Jelcz-Laskowice

Jelcz-Laskowice (niem. Jeltsch-Laskowitz) – miasto w woj. dolnośląskim, w powiecie oławskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Jelcz-Laskowice. Leży na prawym brzegu Odry w odległości 29 km od Wrocławia i 71 km od Opola.

Historycznie leży na Dolnym Śląsku. W latach 1987-1998 miasto administracyjne należało do województwa wrocławskiego.

Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 15 508 mieszkańców.

Geografia

Położenie

Jelcz-Laskowice to jedno z licznych miast znajdujących się na Nizinie Śląskiej, które leży w południowo-zachodniej części Polski. Odległość od Wrocławia w kierunku południowo-wschodnim wynosi ok. 25 kilometrów, 20 kilometrów od Oleśnicy w kierunku południowym i 10 kilometrów na północny wschód od miasta Oławy. W latach 1975-1998 miejscowości Jelcz i Laskowice Oławskie, z których powstało miasto, administracyjnie należały do woj. wrocławskiego, w latach 1945-75 – również. Miasto powstało 1 stycznia 1987 r. z połączenia Jelcza (uprzemysłowionej wsi – znajdowała się tu duża fabryka autobusów oraz samochodów ciężarowych - Jelcz) i Laskowic Oławskich (zaplecze mieszkaniowe dla przedsiębiorstwa). Jest węzłem samochodowym leżącym na trasach łączących Jelcz Laskowice z Wrocławiem, Oławą i Oleśnicą i ważną stacją na linii północnej Wrocław – Opole.

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 17,06 km².

Klimat

Miasto Jelcz-Laskowice, leżąc na Nizinie Śląskiej, znajduje się w najcieplejszym regionie Dolnego Śląska. Na klimat Polski wpływ mają liczne masy powietrza, które napływają z różnych kierunków Europy, a stykając się w tym właśnie miejscu, warunkują przebieg pogody. Masy powietrza napływają:

• Z zachodu – wilgotne powietrze polarnomorskie, które napływa znad oceanu, w lecie powoduje ochłodzenie i opady a w zimie ocieplenie i wilgotne powietrze,
• Od południowego zachodu – wilgotne powietrze podzwrotnikowe, w okresie letnim powoduje ocieplenie i dużą wilgotność powietrza,
• Od wschodu suche powietrze polarno-kontynentalne znad kontynentu azjatyckiego, latem powoduje ocieplenie i suche powietrze, a zimą ochłodzenie,
• Od południowego wschodu – suche powietrze podzwrotnikowo-kontynentalne z regionu Azji Mniejszej i Afryki Północnej ma wpływ na Polski klimat głównie latem lub późną jesienią, powodując ciepłe i suche lato oraz tak zwaną "polską złotą jesień",
• Od północy – zimne powietrze arktyczne głównie zimą lub wczesną wiosną, przynoszące mroźne powietrze oraz opady śniegu.

Natomiast umiarkowany przejściowy klimat omawianej okolicy, warunkowany jest przede wszystkim przez masy powietrza polarnomorskiego znad Oceanu Atlantyckiego.

Rzeźba terenu

Obszar znajduje się na styku dwóch mezoregionów Niziny Śląskiej, która jest w obrębie zasięgu zlodowacenia odrzańskiego, nazywanego dawniej środkowopolskim. Pozostałością tego zlodowacenia są ostańce, ozy, kemy i wzgórza morenowe. W części południowo-zachodniej występują pokrywy pylaste typu lessów, na których wytworzyły się urodzajne gleby brunatnoziemne i czarnoziemne. Dolina Odry natomiast ma charakter pradoliny o szerokości 8-12 km z łąkowym tarasem zalewowym i wyższymi tarasami piaszczystymi.

Mezoregion Pradoliny Wrocławskiej to przede wszystkim plejstoceńskie i holoceńskie osady rzeczne w postaci tarasów holoceńskiego wysłanego madami i wyższych plejstoceńskich – piaszczystych. Jednostka geologiczna, która zajmuje cały omawiany obszar, to monoklina przedsudecka, której dzieje sięgają końca ery paleozoicznej (liczą więc ponad 200 milionów lat). Najstarsze osady to łupki i zlepieńce piaskowców z karbonu, które zalegają na głębokości ok. 2000 metrów. Wyżej natomiast znajdują się permskie lądowe czerwone piaskowce, morskie łupki i wapienie. Z ery mezozoicznej pochodzą triasowe wapienie muszlowe, gipsy i anhydryty oraz piaskowce arkozowe. Bliżej powierzchni znajdują się osady trzeciorzędowe, mioceńskie i plioceńskie iły i piaski oraz utwory czwartorzędowe: gliny zwałowe i piaski z głazami narzutowymi.

