Wałbrzych

Ten artykuł jest częścią cyklu Wałbrzych

Historia

Kultura

Edukacja

Zabytki miasta

Porcelana Wałbrzyska

Transport

Media

Herb miasta

Historia przemysłu

Sport

Przyroda

Klimat

Wałbrzych (niem. Waldenburg, śl-niem. Walmbrig, albo też Walmbrich, czes. Valdenburk, Valbřich) – miasto i gmina w zachodnio-południowej Polsce, w województwie dolnośląskim, w powiecie wałbrzyskim. Położone na Pogórzu Zachodniosudeckim i w Sudetach Środkowych, nad rzeką Pełcznicą, historycznie na Dolnym Śląsku.

Gmina miejska o funkcjach przemysłowo-handlowo-usługowych z rozwijającymi się funkcjami ośrodka turystycznego. Drugie po Wrocławiu miasto pod względem liczby ludności w województwie.

Położenie

Według danych z 31 grudnia 2010 roku powierzchnia miasta wynosiła 84,70 km².

Wałbrzych leży na Pogórzu Zachodniosudeckim i w Sudetach Środkowych. Północna część miasta położona jest na Pogórzu Wałbrzyskim, a południowa w Górach Wałbrzyskich i Kotlinie Wałbrzyskiej.

Rozciągłość na osi wschód-zachód wynosi 12 km, a z północy na południe miasta – 22 km. Wałbrzych, którego granice administracyjne przebiegają miejscami naturalnymi zboczami, grzbietami gór i czasem opierają się na potokach górskich, osiąga swój najwyższy punkt na Borowej – 853 m n.p.m. Najniższym punktem jest dolina Pełcznicy – 315 m n.p.m..

Wałbrzych graniczy z 4 miastami: Boguszów-Gorce, Szczawno-Zdrój (na zachodzie), Jedlina-Zdrój (na południowym wschodzie), Świebodzice (na północy) oraz 4 gminami: Mieroszów, Walim, Stare Bogaczowice, Świdnica.

W latach 1975-1998 miasto było stolicą województwa wałbrzyskiego. Od 1999 roku wchodzi w skład województwa dolnośląskiego.

W latach 1999-2002 Wałbrzych miał status miasta na prawach powiatu. Od 2003 roku miasto wchodzi w skład powiatu wałbrzyskiego.

Niemiecka nazwa miasta, Waldenburg oznacza dosłownie "leśny gród". Niemiecki Waldenburg miał także swoje dialektyczne nazwy: Walmbrich, Walbrich. Ta właśnie nazwa występuje w "Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego". Na podstawie nazw niemieckich wytworzyły się następnie formy używane na terenie położonego nieopodal czeskiego obszaru językowego: Valdenburk oraz Valbřich. Ta ostatnia postać stała się podstawą polskiej nazwy Wałbrzych, ustalonej wraz z włączeniem miasta do Polski w 1945 r. (choć na niektórych pierwszych mapach powojennych pojawia się nazwa Borowieck).

Przyroda

Przyroda Wałbrzycha odradza się po zniszczeniach i zaniedbaniach spowodowanych przez rabunkową gospodarkę przemysłową. Obecnie, po ponad 10 latach od upadku dolnośląskiego zagłębia węglowego, Wałbrzych jest miastem zielonym. Na jego terenie istnieje 7 parków miejskich (w tym największy Książański Park Krajobrazowy).

Wody na terenie miasta

Najdłuższym potokiem przepływającym przez obszar miasta jest Pełcznica, którą ongiś zwano w dolnym biegu Błotnią, natomiast w górnym Ogorzelcem. Wypływa ona ze Srebrnego Źródła ze szczytu Borowa i przepływa ponad 18 km przez Wałbrzych. Na tym terenie nie ma większych akwenów ze stojącą wodą, ogólna powierzchnia zbiorników z wodą stojącą nie przekracza 0,4 km² co stanowi skromną część powierzchni miejskiej. Na powierzchnię tę składają się głównie pozostałości stawów rybackich, glinianek oraz osadniki zakładów przemysłowych.

Flora

W roślinności występującej na tym terenie możemy wyróżnić dwa piętra:

• piętro pogórza, które sięga do wysokości 500 m n.p.m.
• piętro regla dolnego, które sięga do 500 m n.p.m.

Dominują lasy świerkowe, bukowe i świerkowo-bukowe.

Klimat

Klimat Wałbrzycha należy do gatunku klimatów oceanicznych. Ma on typ podgórski, kotlinowy. Charakteryzują go zmienne i dosyć wysokie wahania temperatur między dniem a nocą. Jest to klimat chłodny, zmienny, czasem bardzo ostry. Charakteryzują go ostre zimy i duża ilość opadów atmosferycznych. Na klimat ten wpływają głównie masy powietrza o kierunku zachodnim oraz masy powietrza o kierunkach zbliżonych do zachodniego. Skutkuje to wysokim ciśnieniem przede wszystkim po południowej oraz zachodniej części gór. Efekt ten ma miejsce zarówno latem jak i zimą.

Historia

Według relacji Ephraima Ignatiusa Naso, świdnickiego kupca, podanej w jego książce z 1667 – "Phoenix redivius ducatum Swidnicensis et Javroviensis", osada Waldenburg, pospolicie zwana Wallenberg, istniała już w 1191 za Księcia śląskiego Bolesława Wysokiego. Nazwę swą zawdzięczać miała pielgrzymkom do drewnianego kościółka pw. Najświętszej Marii Panny, na pagórku (niem. wallen – pielgrzymować), lub staremu grodowi pośród lasu. Ta druga wersja jest bardziej prawdopodobna, jest bowiem faktem, że w pobliżu tego kościółka, przy którym tryskało źródło wody mineralnej, istniał nizinny gród otoczony wałami i fosą. Stare zapisy podają nazwy: Waldenburg (1400 r.) i Waldenberg (1372 r.), co można przetłumaczyć jako "leśny gród" lub "leśna góra".

Palisadowy gród wałbrzyski, z wałem dochodzącym do 8 m wysokości, był słowiańskim okopem pierścieniowym. Miał 44 m długości i 32,5 m szerokości. W jego miejscu istniała prawdopodobnie osada słowiańska. Wydaje się więc, że Wałbrzych wyrósł z dawnego grodziszcza na pagórku, w pobliżu borów obszernej kotliny, do której zapuszczali się osadnicy z nizin, wąwozem Pełcznicy.

Historyczny rodowód miasta wywodzi się z czasów średniowiecznych, prawdopodobnie z końca XII w. W okresie tym istniała już leśna osada słowiańska, w której z biegiem lat powstał mały gródek warowny. Na jej miejscu dokonano lokacji miasta, w którym osadzono kolonistów. Pierwsza w pełni wiarygodna informacja o Wałbrzychu pochodzi z 1305 r. Z tego bowiem okresu zachował się dokument określający wysokość świadczeń parafii śląskich na rzecz biskupstwa wrocławskiego, wśród których został wymieniony także Wałbrzych. Status miasta Wałbrzych uzyskał w latach 1400–1426. Z roku 1426 pochodzi historyczna wzmianka o Wałbrzychu jako mieście liczącym ok. 200 mieszkańców.

Dzieje Wałbrzycha od 1278 r. związane były z losami księstwa świdnickiego. Po Henryku Pobożnym Wałbrzych dostał jego syn książę świdnicki Bolesław Łysy, ale dopiero jego syn Bolko I Surowy zajął się rozbudową miasta otaczając je murem obronnym i wznosząc zamek Nowy Dwór, ok. 1290 r. w Podgórzu na Górze Zamkowej. Od 1326 r. gród ten związany był z księstwem świdnicko-jaworskim.

W 1392 r. księstwo świdnicko-jaworskie przeszło pod panowanie Czech, a wraz z nimi w 1526 r. w skład państwa Habsburgów austriackich.

Miasto przez długi czas było miastem prywatnym, wielokrotnie zmieniając właściciela. Początkowo od 1400 r. należało do rodu Szoffów z Owiecka.

Przez ponad 250 lat Wałbrzych i okoliczne wsie znajdowały się w posiadaniu rodu Czetryców (Czettritzów), czego istniejącym śladem jest zespół pałacowy budowany w latach 1604–1628, tzw. Pałac Czetryców, obecna siedziba Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Angelusa Silesiusa.

W 1738 r. miasto i przyległości kupił Konrad Hochberg, mieniący się potomkiem Piastów, właściciel sąsiadującego zamku Książ, jednego z trzech największych w Polsce. W 1742 Wałbrzych, wraz z większością Śląska, wcielony został do Prus wskutek zwycięskiej wojny z Austrią. Historyczne herby Wałbrzycha na pieniądzu zastępczymTym samym zakończyły się prowadzone przez administrację austriacką prześladowania miejscowych protestantów. Po siedemdziesięciu latach pozostawania w rękach rodu Hochbergów miasto przestało być własnością prywatną i w 1808 r. zaczęło wieść niezależne życie.

Wieki XV i XVI to okres rozwoju rzemiosła tkackiego. Apogeum przyniósł wiek XVIII, był to równocześnie koniec wałbrzyskiego tkactwa. Jego miejsce zajęło włókiennictwo, a także górnictwo węglowe, dynamicznie rozwijające się od połowy XVIII w.

Według przekazów historycznych w roku 1604 Diprand Czetryc wydał "ordunek węglowy", który regulował sprawy wydobycia, magazynowania i sprzedaży węgla oraz wynagrodzenia gwarków. W roku 1747 czynnych było w Wałbrzychu 7 kopalń węgla, a w 1805 r. 54 szyby zatrudniały 895 górników.

Prawdziwy przełom dla miasta stanowił jednak wiek XIX i początek XX, kiedy to miał miejsce bardzo dynamiczny rozwój istniejących i nowo powstałych gałęzi przemysłu: włókienniczego, ceramicznego, szklarskiego, metalowego, górniczego i koksowego. W 1818 r. powstała (prawdopodobnie pierwsza na kontynencie europejskim) mechaniczna przędzalnia lnu. W 1920 r. uruchomiono odlewnię żeliwa i fabrykę maszyn a w 1922 r. fabrykę lin i drutu (istniejącą do dnia dzisiejszego - obecnie jako Frezpol Sp. z o.o. Oddział Produkcji Lin i Drutów „Linmet” w Wałbrzychu). Nadal wyroby swe sprzedają dwie, z trzech istniejących niegdyś, fabryki porcelany powstałe w 1831 (obecnie Fabryka Porcelany "Krzysztof" S.A.) i 1845 r. (obecnie Fabryka Porcelany "Wałbrzych" S.A.). Wałbrzych, dotąd niewielkie i peryferyjnie położone miasteczko przeżył okres intensywnej urbanizacji, przeradzając się w duży ośrodek przemysłowy i wchłaniając jako nowe dzielnice wsie położone w okolicznych dolinach. W 1871 r. Wałbrzych stał się wraz z Prusami częścią zjednoczonej Rzeszy Niemieckiej, korzystając z jej szybkiego rozwoju gospodarczego.

