Krzyżowa (powiat świdnicki)

Krzyżowa (niem. Kreisau) – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie świdnickim, w gminie Świdnica, na pd. skraju Równiny Świdnickiej nad rzeką Piławą.

W latach 1975-1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa wałbrzyskiego.

We wsi znajduje się neobarokowy zespół pałacowy wraz z zabudowaniami gospodarczymi i parkiem z 1. ćwierćwiecza XVIII w. który, wielokrotnie przebudowywano, odbudowany w latach (1990–98). Obecnie teren pałacu jest wykorzystywany przez "Fundację Krzyżowa" jako Międzynarodowy Dom Spotkań Młodzieży.

Historia

Wzmiankowana w 1335 roku jako wieś w Księstwie świdnicko-jaworskim, od 1392 r. pod zwierzchnictwem Czech, od 1526 r. Habsburgów, od 1742 r. w państwie Prus, od 1867 r. własność rodziny von Moltke, kiedy to Helmuth Karl Bernhard von Moltke - dowódca z okresu "niemieckich wojen zjednoczeniowych" - nabywa majątek Krzyżowa. Majątek wraz z pałacem po śmierci feldmarszałka w 1891 r. odziedziczył jego bratanek Wilhelm von Moltke, dziadek Helmutha Jamesa von Moltke. Już w XVI wieku istniał tu zapewne jakiś dwór, który został zniszczony w 1633 r. w związku z trwającą wtedy wojną trzydziestoletnią. Dzisiejszy pałac zbudowano na skarpie, nad dawnym korytem rzeki Piławy, z inicjatywy Sigismunda von Zedlitz und Lepie około 1720 roku. Projekt ziemiańskiej siedziby wykonał być może Felix Anton Hammerschmidt ze Świdnicy. W czasie II wojny światowej pałac był miejscem tajnych spotkań niemieckiej antynazistowskiej grupy "Kręgu z Krzyżowej", założonej m.in. przez właściciela - hrabiego Helmuth James von Moltke. W wyniku zdemaskowania organizacji po nieudanym zamachu na Hitlera w Wilczym Szańcu, jej członkowie wraz z właścicielem pałacu hrabią Helmutem von Moltke zostali straceni. W 1945 dotychczasowi mieszkańcy musieli opuścić swoje domy. We wsi osiedlono mieszkańców z byłych terenów polskich na wschodzie oraz z Polski centralnej. Majątek w Krzyżowej przekształcono w PGR, a w Domu na Wzgórzu zamieszkało kilka rodzin. Użytkowany w coraz mniejszym stopniu pałac popadał w ruinę, aż do 1990 roku, kiedy rozpoczęto odbudowę pałacu. W pałacu 12 listopada 1989 odbyło się spotkanie premiera Polski Tadeusza Mazowieckiego i kanclerza Niemiec Helmuta Kohla, w czasie którego odprawiono słynną "Mszę Pojednania".

Zabytki

• neobarokowy zespół pałacowy
• kościół filialny pod wezwaniem Św. Michała Archanioła wzmianki o świątyni pochodzą z 1335 r., obecny gotycki wzniesiony w pocz. XIV w., częściowo odbudowany po pożarze w 1846 r. orientowany, murowany z kamienia, jednonawowy z prostokątnym prezbiterium nakrytym sklepieniem krzyżowo-żebrowym. We wnętrzu w ścianie wschodniej kamienne sakramentarium przyścienne, ozdobione sterczyną o motywach roślinnych.
• cmentarz

Znane osoby z Krzyżowej

• Helmuth von Moltke - feldmarszałek
• Helmuth James von Moltke - współzałożyciel Kręgu Krzyżowa - organizacji antyhitlerowskiej
• ksiądz prałat Bolesław Kałuża - honorowy kapelan papieski, wykładowca uniwersytecki, gospodarz słynnej Mszy Pojednania

Zobacz też

• Krzyżowa
• Krzyżowa Dolina