Mirsk

Mirsk – miasto w południowo-zachodniej Polsce, na Śląsku (Dolnym Śląsku), na pograniczu z Łużycami Górnymi, w powiecie lwóweckim, w województwie dolnośląskim (od 1975 do 1998 w jeleniogórskim, wcześniej we wrocławskim), siedziba gminy Mirsk, nad rzeką Kwisą. Do 1945 r. miasto znajdowało się w granicach Niemiec i nosiło niem. nazwę Friedeberg.

Geografia

Położenie

Miasto administracyjnie jest położone w południowo-zachodniej części województwa dolnośląskiego w powiecie lwóweckim, w województwie dolnośląskim (od 1975 do 1998 w jeleniogórskim, wcześniej we wrocławskim).

Jeżeli chodzi o położenie geograficzne, to miasto jest położone w Kotlinie Mirska będące częścią Pogórza Izerskiego. Przez miasto przepływa rzeka Kwisa. Mirsk jest położony między miastami Gryfów Śląski na północy a Świeradów-Zdrój na południu.

Odległości:

• Świeradów-Zdrój - 8 km
• Lubań - 25 km
• Gryfów Śląski - 7 km
• Lwówek Śląski - 20 km
• Jelenia Góra - 24 km
• Zgorzelec - 43 km
• Wrocław - 144 km

Części i osiedla miasta

• Skarbków - znajduje się w prawobrzeżnej części Kwisy, do Mirska został włączony w 1961 roku.
• Przydatki
• Chaupki
• Bogdankowice

Demografia

Mirsk jest 74. miastem w województwie dolnośląskim pod względem liczby mieszkańców (na 91 miast). Liczba mieszkańców na koniec 2004 wynosiła 4200, a w I kwartale 2002 4417 osób.

Współpraca międzynarodowa

• Nové Město pod Smrkem - wsółpraca kulturalna, sportowa, współne ćwiczenia OSP i wymiana samorzędowa
• Issoire - wymiana kulturalna i samorządowa
• Perrier - wymiana samorządowa i sportowa
• Aurich - wymiana kulturalna i samorządowa
• Görlitz - współpraca kulturalna z Muzeum Śląskim w Görlitz i z organizacją Eko-Gut
• Herford - współpraca sportowa

Historia

Początki

Mirsk założono w miejscu, gdzie pierwotnie właściciele zamku Czocha mieli swój folwark. Było to nie później niż w XII w., bo na rok 1201 datowany jest dokument wymieniający tutejszego wójta. Był to Bernard Rym, w jego herbie była sowa (niem. Eule) stąd pierwotna nazwa miejscowości Eulendorf – Sowia Wieś. Położenie folwarku i wsi było bardzo dogodne – nad rzeką Kwisą, przy trakcie jeleniogórsko-żytawskim.

XIV wiek

Mirsk wraz z okolicą przyłączony został w 1319 r. do księstwa jaworskiego, a wkrótce po tym, w 1329 lub 1337 r. osadzie nadano prawa miejskie na prawie lwóweckim. Książę jworski Henryk nadał również Mirskowi prawo mili na wyszynk piwa, nową nazwę Fridberg (później przekształconą we Friedeberg) oraz nowy herb, obowiązujący do dzisiaj: sokoła trzymającego w dziobie upolowanego ptaka. Po śmierci księcia Henryka część jego posiadłości na Łużycach przeszła w 1346 w ręce Jana Luksemburskiego.

Mirsk i pobliskie miejscowości – Łęczyna (obecnie część Świeradowa-Zdrój) i Mroczkowice - od ok. 1399-1400 r. wchodzące w skład posiadłości rezydujących w pobliskim (2 km na północny wschód od Mirska) zamku Gryf Schaffgotschów - pozostały przy Śląsku, jako część księstwa świdnicko-jaworskiego (od 1368 lenna korony czeskiej, od 1397 bezpośrednio dokorony czeskiej).