W miarę rozwoju miasta następowała rozbudowa jego infrastruktury komunalnej. Pierwsza linia kolejowa połączyła Wałbrzych i Wrocław w 1853 r., a od 1880 r. można było dotrzeć pociągiem do Kłodzka i Czech. Miasto uzyskało także wszelkie niezbędne urządzenia komunalne: elektryczność w 1896, gaz w 1868, wodociągi w 1905 i komunikację tramwajową w 1898 r.

Obecny, nieregularny i rozległy układ urbanistyczny jest wynikiem zarówno górzystego ukształtowania terenu, jak i faktu, że większość obecnych dzielnic miasta wyrosła z wsi rozciągniętych wzdłuż górskich potoków. W 1856 r. Wałbrzych otrzymał nowy ratusz. Wśród zabudowy miejskiej zaczęły wyróżniać się obiekty przemysłowe, kominy i piętrzące się hałdy kopalniane. Po I wojnie światowej zbudowano nową dzielnicę o charakterze wielkomiejskim (Neustadt - dziś Nowe Miasto), a socjaldemokratyczne władze miasta zainicjowały szeroko zakrojony program budowy osiedli socjalnych dla ludności robotniczej, kontynuowany następnie w okresie hitlerowskim. W 1939 r. miasto posiadało ok. 65 tysięcy mieszkańców.

II wojna światowa nie spowodowała zniszczenia miasta, zajętego przez wojska radzieckie dopiero po kapitulacji Niemiec. Miasto zostało przyznane Polsce. W przeciągu kilku powojennych lat większość dotychczasowych mieszkańców Wałbrzycha wysiedlono do Niemiec, choć ze względu na brak wyszkolonej kadry do obsługi przemysłu grupa Niemców pozostała w mieście aż do końca lat 50. XX wieku. Do miasta przybyli m.in. liczni repatrianci z Kresów Wschodnich i z Zachodu - głównie z Francji. Nastąpił dalszy wzrost przestrzenny Wałbrzycha przy zachowaniu ukształtowanego wcześniej charakteru przemysłowego. Granice administracyjne rosły dzięki dołączeniu kolejnych pobliskich gmin, jak i budowie nowych osiedli mieszkaniowych. Efektem tych zmian jest obecna powierzchnia miasta, wynosząca prawie 85 km².

W latach 1975-1998 istniało województwo wałbrzyskie, z Wałbrzychem jako siedzibą władz.

• Wykres liczby ludności Wałbrzycha na przestrzeni ostatnich 210 lat.

Największą populację Wałbrzych odnotował w 1991 r. – wg danych GUS 141 161 mieszkańców.

Historia przemysłu w Wałbrzychu

Historia przemysłu i jego rozwoju jest długa i burzliwa. Mieszkańcy pierwszego grodu wałbrzyskiego trudnili się bartnictwem i myślistwem. W późniejszym okresie do branż tych doszły rolnictwo oraz hodowla bydła.

Górnictwo — Pierwszy pisany i zachowany dokument o powstaniu pierwszej wałbrzyskiej kopalni węgla kamiennego pochodzi z 1366 roku. Dokument ten podaje iż Książę świdnicko – jaworski Bolko II za zasługi dworzan wykonywane dla księcia, mogą "po wsze czasy" posiąść prawo do sztolni dziedzicznej (sztolni odwadniającej) w Starym Zdroju. W 1805 były już 54 kopalnie. Tak szybki rozwój górnictwa wymagał powstania urzędów, które kontrolowałyby działania tej branży. I tak się stało. W 1778 roku powstał w Wałbrzychu inspektorat górniczy, a prawie sto lat później w 1861 roku – urząd górniczy. XX wiek to okres intensywnej eksploatacji złóż węgla. Rok 1990 to okres początku końca zagłębia wałbrzyskiego.

Drugą dziedziną gospodarki Wałbrzycha było sukiennictwo. W XVII i XVIII wieku wyroby dolnośląskich tkaczy, trafiały na rynki zbytu w Europie, Ameryce Południowej i Afryce. Eksport wyraźnie napędzał niski koszt wyrobu sukna, a więc i niska cena, a także miękka woda oraz olbrzymia ilość drewna niezbędna do bielenia tkanin. Tkacze wałbrzyscy należeli do cechów w Świdnicy, a od 1602 roku założyli oni własny cech – wałbrzyski, potwierdzony przez ówczesnego właściciela Wałbrzycha – Dipranda Czettritza. Połowa XVIII wieku to okres uprzemysłowienia wałbrzyskiego tkactwa.

Koksownictwo — Pierwsze próby koksowania wałbrzyskiego węgla podjęto w 1776 roku. Niespełna osiem lat później koksownie były już wybudowane na Sobięcinie, oraz niedaleko szybu Witold.

Administracja

Wałbrzych ma status gminy miejskiej. Mieszkańcy wybierają do Rady Miejskiej Wałbrzycha 25 radnych. Organem wykonawczym samorządu jest prezydent miasta.

Prezydenci Wałbrzycha:

• Henryk Gołębiewski (1989-1991)
• Zdzisław Grzymajło (1991-1994)
• Jerzy Sędziak (1994–1998)
• Lech Bukowiec (1998–2001)
• Stanisław Kuźniar (2001–2002)
• Piotr Kruczkowski (2002–2011)
• Roman Szełemej (od 2011 r.)

Miasto jest też siedzibą samorządu powiatu wałbrzyskiego

Po reformie administracyjnej w 1999 r. Wałbrzych był miastem na prawach powiatu. Od 1 stycznia 2003 włączony do powiatu wałbrzyskiego. Aktualnie największe miasto w Polsce nie posiadające praw powiatu. Od 2006 trwają starania o przywrócenie Wałbrzychowi praw powiatu.

Urzędy i Instytucje

Wałbrzych posiada wiele urzędów i instytucji obejmujących województwo dolnośląskie oraz powiat wałbrzyski, to niektóre z nich:

• Dolnośląski Wojewódzki Urząd Pracy w Wałbrzychu
• Wojewódzki Ośrodek Ruchu Drogowego
• Oddział Zamiejscowy Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego
• Delegatura Dolnośląskiego Urzędu Wojewódzkiego
• Delegatura Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska
• Okręgowy Urząd Górniczy
• Oddział Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
• Delegatura Krajowego Biura Wyborczego
• Oddział Urzędu Kontroli Skarbowej
• Urząd Celny
• Archiwum przy Urzędzie Wojewódzkim w Wałbrzychu
• Dolnośląskie Biuro Geodezji i Terenów Rolnych
• Związek Kynologiczny
• Okręgowy Inspektorat Pracy Państwowej Inspekcji Pracy
• Delegatura Wojewódzkiego Inspektoratu Inspekcji Handlowej w Wałbrzychu
• Kuratorium Oświaty Oddział Wydziału Nadzoru Pedagogicznego w Wałbrzychu
• Komitetu Ochrony Praw Dziecka oddział Wałbrzych
• Rzecznika Praw Obywatelskich
• Fundacja Edukacji Europejskiej
• Zarząd Oddziału Polskiego Towarzystwa Opieki Paliatywnej
• Fundacja "Wałbrzych 2000"
• Wałbrzyskie Towarzystwo Oświatowe
• Dolnośląskie Stowarzyszenie Osób Niepełnosprawnych
• Okręgowy zarząd - Polski Komitet Pomocy Społecznej
• Okręg Dolnośląski Straży dla Zwierząt

Osiedla i dzielnice

Wałbrzych jest podzielony na 21 dzielnic. Większość dzielnic to byłe wsie lub miasteczka, które zostały wchłonięte przez rozwijające się miasto. Obecnie w mieście są następujące dzielnice:

• Biały Kamień,
• Śródmieście (Centrum),
• Gaj,
• Glinik Nowy,
• Glinik Stary,
• Konradów,
• Kozice,
• Książ,
• Lubiechów,
• Nowe Miasto,
• Nowy Poniatów,
• Osiedle Wanda,
• Piaskowa Góra,
• Podgórze I (dolne),
• Podgórze II (górne),
• Podzamcze,
• Poniatów,
• Rusinowa,
• Sobięcin,
• Stary Zdrój,
• Szczawienko.

Oprócz nich można wyróżnić różnego rodzaju nazwy historyczne lub zwyczajowe odnoszące się do różnych części miasta:

• Osiedle Trzech Róż (między ulicą Radomską a Różaną),
• Osiedle Słoneczne (okolice skrzyżowania ulic Świdnickiej i 11 Listopada) zwane też Osiedlem Parkowym,
• Podzamcze (Ogorzelec) (okolice kolonii Nowy Dom, pod ruinami zamku Nowy Dwór),
• Rozłoga,
• Opoka,
• Kamionek,
• Palestyna,
• Dolina Szwajcarska.

Gospodarka

Wałbrzych jest ośrodkiem przemysłowym, kulturalnym i naukowym regionu. Rozwinięty jest przemysł budowlany, motoryzacyjny, szklarski, chemiczny, włókienniczy, odzieżowy, spożywczy. Szczególnie rozwinięty jest przemysł ceramiczny, oraz przemysł motoryzacyjny.

Był on dawniej dużym ośrodkiem wydobycia i przetwórstwa węgla kamiennego. W Wałbrzychu działały trzy duże kopalnie węgla kamiennego (Wałbrzych, Victoria, Julia). Ostatnią kopalnię zamknięto w połowie lat 90. Obecnie działa jedna koksownia (Victoria).

W północnej części Wałbrzycha zlokalizowana jest podstrefa Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej obejmująca tereny o łącznej powierzchni 194,27 ha.

