Oława

Oława (niem. Ohlau, czes. Olava) – miasto leżące na Śląsku (Dolnym Śląsku), we wschodniej części województwa dolnośląskiego, w powiecie oławskim, nad rzeką Oławą (potocznie Oławką) i Odrą, 27 km na południowy wschód od Wrocławia.

W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa wrocławskiego.

Oława jest siedzibą dwóch gmin: gminy miejskiej (miasto Oława) i gminy wiejskiej oraz powiatu ziemskiego.

Według danych z 31 grudnia 2010 miasto liczyło 31 025 mieszkańców.

W Oławie rozgrywa się część akcji Trylogii husyckiej Andrzeja Sapkowskiego.

Położenie

Pod względem geograficznym Oława położona jest w Pradolinie Wrocławskiej. Pod względem administracyjnym miasto położone jest w północno-wschodniej części województwa dolnośląskiego, w środkowej części powiatu oławskiego. Graniczy z gminą Oława oraz z gminą Jelcz-Laskowice.

Od najbliższych ważniejszych ośrodków miejskich Oława oddalona jest (w linii prostej "ratusz-ratusz") o:

• 26 km od Wrocławia
• 54 km od Opola
• 165 km od Poznania
• 167 km od Zielonej Góry
• 225 km od Pragi
• 295 km od Warszawy
• 321 km od Berlina

Historia

W X wieku w okolicy przebywał najprawdopodobniej benedyktyński pustelnik, Andrzej Świerad. Gród i osada targowa powstałe przy zbiegu rzek Odry i Oławy istniały od XII wieku. Po raz pierwszy notowana jako Olewa w 1149 jako darowizna Piotra Włostowica na rzecz opactwa na Ołbinie. W 1206 Henryk Brodaty zamienił swoje ziemie w okolicach Psiego Pola na Oławę. Lokowana na prawie średzkim w 1234 roku. Zasiedlana przez tkaczy walońskich, których dziedzictwem jest herb miasta przedstawiający białego, galijskiego koguta w czerwonym polu.

Zniszczona przez Mongołów w 1241, zaczyna się mimo to dynamicznie rozwijać. Działa tu mennica wypuszczająca brakteaty z wizerunkiem herbowego koguta. W 1282 Henryk IV Probus nadaje przywilej budowy 12 kramów sukienniczych oraz korzystania z łąk, wód i roli. W 1310 miasto otrzymuje od Bolesława Rozrzutnego prawo przymusu drożnego, a od 1317 burmistrza i radę. W 1329 r. Oława przechodzi wraz z księstwem legnicko-brzeskim pod zwierzchnictwo króla Czech.

Zdobyta przy pomocy ludności i spalona przez husytów w 1429. Wyludnione w 1437 epidemią dżumy, którą poprzedziła klęska głodu. W 1447 pod miastem zwycięska dla Polaków bitwa z wojskami Macieja Korwina. Połowa miasta spłonęła w wielkim pożarze 1502 roku. Ponowna epidemia dżumy nawiedziła miasto w 1588.

Kilkakrotnie przechodziła z rąk do rąk w czasie wojny 30-letniej. 19 maja 1634 podpalona i doszczętnie zniszczona przez wycofujące się oddziały płk. von Rostock, 17 czerwca 1642 przez Szwedów Georga Wrangla.

W połowie XVII wieku polsko-niemiecka granica językowa przebiegała niedaleko Oławy, włączając miasto do terytorium o dominacji języka polskiego.

Od roku 1248 do 1675 w księstwie legnicko-brzeskim władanym przez najdłuższą linię Piastów śląskich. Ostatnim jej przedstawicielem był urodzony w Oławie Jerzy IV Wilhelm (ostatni panujący z całej dynastii). Po jej wygaśnięciu w latach 1691-1737 własność żonatego ze szwagierką cesarza Leopolda I Jakuba Sobieskiego, syna króla Polski, Jana III. Po wojnach śląskich od 1742 wraz z większością Śląska w granicach Królestwa Prus. Pod rządami Prus na terenach tych rozpoczęto germanizację. Zwarte osadnictwo ludności polskojęzycznej utrzymało się jednak w okolicach Oławy bardzo długo. Jeszcze w 1896 roku w niemieckiej książce "Schlesien:eine Landeskunde für das deutsche Volk" wybitny niemiecki geograf Joseph Partsch wyraża zdziwienie, że:

Od XV wieku podobnie jak w wielu innych miastach Dolnego Śląska silny rozwój sukiennictwa, potem w wiekach XVII - XVIII przeróbki bawełny. Od 1842 roku między Wrocławiem a Oławą istnieje najstarsza w dzisiejszych granicach Polski linia kolejowa, zainicjowana 22 maja.

Z podoławskiego lotniska wojskowego Oława-Stanowice 1 września 1939 roku wystartowały hitlerowskie samoloty, które jako pierwsze zaatakowały Polskę. 2 września 1939 jeden polski samolot Karaś z 21 eskadry bombowej zbombardował fabrykę w Oławie, dokonując pierwszego ataku bombowego na terytorium Niemiec w II wojnie światowej.

Zbliżanie się Armii Czerwonej w styczniu 1945 spowodowało ucieczkę i ewakuację ludności niemieckiej z terenów Pomorza i Śląska zarządzonej przez władze niemieckie bez przygotowania. Z tego powodu wielu ludzi zginęło - bądź to w wyniku działań frontowych, bądź wskutek wysokich mrozów.

Po wojnie miasto zostało przyłączone do Polski, zaś nieliczna pozostała jeszcze na miejscu po zimowej ucieczce niemiecka ludność, została wysiedlona do Niemiec na mocy porozumienia pomiędzy USA, Wielką Brytanią i ZSRR zawartego w konferencji jałtańskiej. Na ich miejsce zaczęli przybywać Polacy z obszarów, które po konferencji jałtańskiej znalazły się poza nową wschodnią granicą Polski. Polaków tych wysiedlano przymusowo na podstawie narzuconych przez rząd ZSRR umów, które podpisał marionetkowy i podporządkowany Stalinowi Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego (PKWN.).

Do roku 1992 była siedzibą silnego garnizonu Północnej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej obsługujących pobliskie lotnisko wojskowe.

Do 1975 r. Oława była siedzibą powiatu. Status odzyskała dzięki reformie administracyjnej z 1998 r. Kolejnymi starostami byli: Stanisław Kałuża, Maria Bożena Polakowska i Marek Szponar. Po wyborach w 2010 r. funkcję tę objął Zdzisław Brezdeń.

Pierwszym burmistrzem po 1989 r. była Janina Stelmaszek. Następnie Rada Miasta wybrała Waldemara Wiązowskiego, także pierwszego w historii miasta posła na Sejm RP (1997-2001). W 2002 roku, gdy wprowadzono wybory powszechne, wygrał je Franciszek Pażdziernik. W 2010 został burmistrzem po raz trzeci. Od 2007 r. Oława ma ponownie swojego posła – Romana Kaczora.

29 maja 2009 roku Oławę odwiedził Prezydent RP prof. Lech Kaczyński – była to pierwsza w historii powojennej Oławy wizyta głowy państwa.

Po załamaniu gospodarczym na początku lat 90. XX wieku, gdy upadło wiele miejscowych zakładów, od ich końca sytuacja zaczęła się poprawiać. Powstały nowe przedsiębiorstwa – największym pracodawcą w powiecie jest istniejący od 1998 r. Autoliv Poland, producent systemów bezpieczeństwa do samochodów.

Zabytki

• Kościół Matki Bożej Pocieszenia z XIV w.
• Kościół św. Piotra i Pawła z XIX w.
• Zamek Sobieskich - Pałac Luizy - obecnie siedziba władz miasta
• Ratusz z I poł. XIX w.
• Kościółek św. Rocha z lat 1604-6,przebudowany w 1707 r.
• Kościół św. Józefa z 1877 r. (dawniej kościół ewangelicki,garnizonowy, pw św.Michała)
• Budynek dworca kolejowego
• Pręgierz przed ratuszem
• Kamienice w rynku
• Miejska wieża ciśnień, wybudowana na początku XX w. Z eksploatacji została wyłączona w 1988 r.
• Cmentarz żydowski