XV i XVI wiek

Miasto nigdy nie miało murów obronnych; pomimo to podczas najazdu husytów w 1431 połączone siły załóg zamków Czocha, Gryf i Świecie obroniły miasto. W 1448 jednak zostało splądrowane i spalone przez grupę wędrownych rozbójników. Kolejny raz odbudowane, miasto w następnym stuleciu wybrało sobie dzień św. Marii Magdaleny (22 lipca) na doroczny jarmark, urządzany tu od 1521 r. Na okres lat 20. XVI w. – przypada także początek silnych wpływów protestanckich w mieście, kiedy niemal wszyscy jego mieszkańcy przyjęli luteranizm. W 1526 Mirsk, wraz z całym Śląskiem, trafił pod panowanie austriackich Habsburgów. Kolejny wielki pożar miasta dotknął Mirsk w 1558; zaraz po odbudowaniu kościoła i ratusza okolicę nawiedziła w 1565 zaraza, w wyniku której zmarło ok. trzech tysięcy mieszkańców miasta i okolicznych wsi. Pomimo to koniec XVI w. należy do okresu prosperity miasta, które stało się znaczącym na Śląsku producentem płótna lnianego, na miarę położonych w pobliżu Gryfowa i Jeleniej Góry, a także odleglejszych – Kowar i Sobótki. Tradycje włókiennicze w okolicy Mirska podtrzymują dziś znajdujące się w Giebułtowie (2 km na zachód) Zakłady Tekstylne "Womarex", a także nazwa tutejszego Miejskiego Klubu Sportowego "Włókniarz Mirsk". Początek XVII w. i trwająca wówczas wojna trzydziestoletnia przyczyniła się do zubożenia miasta; nie mając żadnych umocnień oprócz bram przy drogach kilkudziesięciokrotnie (wg niektórych wyliczeń – 31 razy) zostało złupione przez żołnierzy obu stron.

XVII i XVIII wiek

Z cesarskiego polecenia Ferdynanda III o "redukcji kontrreformacyjnej" z 1653, kościoły protestanckie (m.in. w położonych w pobliżu Mirska wsiach Rębiszów, Gierczyn, Proszowa), a wśród nich także i w Mirsku, zostały w 1654 przekazane katolikom. Protestanci wybudowali swój dopiero w połowie XVIII w., po tym, jak w 1742 Mirsk wraz z całym Śląskiem znalazł się w granicach Prus. Wkrótce, w 1767 r. kolejny raz – już ostatni – pożar strawił prawie całe miasto. Król Fryderyk II Wielki, rodzina Schaffgotschów oraz społeczności Jeleniej Góry, Kowar, Lwówka Śląskiego, Lubomierza, Wlenia i Leśnej wsparli mieszkańców Mirska w odbudowie miasta. Wznowiono produkcję w mirskich zakładach tekstylnych, pończochy z tutejszych manufaktur trafiały na eksport aż do Ameryki; osiadła tu także rodzina Friedrichów, na przełomie XVIII i XIX w. cenionych szlifierzy drogocennych kamieni (przyjmowali oni w Mirsku w sierpniu 1790 podróżującego po Dolnym Śląsku Johanna Wolfganga von Goethego), szlifowano także szkło. Wojny napoleońskie zapisano w historii miasta jako epizod, podczas którego, podczas odwrotu Napoleona i zawieszenia broni, wzniesiono w okolicach liczne (kilkaset) tymczasowe kwatery dla francuskich żołnierzy.