Ogółem na koniec 2002 roku było 14 195 podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON. W skład tej liczby wchodziło 9 468 zakładów osób fizycznych, 771 różnego rodzaju spółek, 51 spółdzielni oraz 4 przedsiębiorstwa państwowe. Na koniec 2004 roku liczba podmiotów w systemie REGON wynosiła już 14 688, w tym 778 spółek, 50 spółdzielni i tylko 1 przedsiębiorstwo państwowe.

W lipcu 2011 r. w Wałbrzychu było 6938 zarejestrowanych bezrobotnych.

Przedsiębiorstwa komunalne

Miasto Wałbrzych jest właścicielem wszystkich udziałów Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego Sp. z o.o. w Wałbrzychu

Miasto Wałbrzych posiada większość udziałów w następujących spółkach miejskich:

• Zarząd Dróg, Komunikacji i Utrzymania Miasta w Wałbrzychu,
• Wałbrzyski Ośrodek Sportu i Rekreacji,
• Schronisko dla zwierząt,
• Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej.

Spółki ze znaczącym udziałem gminy:

• Miejski Zarząd Budynków Sp. z o.o. w Wałbrzychu,
• Miejski Zakład Usług Komunalnych Sp. z o.o. w Wałbrzychu,
• Wałbrzyskie Przedsiębiorstwo Oczyszczania Sp. z o.o.,
• Wałbrzyski Związek Wodociągów i Kanalizacji.

Spółki te mają za zadanie utrzymanie czystości w mieście, zarządzanie budynkami miejskimi i ich bieżące remonty, wywóz śmieci, nieczystości i odpadów płynnych, utrzymanie zieleni w mieście oraz utrzymanie i kompleksowe zarządzanie komunikacją miejską.

Rynek pracy

Z racji trudnych warunków wydobywczych, niskiej opłacalności wydobywania węgla, oraz czynników takich jak niska cena węgla, dekapitalizacja budynków, urządzeń oraz maszyn kopalń postanowiono zlikwidować Dolnośląskie Zagłębie Węglowe. W latach 1990–1993 zwolniono około 20 tysięcy pracowników zatrudnionych w wałbrzyskich kopalniach, co odbiło się głębokim piętnem na mieście. Upadek kopalń spowodował także upadek wielu przedsiębiorstw i instytucji działających na rzecz górnictwa. Upadły Przedsiębiorstwa Robót Górniczych, podupadła Fabryka Maszyn Górniczych "Wamag". Obiekty kopalń w większości zostały rozkradzione, a resztki wyburzone. Likwidacja wałbrzyskich kopalń spowodowała bezrobocie strukturalne w całym regionie, z którego dojeżdżały tysiące osób do pracy w Wałbrzychu. Bezrobocie dalece przekraczało średnią dla Polski. Dodatkowo wałbrzyskie zakłady włókiennicze zaczęły mieć poważne problemy ze zbytem produkowanych przez siebie towarów co doprowadziło do dalszych masowych zwolnień. Ta sytuacja trwała do późnych lat 90. XX wieku, czyli do powołania Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej "Invest Park". Zaczęły się pojawiać nowe firmy, chcące ulokować swe siedziby właśnie w Wałbrzychu. Wybudowana została fabryka Toyoty, Cersanitu, Metzelera, powstało wiele przedsiębiorstw i zakładów dających pracę tysiącom Wałbrzyszan. W rankingu Financial Timesa z roku 2010 strefa została uznana za jedna z najlepszych w Europie (3 miejsce) i świecie (17 miejsce). Obejmuje 40 podstref położonych w czterech województwach południowo-zachodniej Polski. Zajmują one łącznie powierzchnię 1.685,1 ha. W Wałbrzychu działają również inne duże zakłady i przedsiębiorstwa. W mieście powstają nowe zakłady oraz są realizowane, mniejsze i duże inwestycje zatrudniającą sporą część osób bezrobotnych, z Wałbrzycha i regionu.

Sklepy wielkopowierzchniowe

Lista sklepów wielkopowierzchniowych w Wałbrzychu:

• Galeria Handlowa "Victoria" (ok.250 sklepów + park handlowy oraz Cinema City) ul. 1 Maja 64,
• Galeria Handlowa "Auchan" (50 sklepów) ul. H.Wieniawskiego 19,
• Centrum Handlowe "OK Centrum" ul. Mazowiecka 3,
• Centrum Handlowe "Real" ul. Kusocińskiego 4,
• Centrum Handlowe "Kaufland" ul. Długa 4B,
• "OBI" ul. Długa 1,
• "Castorama" ul. H.Wieniawskiego 21,
• "Makro" Szczawno Zdrój ul.Łączyńskiego 44a.
• "Tesco" Szczawno Zdrój ul.Łączyńskiego 44.

Transport

Transport drogowy

Przez Wałbrzych prowadzi droga i linia kolejowa do Republiki Czeskiej. Jest on połączony koleją z trzema ośrodkami: Wrocławiem, Jelenią Górą i Kłodzkiem. Wałbrzych jest węzłem drogowym, przez jego teren biegnie kilka znaczących tras:

• droga krajowa nr 35 (Wrocław – Mieroszów – Golińsk (granica z Republiką Czeską),
• droga wojewódzka nr 367 (Jelenia Góra – Wałbrzych),
• droga wojewódzka nr 379 (Świdnica – Wałbrzych),
• Droga wojewódzka nr 375 (Stare Bogaczowice – Wałbrzych),
• droga wojewódzka nr 381 (Kłodzko – Nowa Ruda - Wałbrzych),
• droga wojewódzka nr 376 (Wałbrzych – Szczawno-Zdrój – Kamienna Góra).

Miasto leży 38 kilometrów od autostrady A4 oraz 11 kilometrów od planowanej drogi ekspresowejS3.

Budowa nowej sieci dróg

Obecnie w mieście na szeroką skalę prowadzone są budowy nowych dróg, w tym tych najważniejszych:

• "Wschodnia" obwodnica Wałbrzycha w ciągu drogi 381.
• Łącznik Wałbrzycha z planowaną drogą S3 w ciągu obwodnicy Szczawna Zdroju.

W roku 2012 planowane jest rozpoczęcie budowy dwóch kolejnych dróg:

• budowa tzw. "zachodniej" obdwodnicy Wałbrzycha w ciągu DK 35

o klasie drogi ruchu przyspieszonego z wieloma skrzyżowaniami wielopoziomowymi czy kładkami dla pieszych. Szacowany koszt budowy to ok 350mln zł.

• budowa obwodnicy dzielnicy Biały Kamień w ciągu DW 376

Transport kolejowy

Przez jego teren przebiegają linie kolejowe o ponadregionalnym znaczeniu. Wcześniej na terenie Wałbrzycha istniało 6 dworców. Były to:

• Wałbrzych Główny,
• Wałbrzych Miasto,
• Wałbrzych Szczawienko,
• Wałbrzych Fabryczny,
• Wałbrzych Dolny,
• Wałbrzych Towarowy.

Obecnie z 6 dworców pozostały 4. Są to: Wałbrzych Główny, Wałbrzych Miasto, Wałbrzych Fabryczny oraz Wałbrzych Szczawienko.

Główną linią kolejową przechodzącą przez Wałbrzych jest linia kolejowa D29-274 z Wrocławia (przez Kąty Wrocławskie, Imbramowice, Jaworzynę Śląską, Świebodzice) do Jeleniej Góry (przez Boguszów-Gorce, Marciszów) i dalej D29-311 do Jakuszyc oraz do Görlitz (przez Gryfów Śląski, Lubań Śląski i Zgorzelec). Jej początki sięgają marca 1853 kiedy to uruchomiono pierwszy 12,3 km 2-torowy odcinek Świebodzice-Wałbrzych Miasto .

Transport miejski

Historia komunikacji miejskiej wiąże się z rozwojem wałbrzyskiego przemysłu, który w drugiej połowie XIX wieku nabiera olbrzymiego znaczenia i przekształca miasto w główny ośrodek przemysłowy na Dolnym Śląsku. Z racji tego, iż rozwój przemysłowy i terytorialny Wałbrzycha postępował z dużą szybkością, a zakłady i osiedla mieszkaniowe położone były w różnych dzielnicach i niejednokrotnie dosyć daleko od siebie oddalone, należało pomyśleć o uruchomieniu komunikacji miejskiej. I tak też się stało. W 1897 roku zawiązało się Towarzystwo Akcyjne "NEUKAG" (Niederschlesische Elektrizität und Kleinbahn AG), które wybudowało elektrownię i oddało następnie do użytku pierwszą linię tramwajową. Po odzyskaniu przez Polskę Wałbrzycha w 1945 roku, komunikacja miejska nie była samodzielnym przedsiębiorstwem, lecz stanowiła część Zjednoczenia Energetycznego i występowała pod nazwą "Koleje Elektryczne". Tabor, który przejęto, był zdewastowany, wyeksploatowany, a przede wszystkim przestarzały. Tramwaje były stare, tylko 7 z 20 trolejbusów nadawało się do eksploatacji, a komunikacja autobusowa nie istniała. Nie lepiej było z trakcją tramwajową i siecią elektryczną zasilającą tramwaje i trolejbusy. Lata 1945–1991 to okres intensywnego rozwoju i przemian w komunikacji miejskiej Wałbrzycha. Od 1991 roku Miejski Zakład Komunikacji w Wałbrzychu, istnieje jako samodzielne przedsiębiorstwo. W 1997 roku MZK Wałbrzych zakupiło 31 nowych, niskopodłogowych autobusów marki Neoplan. Dnia 1 października 2001 roku Miejski Zakład Komunikacyjny zmienił status i stał się Miejskim Przedsiębiorstwem Komunikacyjnym.W 2011 roku firma ogłosiła upadłość.

Przedsiębiorstwo PKS - Wałbrzyski PKS obsługuje połączenia krajowe regionalne i międzymiastowe.

Po Wałbrzychu, oprócz komunikacji autobusowej, prowadzonej przez Miejski Przedsiębiorstwo Komunikacji Sp. z o.o., kursują również prywatne busy. Busy te świadczą usługi przewozowe również na terenie okolicznych gmin m.in. Świdnicy, Świebodzic i Mieroszowa.

Edukacja

Na terenie Wałbrzycha działają 22 szkoły podstawowe, 18 gimnazjów oraz 21 szkół średnich m.in.:

• Państwowa Muzyczna Szkoła Muzyczna I oraz II st.

