Psary (powiat trzebnicki)

Psary – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie trzebnickim, w gminie Wisznia Mała. Leży na szlaku drogi krajowej nr 5 z Wrocławia do Trzebnicy, sąsiaduje z wsią Szymanów i z wrocławskim osiedlem Widawa.

W latach 1975-1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa wrocławskiego. Do 1945 nosiła niemiecką nazwę Hunern, a w latach 1945-1985 - Piastów.

Ślady osadnictwa i cmentarzyska w rejonie wsi pochodzą z okresu kultury łużyckiej. Wzmiankowana w 1345 jako Hundern sive psori, a w 1350 jako Psar wieś ma dziś nieregularny układ wielodrożny. Nazwa wsi jest służebna - od zajęcia jej mieszkańców, którzy w przeszłości trudnili się hodowlą psów (niem. Hund) miejscowego możnowładcy. Ruch reformacji spowodował około roku 1538, że mieszkańcy wsi przeszli na protestantyzm i podjęli starania o pozyskanie zezwolenia na budowę własnego cmentarza (przedtem należeli do parafii katolickiej w pobliskim Krynicznie). Zezwolenie to uzyskali wkrótce (cmentarz mieścił się na zniwelowanym w II połowie XX wieku piaszczystym wzgórzu Sandhugel, na którego miejscu dziś znajduje się wiejski sklep), ale zabiegi o zezwolenie na budowę własnego kościoła, wobec sprzeciwu wrocławskich biskupów trwały znacznie dłużej. Dopiero na początku XVII wieku ówczesny właściciel wsi, Konrad von Dyhrn, uzyskał od cesarza Rudolfa II Habsburga zezwolenie na budowę protestanckiego kościoła we wsi, który otwarty został 11 października 1604. Już pół wieku później jednak na mocy cesarskiego rozkazu z 1653 Ferdynanda III "redukcji kontrreformacyjnej" kościół ten w 1654 roku przekazano katolikom, ale po kolejnym półwieczu, w 1707 wrócił on do protestantów.

Zachowane zapiski z I połowy XX wieku wspominają o tym, że - z uwagi na wyznanie - w 1928 w Psarach i sąsiednim Szymanowie mieszkało 626 protestantów, 132 katolików i 5 Żydów. W 1946, bezpośrednio po II wojnie światowej i po przeprowadzonej akcji wysiedleń rodzimej ludności niemieckiej do wsi przesiedlono 158 osób (43 rodziny), głównie z rejonu Krakowa (34%), Lwowa (20%), i Kielc (10%), a także Przemyśla, Wilna, Poznania, Częstochowy i Katowic, a nawet 3 osoby z Rumunii.