XIX i XX wiek

Rewolucja przemysłowa w Mirsku, jak i w pobliskich miejscowościach, datuje się od uruchomienia linii kolei żelaznej z Wrocławia do Berlina. Odcinek Jelenia Góra – Lubań otwarto w 1865 r. Z Mirska, który pozostawał z dala od tej linii, uruchomiono wkrótce konne połączenia z najbliższymi stacjami w Rębiszowie i Gryfowie Śląskim. W tym też okresie zbudowano w Skarbkowie przędzalnię mechaniczną, a w 1875 – drukarnię wydającą lokalną gazetę Der Bote aus dem Queisthale ("Posłaniec z doliny Kwisy"). W 1884 r. doprowadzono do Mirska odnogę linii kolejowej łączącą go z Gryfowem, przedłużoną w 1904 do Jindřichovic pod Smrkem; 31 października 1909 otwarto nowo wybudowane odgałęzienie do Świeradowa-Zdroju. Miejscowa gazeta w 1926 zmieniła tytuł na Iser-Gebirgs-Zeitung ("Gazeta Gór Izerskich" – pod tym tytułem wychodziła do 1945); także w związku z potrzebą przyciągnięcia turystów ciągnących w Góry Izerskie dotychczasową nazwę miasta Friedeberg am Queis (Spokojna Góra nad Kwisą) zmieniono na Friedeberg im Isergebirge (Spokojna Góra w Górach Izerskich). Podczas uroczystości 600-lecia nadania praw miejskich, które nastąpiły wkrótce (w 1937) skrupulatnie podliczono – prócz 21 wielkich pożarów (największe miały miejsce m.in. w 1219, 1448, 1558, 1621 – dwukrotnie, 1642 i 1699) – siedem epidemii i trzydzieści jeden powodzi, zalewających Mirsk na przestrzeni jego dziejów. Rok po tych uroczystościach w granice miasta włączono część przysiółka Skarbków (Skarbów, niem. Gräflich Röhsdorf), w którym podczas II wojny światowej funkcjonował obóz pracy (od 1944 filia obozu koncentracyjnego Groß-Rosen), wykorzystujący niewolniczą pracę kobiet-Żydówek w przędzalni i roszarni. Inny podobóz KL Gross Rosen znajdował się też w Giebułtowie (Gebhardsdorf). II wojna światowa zakończyła się w Mirsku wkroczeniem Armii Czerwonej po kapitulacji Rzeszy, 9 maja 1945. Początkowo miastu nadano polską nazwę Spokojna Góra (z niem. Friedeberg). Następnie miastu została nadana obecna nazwa - od słowa "mir" oznaczającego pokój. Stanowiło ono ośrodek administracyjny i przemysłowo–handlowy dla okolicznych wsi, w 1961 przyłączono do miasta pozostałą część przysiółka Skarbków. Po przemianach w Polsce w 1989 przemysłowe znaczenie Mirska znacznie zmalało, nadal jednak stara się wykorzystać swoje walory turystyczne – bliskość Gór Izerskich, granicy Czech, uzdrowiska w Świeradowie-Zdroju i Jeziora Złotnickiego.

Zabytki

Mirsk do dziś zachowało swój średniowieczny układ urbanistyczny. Droga nr 361 Świeradów – Gryfów krzyżuje się tu z lokalnymi traktami do Rębiszowa, Gierczyna i Giebułtowa, w granicach miasta znajdują się dwa mosty przez Kwisę. W centrum znajduje się zespół zabytkowych kamieniczek z XVIII i XIX w.

Ratusz

W rynku znajduje się renesansowy ratusz z 1558 z barokowym hełmem wieńczącym wieżę z okresu przebudowy po pożarze w XVIII w., przebudowany po kolejnym pożarze w XIX w. Na wieży znajdują się herb miasta oraz rodziny Siedliczów i Schaffgotschów, a także tablica erekcyjna z 1559.