Szkołami ponadgimnazjalnymi są:

• I Liceum Ogólnokształcące (Zespół Szkół nr 1 im. Ignacego Paderewskiego) - Nowe Miasto,
• II Liceum Ogólnokształcące im. Hugona Kołłątaja (Śródmieście) - 8. najlepsza szkoła średnia w Polsce (2009)
• III Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika (Sobięcin),
• IV Liceum Ogólnokształcące (Zespół Szkół nr 4) - Piaskowa Góra (zostało do niego włączone po likwidacji V Liceum Ogólnokształcące z Oddziałami Integracyjnymi),
• Rzemieślnicza Zasadnicza Szkoła Zawodowa im. Stanisława Palucha ul.Osiedle Górnicze 29,(Rusinowa) ( Szkoła jest pod organizacją Cechu Rzemiosł Różnych i Małej Przedsiębiorczości w Wałbrzychu pl. Magistracki 3 )
• Zespół Szkół nr 5 (dawny Zespół Szkół Mechanicznych Międzyresortowych - "Mechanik") im. Maksymiliana Tytusa Hubera - Szczawienko,
• Zespół Szkół nr 7 (zespół szkół ekonomiczno gastronomicznych) - ul Kłodzka 29 (Rusinowa),
• Zespół Szkół Politechnicznych „Energetyk” (dawniej Zespół Szkół nr 8 "Energetyk" )- Śródmieście,
• Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 10(była odzieżówka i budowlanka) - Stary Zdrój,
• Społeczne Liceum Ogólnokształcące - Piaskowa Góra - powołane do istnienia w 1991 roku.

W Wałbrzychu znajdują się siedziby uczelni wyższych:

• Filia Politechniki Wrocławskiej w Wałbrzychu,
• Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy - Zamiejscowy Ośrodek Dydaktyczny w Wałbrzychu,
• Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Angelusa Silesiusa w Wałbrzychu,
• Wałbrzyska Wyższa Szkoła Zarządzania i Przedsiębiorczości.
• Wyższa Szkoła Pedagogiczna TWP w Warszawie, Instytut Pedagogiki w Wałbrzychu,

Na terenie Wałbrzycha działa również Sudecki Uniwersytet Trzeciego Wieku oraz Uniwersytet III Wieku przy Wałbrzyskiej Wyższej Szkole Zarządzania i Przedsiębiorczości, oferujące zajęcia dla ludzi starszych, bez względu na ich formalne wykształcenie.

Opieka zdrowotna

Wałbrzych jest ośrodkiem, gdzie znajduje się wiele instytucji opieki zdrowotnej, szpitali, przychodni i gabinetów lekarskich. W mieście istnieją 4 szpitale, kilkanaście przychodni, pogotowie ratunkowe, Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna, Wojewódzka Kolumna Transportu Sanitarnego, Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa.

• Specjalistyczny Szpital im. Dr. A. Sokołowskiego (faktycznie dwa szpitale, jednak zespolone w jeden specjalistyczny, drugi szpital znajduje się w Centrum miasta przy ulicy Batorego),
• Specjalistyczny Szpital Ginekologiczno-Położniczy im. E. Biernackiego.
• Międzynarodowe Centrum Onkoterapii w Wałbrzychu przy Specjalistycznym Szpitalu im. Dr.Sokołowskiego.

• Zakład Opieki Zdrowotnej MSWiA ul.Graniczna 2 (dawna poliklinika) Śródmieście,
• Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej,
• Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "Śródmieście-Biały Kamień" Sp. z o.o.
• Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "Przychodnia Piaskowa Góra " Sp. z o.o.
• Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "Nowe Miasto" Sp. z o.o.
• Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "Zdrowy Sobięcin",
• Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "Przychodnia Podgórze",
• Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Ośrodek Diagnostyczno-Leczniczy przy Górniczej Fundacji Ochrony Zdrowia,
• Przychodnia Chorób Płuc i Gruźlicy przy Wojewódzkim Specjalistycznym Zespole Opieki Zdrowotnej Chorób Płuc w Sokołowsku.
• Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Poradnia Opieki Hospicyjno-Paliatywnej
• Obwód Lecznictwa Kolejowego ( Stary Zdrój )
• Poradnia Patologii Ciąży
• Stomax sp. z o.o. Centrum Stomatologii NZOZ
• PKP S.A. Rejonowa Przychodnia Obwodu Lecznictwa Kolejowego SPZOZ ( Podgórze )
• NZOZ "Przychodnia Zdrowia Psychicznego i Terapii Uzależnień ANIMA"
• Renomed Przychodnia Rehabilitacyjna
• Zakład Medycyny Pracy
• Wałbrzyski Ośrodek Medycyny Pracy
• Przychodnia "Krzysztof" wraz z Zakładem Medycyny Pracy

• Pogotowie Ratunkowe,
• Wojewódzka Kolumna Transportu Sanitarnego,
• Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa,
• Hospicjum Stacjonarne im Jana Pawła II,
• Hospicjum Domowe,
• Prywatne Pogotowie Ratunkowe "Paramedyk"
• Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe - Grupa Wałbrzysko - Kłodzka
• Wałbrzyskie Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe ul. Buczka
• Sudeckie Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe ul. Pankiewicza

Architektura

Najwyższą budowlą w mieście jest komin Przedsiębiorstwa Energetyki Cieplnej o wysokości 138 m.

Zabytki

• Zamek Książ – największy zamek na Dolnym Śląsku, trzeci pod względem wielkości w Polsce (po Wawelu i Malborku). Zamek wybudowany został w latach 1288–1292 dla Bolka I Surowego ażeby mógł się on bronić przed najazdem Czechów. Po wygaśnięciu dynastii Książ wielokrotnie zmieniał właścicieli (dynastie czeskie, węgierskie, niemieckie). Najdłużej (1509-1941) na zamku panował ród Hochbergów. W 1941 r. obiekt skonfiskowany przez III Rzeszę, przebudowywany (1943-1945) na hitlerowską siedzibę. Pod zamkiem znajduje się wybudowany podczas II wojny światowej system podziemnych korytarzy, prawdopodobnie będących częścią większego kompleksu Riese - budowanego w Górach Sowich. Przeznaczenie tuneli nie zostało jednak wyjaśnione,
• Ruiny Zamku Stary Książ - Romantyczna ruina stylizująca gotyk w postaci trójkątnego zamku z dwoma podzamczami.

Zbudowane naprzeciwko głównego zamku, po drugiej stronie Pełcznicy w Książańskim Parku Krajobrazowym, w latach 1794 - 1799 przez malarza i architekta Krystiana Wilhelma Tischbeina dla Henryka VI Hochberga. Dolne piętra zamku zajmowała restauracja oraz pomieszczenia mieszkalne dla gości. Już w 1800 roku na zamku odbył się turniej rycerski dla uświetnienia pobytu króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III.

• Zabudowania stajenne z XVIII wiek wybudowane dla księcia Hochberga jako zabudowania folwarku. Obecnie znajduje się tam Stado Ogierów Książ przy ulicy Jeździeckiej 3
• Wałbrzyski Rynek wraz z kamienicami – centralny plac miasta na którym w 1731 roku stał drewniany ratusz. W 1996 roku rynek przeszedł gruntowną modernizację, ograniczono na nim ruch samochodowy, wybudowano fontannę oraz elementy małej architektury (dotychczas mieścił się tam parking wybudowany w 1928 roku),
• Budynek Muzeum Okręgowego – wybudowany został w 1801 roku,
• Ratusz wałbrzyski – stary ratusz na rynku nie spełniał już wymogów więc miasto w 1854 roku zakupiło za kwotę 8000 talarów 4 morgi ziemi na wybudowanie placu rynkowego, oraz nowego ratusza. Budynek ratusza zaprojektował i wykonał królewski budowniczy Waesemann,w stylu neogotyckim.
• Prokuratura Rejonowa – budynek na reprezentacyjnym placu Wałbrzycha – Placu Magistrackim wzniósł w 1904 roku architekt Resner z Wrocławia,
• Pałac Tielscha – pałac wybudowany dla właściciela pobliskich Zakładów Porcelany – Carla Tielscha. Projekt wykonany przez budowniczego wrocławskiego Wassemanna,
• Dawny pałac rodu Czettritzów (1604–1628), późnorenesansowy, rozbudowany 1857 na siedzibę administracji książąt pszczyńskich,
• Palmiarnia w Lubiechowie – Palmiarnia Lubiechowska – wybudowana została w latach 1911–1914 na rozkaz księcia pszczyńskiego Jana Henryka XV von Hochberga. Na powierzchni 1900 m² występuje ponad 80 gatunków roślin pochodzących z całego świata,
• Dawny dom zdrojowy „Lwi Gród” nazywany był w innych okresach także „Domem Lwów” lub „Kamienicą pod Lwami” z niemieckiego „Löwenhaus” jest jednym z nielicznych już świadectw historii Starego Zdroju, dawnego kurortu, który największą swoją świetnością cieszył się w drugiej połowie XVIII i pierwszej połowie XIX wieku. „Lwi Gród” powstał około roku 1800 (najprawdopodobniejszą datą budowy jest jednak rok 1791) na zlecenie dawnego właściciela Starego Zdroju Josepha Franza Bernarda von Mutius wraz z innymi budynkami gościnnymi,
• Mauzoleum Wałbrzyskie, powstałe w latach 1936–1938 według projektu Roberta Tischlera z inicjatywy Ludowego Związku Opieki nad Niemieckimi Grobami Wojennymi. Wykonane zostało przez wałbrzyskie firmy i kamieniarzy, którzy pracowali także przy wznoszeniu mauzoleum na Górze świętej Anny.
• Najdłuższy tunel kolejowy w Polsce z 1876 roku, o długości 1560 m, łączy trasę kolejową Wałbrzych–Kłodzko.
• Liczne zabytki architektury górniczej, między innymi wieża szybu „Chwalibóg”, która jest najstarszą w dolnośląskim zagłębiu węglowym stalową wieżą wyciągową, postawioną w 1888 roku. Wieża szybu „Staszic” typu Malakow wybudowana około 1866 roku została wykonana z surowej cegły na wzór średniowiecznych wież obronnych, jej wysokość wynosi 40 m. Wieża szybu „Tytus”, była pierwszą w dolnośląskim zagłębiu wieżą o konstrukcji żelbetowej z maszyną wyciągową umieszczoną w głowicy wieży. Do najciekawszych zabytków górnictwa wałbrzyskiego należą Lisia Sztolnia i była kopalnia węgla Thorez wraz szybami Julia i Sobótka (obecnie Muzeum Przemysłu i Techniki w Wałbrzychu).

