Bierutów

Bierutów (niem. Bernstadt) – miasto w woj. dolnośląskim, w powiecie oleśnickim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Bierutów, położone nad rzeką Widawą. Historycznie leży na Dolnym Śląsku. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. wrocławskiego.

Według danych GUS z 31 grudnia 2009 miasto liczyło 5 047 mieszkańców.

W mieście jest zlokalizowany przemysł elektroniczny, drzewny, metalowy i spożywczy. Przez miasto przebiega droga wojewódzka nr 451 i 396 oraz linia kolejowa Kalety – Wrocław Mikołajów.

Toponimia

W dokumentach zostały zapisane następujące nazwy miasta z poszczególnych lat: Legnitz (1255), Forstenwald (1266), ante civitatem Beroldi (1268), in civitate Beroldi (1269), Beroldestat (1288), Berodestat (1288), Berolstadt (ok. 1300), Bernstadt (1329), Bernstad (1419), Bernstat (1579), Bernstadt, Bierutow, Bierutowa (1781), Bierutów, Bernstadt (1880).

W 1946 r. wprowadzono urzędowo nazwę Bierutów, zastępując poprzednią niemiecką nazwę Bernstadt in Schlesien.

Niemiecka nazwa pochodzi od imienia Bernhard, którego formą skróconą był Berold, Berol, Bern. Do niego został dodany przyrostek -stadt ('miasto'). Wanda Makula-Kosek wskazuje, że nazwa miasta została spolszczona jako Bierutów już XVIII wieku. Jednak Stanisław Rospond wskazywał na wcześniejszy polski tekst z 1561 r., gdzie użyto wyrażenia przed Bieruthowem.

Historia

Miasto powstało na szlaku handlowym Kluczbork–Wrocław i uzyskało prawa miejskie w 1266 nadana przez Henryka III Białego, później miasto było własnością księcia wrocławskiego Henryka IV Prawego,. Na początku miasto znane było pod nazwą Fürstenwald, potem jako Bernstadt. Podstawowym zajęciem mieszkańców w XIV i XV wieku było rolnictwo i rybołówstwo. Miasto do 1492 było w księstwie oleśnickim, znajdującym się od 1329 pod panowaniem Czech. Od 1526 należało do Habsburgów, a w 1742 zostało wcielone do Prus. W czasie I wojny światowej w Bierutowie praktykę asesorską odbywał Paweł Kempka - współpracownik Wojciecha Korfantego, współorganizator III Powstania Śląskiego, poseł do Sejmu Śląskiego, po II wojnie światowej pierwszy prezes Stronnictwa Demokratycznego w Chorzowie. W styczniu 1945 miasto zostało ciężko zniszczone w wyniku przejścia frontu. W tym samym roku miasto zostało włączone w granice Polski; jego dotychczasową ludność wysiedlono do Niemiec.

Zabytki

• kościół pw. św. Katarzyny z XIII wieku
• pozostałości zamku książąt wrocławskich z XIV i XVII wieku. Zachowała się wjazdowa barokowa brama wraz z kawałkiem murów obronnych, zbudowana około 1680, średniowieczna wieża zamkowa zbudowana w stylu gotyckim z tarczą herbową Podiebradów, z wyjątkiem późniejszego barokowego hełmu; portal zamkowy z analogiczną tarczą herbową.
• wieża dawnego ratusza ratuszowa z XVII wieku
• fragmenty murów miejskich z XIV wieku
• neogotycki kościół parafialny pw. św. Józefa wybudowany w latach 1891-1893
• ruiny dawnego kościoła cmentarnego pw. Św. Trójcy, murowanego z cegły
• dawna synagoga

Szkoły

• Podstawowa: Szkoła podstawowa im. I Dywizji Wojska Polskiego im. Tadeusza Kościuszki w Bierutowie
• Gimnazjum im. Aleksandra Kamińskiego
• Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych

Bierutowianie

Urodzeni w Bierutowie

• Andreas Acoluthus (1654–1704) - niemiecki orientalista i lingwista
• David Behme (1605–1657) - protestancki pastor i pisarz
• Luise Elisabeth von Württemberg-Oels (1673–1736) - księżna
• Maximilian von Prittwitz und Gaffron (1848-1917) - niemiecki wojskowy, generał pułkownik
• Josef Block (1863–1943) - niemiecki malarz
• Horace Meyer Kallen (1882–1974) - amerykański filozof
• Ludwig Meidner (1884–1966) - niemiecki malarz ekspresjonista
• Benjamin Schwarz (ur. 1937) - niemiecki tłumacz

Związani z Bierutowem

• Heinrich Wenzel (1592-1639) - książę Bierutowa; książę Ziębic i Kłodzka; starosta generalny Śląska.
• Matthäus Apelt (1594-1648) - niemiecki poeta i kompozytor
• Paweł Kempka (1886-1972) - prawnik, polski działacz narodowy i samorządowy

Pomniki, obeliski i tablice

• Pomnik upamiętniający 700-lecie Bierutowa
• Pomnik Błogosławionego Jana Pawła II
• Obelisk przed ruinami kościoła Świętej Trójcy
• Tablica upamiętniająca Ludwiga Meidnera
• Tablica upamiętniająca remont wieży dawnego ratusza, oraz zmarłego Burmistrza Romana Kazimierskiego i sponsorów remontu
• "Grób Nieznanego Żołnierza"
• Tablica upamiętniająca Katastrofę Smoleńską

Sport

Kluby i drużyny sportowe

W Bierutowie istnieje drużyna goalballa, która w sezonie 2005 zajęła IV miejsce w mistrzostwach Polski. Działa także klub sportowy WIDAWA Bierutów.

Obiekty sportowe

W Bierutowie znajdują się obiekty sportowe:

• stadion miejski
• hala sportowo-widowiskowa przy szkole podstawowej
• boisko "orlik 2012" przy Gimnazjum
• boisko "orlik 2012" przy stadionie miejskim

Miasta partnerskie

• Bernstadt auf dem Eigen

Zobacz też

• Bierutowice
• Stary cmentarz żydowski w Bierutowie
• Nowy cmentarz żydowski w Bierutowie
• Bierutów (stacja kolejowa)
• Parafia św. Józefa Oblubieńca NMP w Bierutowie