Demografia

Dane z 31 grudnia 2010

Historia

Początki wsi

Pierwsze wzmianki na piśmie dotyczące miejscowości wchodzących w skład obecnego miasta Jelcz-Laskowice sięgają początków XII wieku, kiedy to 28 czerwca 1203 roku książę Henryk Brodaty nadał prawa do wsi Laskowice Leonardowi Włostowicowi (wnukowi Piotra Włostowica). Natomiast nazwa Jelcz pojawiła się w bulli papieża Innocentego IV z 9 sierpnia 1245 roku, kiedy to wieś przypisana została do posiadłości kościelnych biskupa wrocławskiego Tomasza I. Fakty te świadczą o tym, że już wcześniej musiały istnieć tu osady, a później wsie o pokaźnych rozmiarach i dużej wartości, skoro interesowali się nimi biskupi i książęta. W 1268 roku na wyspie pośrodku Odry zostaje ukończony zamek kamienno-ceglany, który ze względu na swoje strategiczne położenie na przedpolu Wrocławia odgrywał bardzo istotną rolę aż do końca XVII wieku. Jego kolejnymi właścicielami byli: Henryk IV Probus, rycerze z rodu Borszniców następnie szlachta rodu Kotulińskich. Ci zaś sprzedali zamek Jelcz humaniście Janowi Metzlerowi, a ten, popadłszy w ogromne długi, 15 maja 1508 roku sprzedał swoje dobra wrocławskiemu kupcowi Konradowi Sauermanowi. Nazwa Jelcz pochodzi najprawdopodobniej od nazwy ryby Jelec, zamieszkującej ówcześnie okoliczne wody. Natomiast nazwa Laskowice wywodzić się może od lasów, kiedyś obficie porastających te tereny lub też od laski opolnej – dawnego symbolu władzy pierwszych Słowian zamieszkujących te tereny. Od XIV wieku dobrami laskowickimi zawiadywał ród Pretficzów, który za długi w wieku XVII odsprzedał swoje posiadłości bogatym sąsiadom z Jelcza, Sauermanom. Ci po pewnym czasie noszą już bardziej arystokratyczne nazwisko von Saurma-Jeltsch.

Zamek "na wyspie"

Początki zamku sięgają prawdopodobnie VI wieku, kiedy to istniał tu gródek drewniano-ziemny, ulokowany na wyspie oblanej wodami Odry. Wschodzi on przypuszczalnie w skład tzw. przesieki lub też był elementem systemu obronnego Wrocławia. Zamek kamienno-ceglany istniał już na pewno w 1268 roku, wtedy to na jego dziedziniec wjechał książę Włodzisław sprawujący regencję. Zamek nie był duży, jego brama miała szerokość zaledwie 2,25 metra, a portal składał się z kilku prostych ciosów piaskowca. Ostatecznie upadł w roku 1785 wraz z regulacją Odry, a w II poł.XIX wieku został częściowo wysadzony w powietrze.

Powstanie miasta dla fabryki

Dnia 8 sierpnia 1942 roku, na konferencji w kwaterze Hitlera pod Kętrzynem, Alfried Krupp von Bohlen und Halbach uzyskał zgodę führera na wzniesienie nowych zakładów zbrojeniowych pomiędzy wsiami Miłoszyce i Jelcz. Gdy dodatkowo z rozkazu Hitlera firma Krupp stała się wyłączną własnością tej rodziny, z początkiem 1943 roku ruszyły prace budowlane.

Dla potrzeb budowy "Bertha Werke" utworzono w Markstadt (Laskowice Oławskie) obóz pracy przymusowej zlokalizowany między Laskowicami i Miłoszycami, rozszerzony później o dodatkowy teren z barakami dla więźniów za folwarkiem Saurmów w Laskowicach. Obóz ten funkcjonował przez rok 1942, aż do utworzenia właściwego obozu KL Fünfteichen (Miłoszyce) będącego filią obozu "Groß-Rosen" (w Rogoźnicy k. Strzegomia).