• Kościół pw. Matki Boskiej Bolesnej – wzniesiony w średniowieczu, w 1720 i 2003 roku przeszedł gruntowną renowację,
• Kościół ewangelicki projektu Carla Gottharda Langhansa – zbudowany w latach 1785–1788,
• Kościół Świętego Ducha, w stylu klasycystycznym, salowy, wzniesiony 1847–1848, obecnie polskokatolicki (parafialny)
• Kolegiata pw. Najświętszej Maryi Panny Bolesnej i Świętych Aniołów Stróżów. W 1899 roku rozebrano stary kościół by ustąpić miejsca nowemu budynkowi, który został zbudowany w latach 1898–1904 wg projektu architekta wrocławskiego Alexisa Langera. Kościół jest halowy, zbudowany na planie krzyża łacińskiego.

Kultura

Wałbrzyski Ośrodek Kultury

Wałbrzyski Ośrodek Kultury (WOK) jest instytucją działającą na terenie Wałbrzycha. Siedziba mieści się w dzielnicy Piaskowa Góra oraz Biały Kamień. Wałbrzyski Ośrodek Kultury jest instytucją która prowadzi wiele imprez kulturalnych, rozrywkowych i oświatowych na terenie miasta. Angażuje w życie kulturalne samych mieszkańców, oferując zajęcia stałe prowadzone przez wyspecjalizowane osoby. Wielu wałbrzyszan może się aktywnie włączyć w animację życia kulturalnego miasta, poprzez uczestnictwo w różnego rodzaju zajęciach plastycznych, muzycznych, tanecznych, rozrywkowych.

Filharmonia Sudecka

Filharmonia Sudecka powstała w roku 1978 z inicjatywy Józefa Wiłkomirskiego. Orkiestra Symfoniczna Filharmonii Sudeckiej, licząca obecnie około 80 muzyków prezentuje dzieła kameralne, symfoniczne, oratoryjno-kantatowe i popularne począwszy od muzyki dawnej, poprzez największe kompozycje klasyczne i romantyczne aż po muzykę współczesną. Zespół ma na swoim koncie także kilka prawykonań utworów współczesnych kompozytorów polskich i obcych. Oprócz tego przy filharmonii działa kilka zespołów kameralnych. Orkiestra od czasów powstania brała udział w wielu festiwalach i konkursach krajowych i zagranicznych akompaniując wielu znanym, a także początkującym artystom. Występowała w byłej Czechosłowacji, Francji, Niemczech, Włoszech. Zespoły kameralne filharmonii występowały także w byłym ZSRR, Szwajcarii, Niemczech i Francji. Na estradzie Filharmonii Sudeckiej mieli okazję wystąpić dyrygenci i soliści z całej niemal Europy, a także z tak odległych i egzotycznych krajów, jak Argentyna, Brazylia, Chile, Chiny, Japonia, Korea, Kuba, Liban, Meksyk, Nowa Zelandia i inne. Od początków XXI w. orkiestra daje regularne koncerty noworoczne i karnawałowe w Berlinie. Orkiestra nagrała również kilkanaście płyt CD, które zostały wydane w Polsce i Niemczech. Od 1 września 2005 do 2010 r. dyrektorem Filharmonii Sudeckiej był dr Dariusz Mikulski, obecnie od 20 grudnia 2010 roku funkcję tę sprawuje Jerzy Kosek.

Teatr Dramatyczny im. Jerzego Szaniawskiego

Teatr Dramatyczny im. Jerzego Szaniawskiego w Wałbrzychu powstał jako miejski teatr w 1957 roku. Zaczątkiem dzisiejszego teatru była założona w 1947 roku sala teatralna im. Aleksandra Fredry, która występowała dla nielicznej jeszcze wówczas ludności polskiej (około 7 tysięcy). Współpracowano również wtedy z już istniejącym teatrem jeleniogórskim. Jednak wałbrzyska scena nie była samodzielna i nie posiadała stałego miejsca występów. Powodów tego było dużo, ale najważniejszym był brak wolnego budynku. Scena wałbrzyska została uroczyście otwarta dopiero w 1956 roku kiedy utworzono tutaj scenę filialną Państwowych Teatrów Dolnośląskich w Jeleniej Górze. Miejska Rada Narodowa w 1960 roku podjęła uchwałę zobowiązującą miasto Wałbrzych do wszczęcia postępowania dla powołania teatru dramatycznego. 1 października 1964 roku w Wałbrzychu powołano Teatr Dramatyczny. Dyrektorem nowego teatru pozostał B. Orlicz, a placówka działalność artystyczną rozpoczęła 23 listopada 1964 roku premierą "Zemsty" Fredry. Wałbrzyski teatr w ciągu pierwszego sezonu dał 7 spektakli premierowych i 285 widowisk które obejrzało ponad 100 tysięcy widzów. O działalności wałbrzyskiego teatru pisało wiele czasopism i gazet m.in. "Trybuna Wałbrzyska", "Słowo Ludu", "Gazeta Robotnicza", "Życie Literackie", czy "Teatr". Sezon 1967–1968 odbył się już pod nowym kierownictwem Krystyny Tyszarskiej. Zaprezentowano "Hamleta", "Żeglarza" Szaniawskiego czy "Dwaj" Juliusa Barč – Ivana. Malała dość znacznie liczba widzów, która spadła z liczby prawie 140 tysięcy w sezonie 1966/1967 do liczby 81 tysięcy widzów w sezonie 1967/1968. Lata 1969–1971 to okres wystawiania dalszych premier i powolnej stagnacji teatru. Teatr do 1991 roku wystawił 190 premier (8182 przedstawienia) które obejrzało ponad 2 miliony widzów. Przemiany ustrojowe w 1989 dały plon w postaci spektaklu "Noce dziadów" W. Jesionki. Jednak frekwencja w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych nie przekroczyła progów z lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych. Obecnie publiczność teatru to publika młodzieżowa, szkolna i indywidualna. Natomiast w latach 70. była to publika organizowana przez zakłady pracy, które finansowały pracownikom wyjścia do teatru. Za największy sukces teatru, można uznać to iż w 1992 roku widownia w większości była widownią młodzieżową (w proporcji 60% do 40%). Niektóre nagrody przyznane dla teatru:

Zdobyte nagrody:

• Nagrody ogólne:
  • "Iwona, Księżniczka Burgunda" Witold Gombrowicz, XXXI Opolskie Konfrontacje Teatralne "Klasyka Polska 2006", I nagroda, nagroda za reżyserię – A. Tyszkiewicz, nagroda za scenografię – Jan Polivka, nagroda za debiut sceniczny w roli Księcia Filipa – Rafał Kosowski, "PEREŁKA" aktorska jako nagroda pozaregulaminowa za najlepszy epizod dla Piotra Kondrata za rolę Walentego.
• Nagrody dla teatru:
  • Ankiety miesięcznika "Teatr" – Teatr Dramatyczny im. Jerzego Szaniawskiego w Wałbrzychu dwukrotnie (w 2003 i 2004 roku) wymieniony jako jeden z najlepszych w Polsce.
• Nagrody dla ludzi teatru:
  • "Paszport Polityki" – dwukrotne (w 2003 i 2004 roku) nominacje dla Piotra Kruszczyńskiego oraz Jana Klaty w dziedzinie Teatru.

Teatr Lalki i Aktora

Historia Wałbrzyskiego Teatru Lalki i Aktora sięga 1945 roku kiedy to krótko po otwarciu Szkoły Muzycznej nieopodal powstał amatorsko–społeczny Teatr Lalek, a właściwie Teatr Kukiełek. Teatr powstał i narodził się dzięki życiowej pasji małżonków Melanii i Tadeusza Karwatów, którzy jeszcze przed II wojną światową angażowali się w sosnowiecki teatr "Baj-Baj". Pierwsze próby do premierowego przedstawienia "O dzielnym Szewczyku, złotowłosej królewnie, strasznym smoku i królu Goździku" odbywały się w prywatnym mieszkaniu państwa Karwatów. Premiera odbyła się w grudniu 1945 roku w sali "Cyganerii" na Podgórzu, będącej w owym czasie salonem miasta Wałbrzycha. W skład pierwotnego zespołu oprócz wspomnianego już T. Karwata – reżysera, a zarazem kierownika teatru, wchodziły cztery osoby: scenograf Ferdynand Drabik oraz aktorzy Anna Białas, Melania Karwatowa i Zdzisław Sanecki. W 1951 roku teatr dostaje dotację ze Społecznego Funduszu Odbudowy Stolicy i zakupuje budynek przy ul. Buczka 16 gdzie mieści się do dziś.

Niektóre wyróżnienia:

• 1960 - Nagroda dla "Najlepszego Teatru Poezji Ziem Zachodnich" we Wrocławiu,
• 1965 - Ogólnopolski Festiwal Sztuk Małoobsadowych w Warszawie, Andrzej Rettinger – II nagroda za reżyserię – "Bamba w oazie Tongo",
• 1967 - III Śląski Festiwal Teatrów Lalkowych w Opolu, Włodzimierz Dobrowolski, Ali Bunsch – I nagroda za ogólny poziom artystyczny i I nagroda za scenografię – "O chłopie co wszystkich zwodził (złoty klucz)",
• 1968 - Nagroda Artystyczna Prezydium WRN,
• 1972 - Ogólnopolski Konkurs Solistów Teatrów Lalek w Białymstoku, J. Górecka, W. Pietrzyk – II nagroda – "Romeo i Julia",
• 1993 - VIII Łomżyńskie Spotkania Teatrów w Walizce, I nagroda za scenografię – "Romeo i Julia",
• 1996 - X Łomżyński Festiwal Teatru w Walizce, I nagroda za scenografię – "Dziesięciu Małych Murzynków".

Obecnie teatr jest jednym z 22 teatrów lalek w Polsce i jednym z dwóch teatrów lalek na Dolnym Śląsku.