Struktura przestrzenna

Wyodrębniono 8 jednostek funkcjonalno-przestrzennych w obrębie miasta:

• OŁAWA CENTRUM - Stare Miasto (jednostka centralna O)
• OŁAWA ŚRÓDMIEŚCIE (jednostka śródmiejska I)
• OŁAWA ZACHÓD (jednostka mieszkaniowa II)
• OŁAWA ZAODRZE (jednostka mieszkaniowa III)
• OŁAWA PRZEMYSŁOWA (jednostka przemysłowa IV)
• OŁAWA POŁUDNIE (jednostka południowa V)
• OŁAWA NOWY OTOK (jednostka peryferyjna VI)
• OŁAWA PÓŁNOC (jednostka przyrodnicza VII)

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2009 Oława ma obszar 27,26 km², w tym:

• użytki rolne: 57,0%
• teren zabudowany: 27,9%
• wody: 6,1%
• grunty leśne: 5,2%
• nieużytki: 1,9%
• tereny różne: 1,9%

Miasto stanowi 5,2% powierzchni powiatu i 0,1% powierzchni województwa.

Demografia

Dane z 31 grudnia 2010

Komunikacja

Infrastruktura drogowa

Przez miasto przebiegają następujące drogi:
droga krajowa:
nr 94 (ul. ks. Kutrowskiego, gen. Andersa, 11 Listopada, Opolska)

drogi wojewódzkie:
nr 396 (ul. Oleśnicka, Chrobrego, 3 Maja, Strzelna, Wiejska, Nowy Otok)
nr 455 (niewielkim odcinkiem biegnie fragment granicy miasta)

drogi powiatowe:
nr 1567D (ul. Broniewskiego, Zaciszna)
nr 1570D (ul. Lipowa, Siedlecka)
nr 1571D (ul. Portowa, Zwierzyniecka, Janowskiego)
nr 1572D (ul. Ofiar Katynia, 3 Maja)
nr 1574D (ul. Kilińskiego)
nr 1575D (ul. Nowy Górnik, Baczyńskiego)
nr 1576D (pl. Zamkowy)
nr 1577D (ul. 1 Maja (część))
nr 1578D (ul. Żołnierza Polskiego)
nr 1580D (ul. Rybacka)
nr 1581D (ul. Zwierzyniec Duży)
nr 1582D (ul. Zielna)
nr 1584D (ul. W. Sikorskiego, Różana (część), Spacerowa)

Od 1 stycznia 1974 roku transport publiczny obługiwany jest przez autobusy PKS w Oławie S.A.

Infrastruktura kolejowa

Z zachodu na wschód przechodzi dwutorowa, zelektryfikowana linia kolejowa nr 132. Na terenie miasta znajduje się 1 stacja kolejowa Oława. Na trasie Wrocław - Oława pociągi zaczęły kursować od 1842 roku i jest to najstarsze połączenie kolejowe w obecnych granicach Polski.

Infrastruktura wodna

Położenie nad Odrą sprzyja rozwojowi żeglugi śródlądowej. Powstał Oławski Węzeł Wodny na szlaku żeglownym Odrzańskiej Drogi Wodnej

Klimat

Przemysł

Największe zakłady przemysłowe:

• Huta "Oława" S.A. - produkcja bieli cynkowej
• "SCA Hygiene Products" - konfekcja artykułów papierniczych
• "SCA Packaging Poland" - produkcja opakowań
• "Autoliv Poland" - produkcja pasów i poduszek bezpieczeństwa do aut
• Centrozłom Wrocław PPZM - oddział przerobu złomu, metali
• "The Lorenz Bahlsen Snack-World Sp. z o. o." - produkcja artukyłów spożywczych
• "Ergis" S.A. - produkcja tworzyw sztucznych
• "MetalErg" - obróbka metali i przetwórstwo tworzyw sztucznych
• "Tabex" - produkcja części samochodowych
• ZNTK "Oława" Sp. z o. o. - naprawa taboru kolejowego
• "Zakpol" - produkcja ościeżnic
• "Interap" - produkcja ościeżnic
• "Marco" - produkcja wyrobów z plastiku
• "Formtech" - produkcja wyrobów z plastiku
• "Roteks" - produkcja wyrobów z plastiku