Oprócz zamkniętych obozów pracy przymusowej, na terenie ówczesnej wsi Jelcz (dzisiejsza lewa strona ul. Wrocławskiej w kierunku Łęgu), oraz dzisiejszych osiedli spółdzielni mieszkaniowej (SML-W), zlokalizowane były również inne budynki i budowle stanowiące zaplecze dla budowanej fabryki "Berthawerke". Na terenie tzw. "starego osiedla JZS" znajdował się kompleks kilku połączonych krytymi przejściami, parterowych, murowanych baraków szpitalnych, a po przeciwnej stronie drogi z Laskowic do Jelcza i Oławy wybudowano osiedle z ok. 120 baraków z prefabrykatów drewnianych przeznaczonych dla pracowników cywilnych "Bertha Werke". Osiedle to dysponowało min. zapleczem kuchennym i zbiorowymi łaźniami, których fundamenty były ostatecznie likwidowane w latach osiemdziesiątych XX w. min. przez właścicieli budujących domy jednorodzinne na osiedlu przylegającym do "Osiedla Metalowców SML-W" w kierunku linii kolejowej. Zlikwidowano wtedy (wysadzono materiałami wybuchowymi) również prawie wszystkie bunkry i ukrycia przeciwlotnicze służące temu kompleksowi mieszkalnemu (jedno ukrycie pozostało do dzisiaj w sąsiedztwie wytwórni betonu Zakładu Gospodarki Komunalnej). Baraki drewniane zostały po zakończeniu wojny rozebrane i w większości przewiezione do Warszawy. Jako ciekawostkę można przytoczyć informację, że co najmniej jeden z tych baraków przewieziony został do pobliskiej Dziupliny i tam zmontowany jako świetlica wiejska. (Wg inf. osadników z roku 1945/46, min. nieżyjącego już Pana Stefana Trojanowicza, który pracował wtedy w brygadzie rozbiórkowej).

KL Fünfteichen założony 15 X 1943 r., a zlikwidowany 21 I 1945 r. został zajęty przez armię radziecką 23.01.1945 r. Jednocześnie sowieci rozpoczęli "zagospodarowywanie" terenu nieznacznie zniszczonej fabryki "Bertha Werke" Kruppa. Od tej pory, aż do końca I kwartału 1947 roku, trwał demontaż i wywózka maszyn oraz kompletnych linii produkcyjnych do ZSRR (prawdopodobnie w okolice Smoleńska). Wg informacji ówczesnej polskiej obsługi stacji PKP w Laskowicach Oławskich, teren fabryki opuściło ponad 160 składów (transportów) kolejowych z jej wyposażeniem. Po przejęciu fabryki przez polską administrację w II połowie 1947 roku, na jej terenie zainstalowały się trzy polskie przedsiębiorstwa handlowe , które prowadziły swoją działalność aż do utworzenia Jelczańskich Zakładów Samochodowych.

W pierwszych latach powojennych następowało zasiedlanie Jelcza, Miłoszyc, Laskowic i innych miejscowości. Na początku zajmowano się przede wszystkim rolnictwem, ale po utworzeniu pierwszych polskich przedsiębiorstw, a w szczególności Zakładów Samochodowych znalazła się praca dla wielu ludzi w przemyśle. Zakłady Samochodowe powstały dokładnie 28 marca 1952 roku na terenie byłej fabryki zbrojeniowej "Bertha Werke" Kruppa. Początki zakładów to jedynie naprawa samochodów ciężarowych różnych marek i typów. Dopiero parę lat po uruchomieniu zakładu rozpoczęto produkcję. Początkowo były to cysterny, meblowozy i przyczepy do traktorów. W połowie lat 50. zakłady wypuszczały pierwsze modele "stonki", czyli autobusu do przewozów pracowniczych. W roku 1958, przy współpracy z Czechosłowacją, rozpoczęła się produkcja autobusów do komunikacji międzymiastowej. Jelczańska załoga przystąpiła jednocześnie do produkcji samochodów "Żubr". W styczniu 1972 roku zapadły ważne decyzje, iż Jelczańskie Zakłady Samochodowe mają się stać jedynym w Polsce producentem nowoczesnych autobusów o dużej pojemności i samochodów ciężarowych dużej ładowności. W końcu 1972 roku zdecydowano się na podpisanie umowy licencyjnej z upadającym francuskim Berlietem. Jednym z powodów utworzenia miasta było zapewnienie Jelczańskim Zakładom Samochodowym możliwie stałej kadry pracowniczej, zamieszkałej na miejscu, a tym samym zmniejszenie i radykalne ograniczenie kosztownych dojazdów do pracy. Jednak w Zakładach będących synonimem dynamicznego rozwoju brakowało pracowników. Mimo że pracę mieli mieszkańcy Jelcza, Laskowic i Miłoszyc, zaczęto organizować dojazdy pracowników z Oławy i innych odległych miejscowości. Do ogłoszenia upadłości w 2008 r. Jelcz S.A. był producentem nowoczesnych autobusów miejskich, dalekobieżnych oraz turystycznych. Jednak w fabryce Jelcz S.A. nadal produkowane są samochody ciężarowe, specjalne i specjalizowane przez spółkę Jelcz-Komponenty Sp. z o.o., których głównymi odbiorcami są Siły Zbrojne RP.