Biblioteka

Historia biblioteki w Wałbrzychu sięga 1945 roku, kiedy to w mieście zawiązał się komitet na rzecz budowy Miejskiej Biblioteki Publicznej. W latach 1946–1956 biblioteka podlegała pod Ministerstwo Oświaty, które dzieliło centralnie pieniądze, w efekcie czego wałbrzyska biblioteka uzyskała 40000 pozycji. Jednak w większości mało wartościowych. Lata te to także okres politycznych perturbacji które nie pozostały bez znaczenia dla księgozbioru wałbrzyskiej biblioteki. Wiele książek zniszczono lub skonfiskowano co poskutkowało stratą ponad 45 tysięcy książek z placówki miejskiej. W 1973 roku nastąpiło zespolenie Powiatowej Biblioteki Publicznej z Miejską Biblioteką Publiczną, co po reformie administracyjnej w 1975 roku dało Wojewódzką Bibliotekę Publiczną. W latach 1980–1990 postępował dalszy rozwój biblioteki. W 1983 roku otwarto dwie specjalistyczne filie, a mianowicie dla niedowidzących i niewidomych oraz filię dla dzieci na Podzamczu. W 1993 roku biblioteka dostała od miasta gmach blisko Rynku wałbrzyskiego, kamienicę pod czterema Atlantami, która była dobrze przystosowana do funkcji bibliotecznych. Obecnie biblioteka posiada zasobny księgozbiór liczący około 150 tys. pozycji, jest prenumeratorem ok. 170 tytułów czasopism, posiada ponad 12,5 tys. roczników archiwalnych oraz posiada bogaty zbiór pozycji specjalnych liczący ok. 16 tys. woluminów, w tym 13 tys. audiowizualnych. Biblioteka wykorzystuje elektroniczne technologie w zakresie rejestracji czytelników i wypożyczeń, tworzy i udostępnia bazy danych dotyczących swych zbiorów. W roku 2005 nastąpiło połączenie Miejskiej Biblioteki Publicznej z Powiatową Biblioteką Publiczną w jedną instytucję kultury pod nazwą Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna "Biblioteka pod Atlantami". Dyrektorem placówki został mgr Cezary Kasiborski. Aktualnie biblioteka posiada 14 filii i siedzibę główną.

Wałbrzyska Galeria Sztuki BWA "Zamek Książ"

Wałbrzyska Galeria Sztuki Biuro Wystaw Artystycznych "Zamek Książ" została utworzona jako samodzielna jednostka 1 stycznia 1976 roku przez wojewodę wałbrzyskiego, a od 1 stycznia 1996 roku jej organizatorem jest miasto Wałbrzych. Celem działalności Galerii jest promowanie sztuki współczesnej poprzez prezentację ciekawych i oryginalnych postaw twórczych artystów z kraju i z zagranicy oraz twórców własnego środowiska. Galeria realizuje corocznie kilkanaście wystaw w siedzibie własnej oraz przygotowuje i prezentuje ekspozycje w placówkach obcych. Do ciekawszych realizacji należały wystawy plakatów Jana Sawki z USA, drzeworytów HAP Grirshabera, polskich osobowości twórczych takich jak Jan Szancenbach, Janina Kraupe, Adam Myjak, Władysław Hasior, Stanisław Mikulski, Tomek Sętowski. Prezentowała także prestiżowe wystawy ze zbiorów ukraińskich i wielkich mistrzów malarstwa polskiego np. Jacka Malczewskiego. "Arcydzieła malarstwa polskiego", czy "Piękny Lwów" to wystawy, które cieszyły się ogromnym zainteresowaniem zwiedzających. Galeria organizowała pokazy szkła artystycznego z kolekcji własnej za granicą, we Włoszech – w Pałacu Sztuki w Foggii, w Czechach i w Rosji oraz wielokrotnie w ośrodkach wystawienniczych w Polsce.

Galeria promuje również rodzimych twórców, zwłaszcza młodych artystów, organizując ich wystawy i wydając katalogi oraz prezentuje ich twórczość w innych placówkach wystawienniczych. Ostatnie z wystaw środowiskowych m.in. „Przegląd młodej twórczości wałbrzyskiej i świdnickiej” odbył się także w Świdnicy, a twórczość Miłosza Pobiedzińskiego została zauważona na Bielskiej Jesieni w Bielsku-Białej, prace Agnieszki Starościak prezentowane była również w Częstochowie, Legnicy i Jeleniej Górze, obrazy Cyryla Bartkowiaka w Krynicy oraz Ostrowcu Świętokrzyskim. W ramach prowadzonej działalności funkcjonuje Galeria Sprzedaży, oferująca duży wybór profesjonalnych dzieł, począwszy od malarstwa, grafiki, rzeźby po ceramikę i szkło. Szczególne miejsce w ofercie zajmują prace artystów z własnego środowiska, co stanowi dla nich doskonały sposób promowania. Galeria rozwija również działalność edukacyjną, oferując wałbrzyskim szkołom zwiedzanie swoich wystaw z przewodnikiem, lekcje z zakresu sztuki oraz konkursy towarzyszące dużym przedsięwzięciom wystawienniczym. Dyrektorem instytucji jest mgr Alicja Młodecka.

Kina

Na terenie miasta działają następujące kina:

• "Apollo",
• "Zorza",
• "Cinema City" (multipleks z 7 salami kinowymi).

Media

Filmy i seriale zrealizowane w Wałbrzychu i okolicach

• • Hrabina Cosel (1968) reż. Jerzy Antczak,
  • Diabeł (1972) reż. Andrzej Żuławski,
  • Zaklęte rewiry (1975) reż. Janusz Majewski,
  • Trędowata (1976) reż. Jerzy Hoffman,
  • Akademia Pana Kleksa (1983) reż. Krzysztof Gradowski,
  • Tajemnica starego ogrodu (1983) reż. Julian Dziedzina,
  • Magnat (1986) reż. Filip Bajon,
  • Panna Nikt (1996) reż. Andrzej Wajda,
  • Weiser (2001) reż. Wojciech Marczewski,
  • Julia wraca do domu (2002) reż. Agnieszka Holland,
  • Droga Molly (2005) reż. Emily Atef,
  • Komornik (2005) reż. Feliks Falk,
  • Sztuczki (2007) reż. Andrzeja Jakimowskiego,
  • Nieruchomy poruszyciel (2008) reż. Łukasz Barczyk,
  • Urszula - po szczęściu ledwie cień (2009) reż. Egon Günther, Scenariusz Helga Schütz,
  • Kamfora (2010) reż. Filip Marczewski.
  • Daas (2010) reż. Adrian Panek.

• • Hrabina Cosel (1968) reż. Jerzy Antczak,
  • Strachy (1979) reż. Stanisław Lenartowicz,
  • Biała wizytówka (1986) reż. Filip Bajon,
  • Geniusz Beethovena (2005) reż. Ursula Macfarlane, Damon Thomas i Fran Kemp. Mini serial BBC,
  • Tajemnica twierdzy szyfrów (2007) reż. Bogusław Wołoszański.

Wspólnoty wyznaniowe

Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:

Msze św. i nabożeństwa są sprawowane w 18 kościołach parafialnych należących do trzech dekanatów: Wałbrzych–północ, Wałbrzych–południe oraz Wałbrzych–zachód z siedzibą w Szczawnie Zdroju. Ordynariuszem miejsca jest bp Ignacy Dec, a sufraganem bp Adam Bałabuch.

Najmłodszą parafią Wałbrzycha jest ustanowiona 24 czerwca 2010 parafia pw. Matki Bożej Częstochowskiej w dzielnicy Konradów i części Białego Kamienia. W 2009 powstała parafia-samodzielny ośrodek duszpasterski pw. Matki Bożej Królowej Różańca Świętego w dzielnicy Glinik Stary przy ul. Podgórskiej prowadzona przez Księży Pallotynów.

Inne nowe parafie:

• Św. Maksymiliana - Gaj,
• Św. Wojciecha -Piaskowa Góra,
• śś. Piotra i Pawła - Podzamcze,
• Matki Bożej Nieustającej Pomocy ul. Asnyka - Nowe Miasto.

• Sanktuarium Relikwii Drzewa Krzyża Świętego na osiedlu Podzamcze. Jego architektura inspirowana jest Bazyliką Zwiastowania w Nazarecie, stąd potocznie przez mieszkańców od początku nazywany jest bazyliką.
• Św. Rodziny - ul. Bema 54

• Sanktuarium pw. Matki Boskiej Bolesnej przy pl.Kościelnym;
• Kolegiata pw. Najświętszej Maryi Panny Bolesnej i Świętych Aniołów Stróżów – w 1991 i 2003 roku kościół ten był rozważany jako siedziba biskupa trzeciej na Dolnym Śląsku diecezji. 3 maja 2010 podczas uroczystej Mszy Świętej z okazji nadania Wałbrzychowi przez Stolicę Apostolską patronatu Matki Bożej Bolesnej bp Ignacy Dec ustanowił tę świątynię Kolegiatą nadając jej wezwanie Najświętszej Marii Panny Bolesnej i Świętych Aniołów Stróżów w Wałbrzychu. Kolegiata ta jest drugą na Dolnym Śląsku i jednym z największych kościołów diecezji świdnickiej. Odbywają się w nim centralne, miejskie i diecezjalne uroczystości i wydarzenia.

• Kościół Polskokatolicki
  • Parafia Zesłania Ducha Świętego

• Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny
  • Parafia Wszystkich Świętych

• Kościół Ewangelicko-Augsburski
  • parafia w Wałbrzychu
• Kościół Chrześcijan Baptystów
  • zbór w Wałbrzychu
• Kościół Adwentystów Dnia Siódmego
  • zbór w Wałbrzychu
• Kościół Zielonoświątkowy
  • zbór w Wałbrzychu
• Kościół Chrześcijan w Wałbrzychu
• Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej
  • zbór w Wałbrzychu

• Szkoła Zen Kwan Um w Polsce
• Związek Buddyjski Tradycji Karma Kamtzang
• Związek Buddyjski Khordong w Polsce

• Świadkowie Jehowy.
• Świecki Ruch Misyjny "Epifania"

Sport

W Wałbrzychu istnieje kilkanaście klubów sportowych jednak największymi są "Górnik" i "Zagłębie". Obecnie piłkarski PWSZ Górnik Wałbrzych (do niedawna Górnik/Zagłębie Wałbrzych) występuje w 2. lidze, natomiast koszykarze Górnika Wałbrzych występują w I lidze.