Media lokalne

• Oławski Serwis Informacyjny OLAWA.INFO - internetowy serwis informacyjny istniejący od 2004 r. www.olawa.info
• Regionalny Serwis Ogłoszeniowy OLAWA.COM - darmowe ogłoszenia z różnych branż www.olawa.com
• Radio Hit - Oława www.radiohitolawa.pl
• Gazeta Powiatowa - Wiadomości Oławskie - lokalny tygodnik, ukazujący się w każdy czwartek na terenie całego powiatu,
• Oławska Telewizja Kablowa - lokalna telewizja www.otvk.pl
• Oławska Telewizja Internetowa OLAWA.TV - relacje video i reportaże z wydarzeń powiatu oławskiego, transmisje na żywo www.olawa.tv
• Serwis dla rodziców i dzieci iDziecko.pl - zadania edukacyjne, gry i zabawy, galeria prac dziecięcych www.iDziecko.pl

Wspólnoty wyznaniowe

Większość mieszkańców Oławy stanowią wyznawcy Kościoła Rzymskokatolickiego.

• Parafia Matki Boskiej Pocieszenia w Oławie
• Parafia Matki Bożej Różańcowej w Oławie
• Parafia Miłosierdzia Bożego w Oławie
• Parafia Najświętszej Maryi Panny Królowej w Oławie-Nowym Otoku
• Parafia Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Oławie

Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą także zbory Kościoła Chrześcijan Baptystów oraz Kościoła Zielonoświątkowego, będące protestanckimi Kościołami o charakterze ewangelicznym. W mieście działają również dwa zbory Świadków Jehowy z Salą Królestwa.

Miasto znane w latach 80. XX wieku z nieuznanych przez Kościół katolicki objawień maryjnych Kazimierza Domańskiego.

Pomniki przyrody

• topola kanadyjska (nr 065) w parku miejskim (obwód 400 cm, wysokość 31 m)
• klon srebrzysty (nr 066) w parku miejskim (obwód 378 cm, wysokość 20 m)
• dąb szypułkowy (nr 067) w parku miejskim (obwód 533 cm, wysokość 26 m)
• olsza czarna (nr 068) w parku miejskim (obwód 294 cm, wysokość 27 m)
• dąb szypułkowy (nr 069) w parku miejskim (obwód 479 cm, wysokość 24 m)
• klon srebrzysty (nr 070) w parku miejskim (obwód 306 cm, wysokość 25 m)
• olsza czarna (nr 071) w parku miejskim (obwód 310 cm, wysokość 29 m)
• klon srebrzysty (nr 072) w parku miejskim (obwód 303 cm, wysokość 19 m)
• wierzba krucha (nr 073) w parku miejskim (obwód 490 cm, wysokość 18 m)
• dąb szypułkowy (nr -) w Zwierzyńcu Dużym (obwód 440 cm, wysokość 19 m)

Znani ludzie związani z Oławą

• Kazimierz Domański - mistyk religijny
• Janusz Gancarczyk - piłkarz, reprezentant Polski
• Józef Grzesiak - bokser, medalista olimpijski
• Marcin Kocik - siatkarz
• Paweł Mykietyn - kompozytor
• Tadeusz Myślik - dziennikarz
• Andrzej Serediuk - kolarz
• Robert Szczerbaniuk - siatkarz
• Waldemar Wiązowski - polityk
• Adam Wójcik - koszykarz
• Janusz Zarenkiewicz - bokser, medalista olimpijski

Honorowi obywatele Oławy

• Henryk Gulbinowicz (1999)

Miasta partnerskie

• Złoczów
• Oberasbach,
• Česká Třebová,
• Syhot Marmaroski,
• Priolo Gargallo,

Zobacz też

• Śląsk
• Wrocław
• Jerzy IV Wilhelm
• Ludność Oławy
• Oławski Węzeł Wodny
• Moto Jelcz Oława