych Muzyków

Pochodzenie nazwy miasta

Świeradów jest nazwą wywodzącą się od imienia słowackiego świętego Świerada, która została nadana miastu po II wojnie światowej w 1946 (krótko po wojnie funkcjonowała nazwa Włyńsk).

Kontrowersje w sprawie nazwy

Nazwy miejscowości i ich części ustalane są przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, który, po zasięgnięciu opinii Komisji Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych, publikuje wykazy nazw oraz ogłasza ich zmiany w Dzienniku Ustaw. Tak ustalone nazwy są oficjalnymi nazwami urzędowymi. Wszystkie inne formy nazw są nazwami potocznymi.

Nazwa miejscowości Świeradów-Zdrój pisana z łącznikiem (dywizem) jest właśnie formą zatwierdzoną urzędowo. Forma nazwy pisana bez łącznika, tzn. Świeradów Zdrój, jest natomiast formą potoczną. Do niedawna forma Świeradów Zdrój była jednak podawana jako poprawna przez słowniki języka polskiego (np. przez „Nowy słownik ortograficzny PWN”). Powstawał przez to rozdźwięk pomiędzy formą urzędową nazwy tego miasta a formą słownikową. Jednak te różnice przestały istnieć w 2004 roku. Wtedy to Rada Języka Polskiego uchwaliła, że dwuczłonowe nazwy wszystkich miejscowości z członem „Zdrój” występującym na drugim miejscu należy pisać z łącznikiem, co znaczy, że również z językowego punktu widzenia obecnie jedynie poprawną formą jest Świeradów-Zdrój.

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie:

• Odder (Dania)
• Seifhennersdorf (Niemcy)
• Jindřichovice pod Smrkem (Czechy)
• Jilemnice (Czechy)
• Mirsk (Polska)
• Nové Město pod Smrkem (Czechy)
• Lázně Libverda (Czechy)

Znane osoby związane ze Świeradowem-Zdrój

• Johann Gottlieb Wolstein – pionier weterynarii w krajach niemieckojęzycznych
• Rudolf Bahro – niemiecki filozof, publicysta i polityk

Zobacz też

• Parafia Podwyższenia Krzyża Świętego w Świeradowie-Zdroju
• Parafia św. Józefa w Świeradowie-Zdroju
• Czerniawa-Zdrój
• Flins