Górnik Wałbrzych

Górnik Wałbrzych – klub sportowy założony 22 marca 1946 r. W chwili założenia był to klub wielosekcyjny. Najbardziej znane są sekcje piłkarska i koszykarska. Z pozostałych sekcji większość przestała istnieć, ale niektóre przetrwały np. kolarstwo.

Sekcja koszykarska istniała w Górniku od samego początku tj. od 1946 r. W 1956 r. drużyna wywalczyła awans do II ligi, a w 1970 do najwyższej klasy rozgrywek. Potem spadła, ale na stałe powróciła do elity w 1977 r. Klub zawsze słynął ze świetnej pracy z młodzieżą, czego efektem były liczne medale MP juniorów. Seniorzy pierwszy duży sukces odnieśli w roku 1981, zdobywając wicemistrzostwo. Rok później Górnik zdobył złoty medal. W 1983 r. znów "Biało-Niebiescy" zdobyli srebro i ponownie w 1986 r. Ostatni wielki sukces to mistrzostwo w 1988 r. 25 kwietnia 2007 r. Górnik wywalczył awans do Polskiej Ligi Koszykówki. Dzięki temu awansowi, Wałbrzych przestał być jedynym polskim miastem liczącym ponad 100 tysięcy mieszkańców, w którym (ani w promieniu 50 km od którego) przez ponad 10 lat (1995–2007) nie gościły rozgrywki najwyższej klasy rozgrywkowej w żadnej dyscyplinie drużynowej. Sezon 2008/09 był jednak ostatnim zespołu Górnika w PLK. Po dwóch sezonach Górnik spadł do 1 ligi, z którą pożegnał się po sezonie 2010/11 z powodu trudności finansowych. Dziś koszykarski Górnik to jedynie zespoły młodzieżowe.

Sekcja piłkarska swoje najlepsze lata, podobnie jak koszykarze, miała w latach osiemdziesiątych. W 1983 r. zespół awansuje do I ligi. Jako beniaminek spisywał się rewelacyjnie. Został mistrzem jesieni'83. Niestety na wiosnę nie udało się utrzymać świetnej pozycji i ostatecznie "Górnicy" kończą sezon na 6 miejscu. Za to królem strzelców zostaje napastnik "Biało-Niebieskich" Włodzimierz Ciołek. Na stadionie Górnika na Nowym Mieście pojawiało się wtedy nawet 40 tys. ludzi (w 140 tys. mieście). Głównie za sprawą licznych sympatyków klubu spoza Wałbrzycha. W kolejnych latach wałbrzyszanie regularnie zajmują coraz niższe pozycje w elicie, aż w końcu definitywnie się z nią żegnają w 1989 r. W tabeli wszech czasów ekstraklasy Górnik zajmuje 39 miejsce (157 ptk. zdobytych w 6 sezonach). Na początku lat 90. kryzys finansowy dotknął klub, który zmuszony był współdziałać ze swym odwiecznym rywalem Zagłębiem Wałbrzych.

Obecnie drużyna występuje w rozgrywkach II ligi, drużyna wywalczyła awans w sezonie 2009/10. Drużyna swoje mecze rozgrywa na stadionie 1000-lecia w dzielnicy Biały Kamień, stadion znajduje się na terenie budowanego kompleksu sportowo-rekreacyjnego Aqua Zdrój. Obecnie planowana jest modernizacja stadionu.

Zagłębie Wałbrzych

Zagłębie Wałbrzych, polski klub piłkarski, założony w 1945 roku, jako "KS Julia Biały Kamień" przy kopalni węgla "Julia". Po stalinowskiej reformie sportu w Polsce, zmieniono nazwę klubu na KS Górnik Biały Kamień. W latach 50. XX wieku do Wałbrzycha przyłączono Biały Kamień, związku z tym zniknął „Biały Kamień” – pojawia się w nazwie klubu „Wałbrzych”. Kolejna zmiana to dodanie słowa „Thorez” . Związane to było z nadaniem nazwy kopalni KWK „Thorez”. Nazwa została nadana na cześć przywódcy francuskich komunistów - Maurice'a Thoreza. Sukcesy klub w latach 60. spowodowały wzmożony nacisk kibiców na zmianę nazw klubu i w 1968 zmieniono nazwę na GKS Zagłębię Wałbrzych. W tym samym roku klub awansował do I ligi, grał w niej przez sześć sezonów (1968/69–1973/74). W 1970/71 Zagłębie zajęło miejsce na podium, ustępując tylko takim klubom jak Górnik Zabrze i Legia Warszawa. Nagrodą było uczestnictwo w Pucharze UEFA. W pierwszej rundzie Zagłębie wygrało z FK Teplice, zaś w drugiej uległo nieznacznie rumuńskiemu UT Arad. Dla Zagłębia był to koniec pięknej przygody. Jak się okazało, jedynej przygody wałbrzyskiego klubu z europejskimi pucharami. Mimo niefortunnej interwencji w meczu z UT Arad, powołanie do reprezentacji dostał Marian Szeja, najsłynniejszy piłkarz Zagłębia. W 1974 roku wałbrzyszanie spadli z ekstraklasy i więcej już do niej nie wrócili. Po 1989 państwowe zakłady przestały wspierać sport i wiele drużyn zaczęło mieć poważne problemy finansowe. Tak też się stało z Zagłębiem i Górnikiem. Wałbrzych nie było stać na wspieranie dwóch drużyn, dlatego powołano KP Wałbrzych, który później przekształcono na KP Górnik/Zagłębie Wałbrzych.

W roku 2006 reaktywowano juniorską sekcję piłkarską (GKS Zagłębie Wałbrzych). Obecnie GKS Zagłębie Wałbrzych gra w wałbrzyskiej A klasie

PWSZ Koksownia Wałbrzych

Męski zespół siatkarski występujący w II lidze w grupie I. Mecze rozgrywa w hali OSiR przy ul.Wysockiego. Obecnym szkoleniowcem drużyny jest Janusz Ignaczak.

KK Wałbrzych

Męski oraz żeński klub koszykówki. Seniorzy męskiej sekcji występują w trzeciej lidze. Sekcja żeńska powstała w 2011 roku i na razie będzie skupiać zespoły młodzieżowe. KK Wałbrzych to dawny zespół Górnika Nowe Miasto Wałbrzych (powstały w 2009 klub jeszcze pod nazwą Dark Dog Górnik Nowe Miasto Wałbrzych). Szkoleniowcami zespołu są Mieczysław Młynarski oraz Ewa Smaglińska, a prezesem rozgrywający drużyny Michał Borzemski.

Imprezy sportowe

W Wałbrzychu odbywa się wiele imprez sportowych i rozrywkowych, które na stałe zapisały się w kalendarzu. Oto niektóre z nich:

• Wałbrzyska Liga Halowa w Piłce Nożnej "Ronal Cup",
• Triathlon Zimowy,
• Ogólnopolski Halowy Turniej Piłki Nożnej Młodzików rocznik 1994,
• Ogólnopolski Halowy Turniej Piłki Nożnej Trampkarzy rocznik 1991,
• Czekoladowe ferie,
• Akademickie Mistrzostwa Wałbrzycha,
• Turnieje halowe piłki nożnej,
• Puchar Zimy,
• Bieg Gwarków,
• Andrzejówka,
• Seminarium karate z udziałem Prezydenta Międzynarodowej Organizacji Karate IFK,
• Mistrzostwa Powiatu Wałbrzyskiego Juniorów w Szachach,
• Wielki Turniej Tenisowy z udziałem uczniów i dorosłych,
• Interdyscyplinarny Projekt Edukacyjny "Sportowiec moim idolem",
• Mistrzostwa Wałbrzycha w Biegu po Schodach – Zamek "Książ",
• Wałbrzyska Spartakiada Sześciolatków "Dziś mój wynik może mały, ale na olimpiadzie w 2018 roku będzie wspaniały",
• Rambit – Sportowy Piknik Dzieci i Młodzieży od 6 – 106 lat,
• Bieg na Zamek "Grodno" – Zagórze Śląskie,
• Bieg Wielkanocny,
• Otwarty Turniej Szachowy w Szachach Aktywnych z Okazji 60-lecia Sportu Wałbrzyskiego,
• Bieg Rycerski "Szlakiem Zamków Piastowskich" Książ – Cisy – Stary Książ,
• Pokazowe zawody w ratownictwie wodnym "O tytuł najsprawniejszego ratownika Wałbrzycha",
• Finał Edycji Wałbrzyskiej Ligi Pływackiej,
• SkodaAuto MTB,
• Puchar Sudetów MTB Mistrzostwa Dolnego Śląska w jeździe pod górę "Spec gór – Chełmiec",
• Półmaraton Wałbrzych,
• Ogólnopolski Turniej Piłki Nożnej młodzików o Puchar Prezesa PZPN Michała Listkiewicza – rocznik 1995,
• Zawody w bule,
• Zawody pływackie szkół podstawowych i gimnazjalnych pomiędzy UKS "Sokół" i reprezentacja Kamiennej Góry,
• Rajd Rowerowy "Wstęga Wałbrzycha",
• Mini Mundial,
• Otwarty Turniej Szachowy w Szachach Aktywnych o Puchar Przewodniczącej Rady Miejskiej Wałbrzycha,
• Międzynarodowy Turniej z Okazji Dnia Dziecka,
• Turniej piłkarski juniorów rocznik 1989-1990,
• Rajd MotoHałda,
• Puchar Prezydenta Miasta Wałbrzycha juniorek i juniorów do lat 18,
• Spartakiada lekkoatletyczna szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponad gimnazjalnych "Spotkanie pokoleń",
• Mistrzostwa Polski w maratonie MTB,
• Międzynarodowe Zawody w Ujeżdżeniu CDI Książ,
• Mistrzostwa Wałbrzycha w Duathlonie,
• Mistrzostwa Polski Młodych Koni,
• Cross Niepodległości,
• Turniej Piłkarski Juniorów o puchar ORFIN.INFO,
• Górale na start.

Rekreacja

Wałbrzych ma słabo rozbudowaną bazę rekreacyjno–sportową. Mieszkańcy mogą korzystać z kilkunastu boisk sportowych, 2 stadionów, kortów tenisowych, pływalni, siłowni, lodowiska. Duże znaczenie ma tutaj Ośrodek Sportu i Rekreacji w Wałbrzychu. W Wałbrzychu został również opracowany i wdrożony projekt dotyczący turystyki rowerowej pn. "Wałbrzych Miasto MTB". W ramach tego projektu dotychczas utworzono 111 kilometrów tras rowerowych dookoła Wałbrzycha. Od kilku lat planowane jest powstanie nowoczesnej hali widowiskowo-sportowej.