Kościół parafialny Zwiastowania NMP

Kościół parafialny Zwiastowania NMP w Mirsku przy ul. Kościelnej, wzniesiony został w latach 1562-1567 na miejscu starszego, wzmiankowanego w 1346, w stylu późnogotycko-renesansowym w formie halowej i ma barokową wieżę dobudowaną w XVIII w. We wnętrzu drewniana rzeźba gotycka z I poł. XV w. – Madonna z Dzieciątkiem, drewniana renesansowa skrzynia na jałmużnę z 1580, osiemnastowieczna chrzcielnica w stylu klasycystycznym, w ścianach nagrobki i epitafia. Ponadto organy zbudowane przez Krzysztofa Ferdynanda Neumanna w 1801 r., obudowane w 1806 szafą organową przez zdobnika z Lubawki. Na początku XX w. Max Eichler, organmistrz ze Zgorzelca przeprowadził gruntowny remont instrumentu; w 1917 na potrzeby wojenne wymontowano zeń cynowe piszczałki, które po zakończeniu I wojny światowej zainstalowano ponownie. W 1962 odkurzono i zabezpieczono organy przed szkodnikami. W 2007 roku przeprowadzono remont kapitalny, podczas którego wymieniono silnik, zrekonstruowano mechanizm instrumentu wraz z dwoma manuałami. W wigilię Bożego Narodzenia w 2007 roku na mszy pasterskiej organów użyto po raz pierwszy po kapitalnym remoncie. Sam kościół odnowiony został w 1970 r. Na przykościelnym cmentarzu znajduje się kaplica grobowa rodziny Kittelmann z 1755 roku.

Kościółek cmentarny św. Barbary

Kościółek cmentarny św. Barbary przy ul. Mickiewicza wyposażony jest w organy z 1898 zbudowane przez wrocławskiego organmistrza Stillera na zamówienie hrabiny Marii von Schaffgotsch. Obecnie są całkowicie zdewastowane i nie są wykorzystywane w liturgii.

Kościół poewangelicki

Kościół poewangelicki z 1757 r. przy ul. Betleja jest zrujnowany – nawa główna pozbawiona jest dachu, wieża z 1881 pozbawiona jest hełmu.

Gospodarka

Miasto Mirsk było kiedyś ważnym ośrodkiem przemysłu włókienniczego, ale największy zakład włókienniczy upadł wraz z transformacją gospodarczą.

Edukacja

W mieście znajduje się wchodzące w skład zespołu szkół licealno-gimnazjalnych liceum ogólnokształcące im. Bohaterów II Armii Wojska Polskiego, Technikum Hotelarsko-Turystyczne i gimnazjum im. Mikołaja Kopernika oraz wchodzące w skład zespołu szkolno-przedszkolnego szkoła podstawowa im. Osadników Ziemi Mirskiej i przedszkole.

Sport

W mieście znajduje się Miejski Klub Sportowy Włókniarz Mirsk, prowadzący sekcję piłki nożnej oraz strzelectwa.

Turystyka

Miasto i gmina posiadają duże walory turystyczne, związane głównie z Górami Izerskimi. Gmina posiada dobrze rozbudowaną sieć szlaków turystycznych. Miasto posiada również dużą bazę noclegową, gastronomiczną oraz usługową.

Kultura i rekreacja

W mieście działają zespoły folklorystyczne Podgórzanie i Bogdanki i również teatr Bez nazwy. Z innych placówek kulturalnych to w mieście znajduje się biblioteka. W mieście odbywa się też wiele różnych imprez masowych.

Transport

Transport drogowy

Przez miasto biegnie droga wojewódzka 361, która ciągnie się przez miasto wzdłuż rzeki Kwisy. Poza tym z Mirska prowadzą drogi lokalne do Brzezinca, Giebułtowa i Rębiszowa.

PKS i PKP

Miasto jest położone przy lokalnej, niezelektryfikowanej nigdy linii kolejowej Gryfów Śląski – Świeradów-Zdrój. Linia ta już od ostatniej dekady XX wieku nie jest wykorzystywana do przewozu pasażerów, w połowie grudnia 1995 wstrzymano na niej także ruch towarowy, a od połowy lutego 1996 jest zupełnie nieużywana; odcinek w pobliżu Świeradowa jest zdewastowany (rozkradzione tory). Budynki stacji kolejowej Mirsk nie są już potrzebne PKP, częściowo przeznaczono je na mieszkania. W pobliżu dawnej stacji znajduje się dworzec autobusowy, skąd możliwy jest - tak jak konnymi dorożkami w latach 60. i latach 70. XIX wieku - dojazd m.in. do najbliższej czynnej stacji kolejowej w Rębiszowie lub w Gryfowie.