Podczas powodzi 21 maja 2010 zostało zalanych około 150 gospodarstw w miejscowości Jelcz-Laskowice.

Transport

Przez miasto przebiega droga wojewódzka nr 455 łącząca miejscowość z Wrocławiem i Oławą oraz linia kolejowa nr 277. Komunikację z Wrocławiem zapewnia PKS, prywatni przewoźnicy a także Przewozy Regionalne i Koleje Dolnośląskie. W mieście znajduje się czynna stacja kolejowa Jelcz Laskowice będąca graniczną stacją Wrocławskiej Kolei Aglomeracyjnej. Odjeżdżają stąd również pociągi osobowe do stacji Opole Główne.

Przemysł

Na terenie miasta funkcjonują następujące zakłady przemysłowe:

• Autoliv – produkcja pasów bezwładnościowych,
• Ronal Polska – produkcja samochodowych felg aluminiowych,
• Toyota – produkcja silników samochodowych typu diesel,
• Dyka – produkcja rur do kanalizacji zewnętrznej i ciśnieniowych dla rurociągów wodnych z PVC; do kanalizacji wewnętrznej z polipropylenu PP, oraz rur ciśnieniowych do przesyłu wody z polietylenu PE,
• Italmetal - produkcja elementów metalowych dla branży motoryzacyjnej i AGD,
• Simoldes Plastikos - produkcja wyrobów włókienniczych, wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych, części i akcesoriów do pojazdów mechanicznych,
• Müller – producent wyposażenia placów zabaw dla dzieci,
• Zakłady Samochodowe "Jelcz" S.A. (daw. Jelczańskie Zakłady Samochodowe - JZS Jelcz) – producent autobusów, samochodów ciężarowych i specjalizowanych,
• Przedsiębiorstwo Obrotu Samochodami i Częściami Zamiennymi "Polmozbyt" – sprzedaż samochodów i części zamiennych,
• Zakłady Wyrobów Cukierniczych "Miś" Spółka z o.o. Oborniki Śląskie, Zakład nr 2 w Jelczu-Laskowicach – producent pieczywa i wyrobów cukierniczych,
• Spółdzielnia Usług Rolniczych,
• Zakład Gospodarki Komunalnej Spółka z o.o.

Oraz ponad 1200 prywatnych podmiotów gospodarczych, głównie w dziedzinie usług, handlu i produkcji towarów rynkowych.

Pomnik Jana Pawła II

W 1. rocznicę śmierci Jana Pawła II, postawiono mu w Jelczu-Laskowicach pomnik ufundowany przez władze miasta. Pomnik wykonał kamieniarz Bogdan August. Za pomnikiem rósł "Dąb papieski", którego nasiona poświęcił osobiście papież, lecz obecnie nie można go już oglądać. Pomnik jest postawiony na placu Jana Pawła II. Na wiosnę 2007 r. Urząd Gminy Jelcz-Laskowice w miejscu Dębu Papieskiego, zasadził na pamiątkę nowe drzewko. W okresie świąt Bożego Narodzenia przy placu staje choinka.

Sport

Miasto posiada:

• Kluby piłkarskie: MKS CZARNI J-L oraz METALOWIEC J-L,
• Miejski Związek Pływacki UKP MANTA,
• Miejski Związek Tenisa Stołowego VICTORIA.
• UKS 2 Jelcz-Laskowice.

Administracja

Jelcz-Laskowice jest członkiem stowarzyszenia Unia Miasteczek Polskich.

Części miasta

1. Laskowice

• Centrum (ul. Oławska, Bożka, pl. Jana Pawła II]
• Osiedle Hirszfelda (ul. Hirszfelda)
• Osiedle Piastowskie (ul. Piastowska, Partyzantów, Mieszka I, Garażowa; al. Wolności)
• Osiedle Metalowców (ul. Bryły, Cegielskiego, Drzewieckiego, Tańskiego, al. Młodych, ul. Grabskiego, Liliowa itd.)
• Laskowice Oławskie (po północno-wschodniej stronie lini kolejowej)

2. Jelcz

• Strefa przemysłowa (ulice Zachodnia, Inżynierska, Fabryczna)
• Jelcz (ul. Oławska, Wrocławska)

Miasta partnerskie

• Truggio
• Elstra
• Rtyně v Podkrkonoší

Zobacz też

• Parafia Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski w Jelczu-Laskowicach
• Parafia św. Maksymiliana Kolbego w Jelczu-Laskowicach
• Parafia św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Jelczu-Laskowicach