• Ośrodek Sportu i Rekreacji,
• Stadion "Górnik",
• Stadion 1000-Lecia "Zagłębie".

• Park im. Jana III Sobieskiego,
• Wałbrzyski Klub Squasha.
• Korty Tenisowe Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej ul. Ogrodowa,

• Hala Sportowa przy pl.Teatralnym (Śródmieście), (koszykówka, siatkówka, tenis stołowy),
• Hala Sportowa przy ul.Ratuszowej (Biały Kamień), (koszykówka, tenis, piłka nożna),
• Hala Sportowa przy ul.Chopina (Nowe miasto), (lekkoatletyka, siłownia).
• Hala OSiR Skate Park ul. Topolowa

• kąpielisko miejskie,
• pływalnia kryta przy szkole specjalnej ul. Ogrodowa,
• pływalnia kryta przy SP na ul. Grodzkiej,
• Zespół Szkół Ogólnokształcących – Sportowych ul. Sokołowskiego.

• OSiR,
• III Liceum Ogólnokształcące ul.Jordana (Sobięcin),
• Szkoła Podstawowa przy ul. Grodzkiej (Podzamcze),
• Towarzystwo Krzewienia Kultury Fizycznej Ośrodek Kulturystyki i Ćwiczeń Siłowych "Spartakus",
• Gabinet Odnowy OSiR,
• Kompleks sportowy przy ul. Ratuszowej,
• Fitness Club przy ul. Palisadowej,
• Siłownia – PEC,
• Hala Sportowa przy ul.Chopina.

Ludzie związani z Wałbrzychem

• Adam Adamek (ur. 22 maja 1947) - polski lekkoatleta specjalizujący się w trójskoku.
• Dariusz Baranowski (ur. 22 czerwca 1972 w Wałbrzychu) – polski kolarz szosowy, olimpijczyk.
• Joanna Bator (ur. 28 kwietnia 1968 w Wałbrzychu) – polska pisarka, publicystka, feministka, nauczycielka akademicka.
• Jacek Bończyk (ur. 31 maja 1967 w Wałbrzychu) – polski aktor teatralny i filmowy.
• Tadeusz Broś (ur. 28 października 1949 w Wałbrzychu, zm. 27 października 2011) – polski dziennikarz telewizyjny, aktor, reżyser i prezenter.
• Krzysztof Budnik (ur. 28 sierpnia 1960 we Wrocławiu) – polski polityk, radca prawny i adwokat, poseł na Sejm II kadencji, były wiceminister.
• Włodzimierz Ciołek(ur. 24 marca 1956 w Wałbrzychu), polski piłkarz grający na pozycji pomocnika.
• Renata Dancewicz (ur. 7 lutego 1969 w Lesznie) – polska aktorka oraz brydżystka.
• Krzesimir Dębski (ur. 26 października 1953 w Wałbrzychu) – polski kompozytor, skrzypek i dyrygent. Lider zespołu jazzowego String Connection.
• Czesław Paweł Dutka (ur. 30 stycznia 1936 r. w województwie tarnopolskim) – polski filolog, rektor Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Angelusa Silesiusa w Wałbrzychu.
• Carl Tielsch (1815-1882)radca handlowy, założyciel porcelany.
• Krystyna Giżowska (ur. 19 listopada 1954 w Wałbrzychu) – polska piosenkarka.
• Janusz Godyń (ur. 22 grudnia 1949 w Wałbrzychu) – generał dywizji Wojska Polskiego.
• Stanisław Grędziński (ur. 19 października 1945 w Ostrzycy, gmina Izbica) – polski lekkoatleta, mistrz Europy, olimpijczyk.
• Maria Teresa Oliwia Hochberg von Pless, Mary Theresa Olivia Cornwallis-West (Księżna Daisy).
• Artur Hofman (ur. 1959 w Wałbrzychu) – polski aktor, reżyser i dziennikarz, działacz społeczności żydowskiej w Polsce.
• Ludwik Hoffman (ur. 15 kwietnia 1923 w Drohobyczu, zm. 24 lipca 2010 w Berlinie) – polski działacz społeczności żydowskiej w Wałbrzychu, wieloletni przewodniczący wałbrzyskiego oddziału Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce i wałbrzyskiej filii Gminy Wyznaniowej Żydowskiej we Wrocławiu.
• Krzysztof Ignaczak (ur. 15 maja 1978 w Wałbrzychu) − polski siatkarz, grający na pozycji libero.
• Krzysztof Janczak (ur. 12 listopada 1974 w Wałbrzychu) − polski siatkarz.
• Patrycjusz Kochanowski (ur. 14 maja 1982 w Wałbrzychu) − polski raper.
• Lidia Korsakówna (ur.17 stycznia 1934 w Baranowicach) − polska aktorka teatralna i filmowa.
• Jacek Kurzawiński (ur. 24 lutego 1962 w Wałbrzychu) – polski siatkarz, trener, dziennikarz sportowy.
• Leszek Lichota (ur. 17 sierpnia 1977 w Wałbrzychu) – polski aktor filmowy i teatralny.
• Jerzy Mazur (ur. 12 października 1950 w Wałbrzychu) – polski kierowca rajdowy. Założyciel Muzeum Górnictwa i Motoryzacji w Wałbrzychu.
• Roman Magdziarczyk (ur. 5 lipca 1977 w Wałbrzychu) – polski lekkoatleta, chodziarz.
• Mieczysław Młynarski (ur. 17 maja 1956 w Resku) – polski koszykarz, reprezentant Polski, olimpijczyk.
• Rajmund Niwiński (ur. 5 stycznia 1940 w Zawierciu, zm. 11 marca 2004 w Wałbrzychu) − lekkoatleta, młociarz.
• Krzysztof Pływaczyk (ur. 11 lutego 1983 r. w Wałbrzychu) – polski biathlonista, olimpijczyk.
• Michał Rapcewicz (ur. 10 marca 1982 w Wałbrzychu) – polski jeździec, Mistrza Polski w ujeżdżeniu.
• Tomasz Siemoniak (ur. 2 lipca 1967 w Wałbrzychu) – polski polityk i menedżer. W latach 2007–2011 sekretarz stanu w MSWiA, od 2011 minister obrony narodowej w pierwszym i drugim rządzie Donalda Tuska.
• Marek Starybrat (ur. 26 kwietnia 1976 w Wałbrzychu) – polski dziennikarz telewizyjny i radiowy.
• Edward Szczepanek (ur. 19 sierpnia 1949) - polski lekkoatleta, oszczepnik.
• Olga Tokarczuk (ur. 29 stycznia 1962 w Sulechowie) – polska pisarka, eseistka, autorka scenariuszy, poetka, psycholog, laureatka nagrody literackiej Nike.
• Szewach Weiss (hebr. שבח וייס; ur. 5 lipca 1935 w Borysławiu) – izraelski polityk, profesor nauk politycznych, ambasador Izraela w Polsce. Członek Międzynarodowej Kapituły Orderu Uśmiechu.
• Krzysztof Wesołowski (ur. 9 grudnia 1956 w Wałbrzychu) – polski lekkoatleta długodystansowiec.
• Agnieszka Wieszczek-Kordus (ur. 22 marca 1983 w Wałbrzychu) – polska zapaśniczka, olimpijka.
• Aleksander Wierietielny (ros. Александр Веретельный, Aleksandr Wierietielny; ur. 31 lipca 1947 w Porkkalanniemi w Finlandii) – białoruski trener narciarski, mieszkający w Polsce i posiadający polskie obywatelstwo. Obecnie trener Justyny Kowalczyk.
• Urszula Włodarczyk (ur. 22 grudnia 1965 w Wałbrzychu) – polska lekkoatletka, w latach 1991-2000 czołowa wieloboistka świata (w tym czasie zdobywała medale na wszystkich kolejnych mistrzostwach Europy w hali i na stadionie).
• Anna Elżbieta Zalewska (ur. 6 lipca 1965 w Świebodzicach) – polska polityk, nauczycielka, samorządowiec, posłanka na Sejm VI i VII kadencji.
• Izabela Mrzygłocka (ur. 20 maja 1959 w Wałbrzychu) – polska polityk, ekonomistka, posłanka na Sejm V, VI i VII kadencji, wiceprzewodnicząca klubu parlamentarnego Platformy Obywatelskiej.
• Katarzyna Sowińska (ur.22 lutego 1982 roku w Wałbrzychu) - aktorka , modelka, prezenterka telewizyjna MTV, jako modelka pracowała w Paryżu, Londynie, Nowym Jorku, Los Angeles.

Honorowi Obywatele Miasta Wałbrzych

• Anna Walentynowicz
• Fryderyka Lieberman-Cohensius, z domu Lemberger (ur. 13 czerwca 1914 w Trzebini) – polsko-izraelska działaczka społeczno-kulturalna żydowskiego pochodzenia
• Szewach Weiss - izraelski polityk
• Marian Szeja
• Władysław Sowiński
• Paolo Agostinacchio
• Józef Pawlik
• Konrad Heinze
• Jerzy Gronowski
• Ksiądz Biskup Ignacy Dec

Współpraca zagraniczna

Współpraca odbywa się na płaszczyznach gospodarczej, kulturalnej, oświatowo-edukacyjnej oraz turystycznej. Młodzież ma szansę wyjechać w ramach wymiany do szkół w partnerskich miastach, wspólnie też wystawiane są ekspozycje na targach regionalnych oraz turystycznych.

Miasta i gminy partnerskie
Miasto	Kraj	Data podpisania umowy
Gzira	Malta	12 listopada 2000
Foggia	Włochy	14 stycznia 1998
Vannes	Francja	2 października 2001
Hradec Kralove	Czechy	6 listopada 1991
Freiberg	Niemcy	26 czerwca 1991
Jastarnia	Polska	9 maja 1997
Tuła	Rosja	30 września 1991
Dniepropietrowsk	Ukraina	4 czerwca
Borysław	Ukraina	27 lutego 2009

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Wałbrzychu
• Zamek Książ
• Książański Park Krajobrazowy