Żórawina

Żórawina (łac. Rubra Sirbena, niem. Rothsürben, od 1937 Rothbach) − wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie wrocławskim, w gminie Żórawina.

W latach 1975−1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa wrocławskiego. Przed II wojną światową nosiła niemiecką nazwę Rothsürben zmienioną w 1937 na Rothbach.

Położenie

Miejscowość jest siedzibą gminy Żórawina, położoną na Równinie Wrocławskiej nad Żurawką i opływającą wieś od północy Żaliną. Leży 15 km na południe od Wrocławia, przy linii kolejowej z Wrocławia do Kłodzka. Ok. 2 km na wschód przebiega autostrada A4. Najbliższym węzłem autostradowym jest połączony z drogą wojewódzką nr 395 "węzeł Krajków".

Historia

Jest to stara wieś, wspominana w bulli papieskiej już w XII wieku (1155). W 1274 roku książę wrocławski Henryk IV Probus podarował Żórawinę jako uposażenie Witelonowi wraz z tytułem kanonika kapituły katedralnej wrocławskiej. Żórawina otrzymała w 1608 prawa miejskie, które jednakże nigdy nie zostały wprowadzone w życie (mimo, że miejscowość posiadała charakter miasteczka). W późniejszych latach była przez kilka pokoleń własnością rodziny von Röder, tu urodził się i zmarł generał Friedrich Erhardt von Röder (1768−1834), bliski współpracownik, ale i adwersarz Antoniego Radziwiłła, namiestnika Wielkiego Księstwa Poznańskiego), w latach 1820-1830 dowódca V Korpusu armii pruskiej w Poznaniu, tu także zmarł w 1781 jego ojciec, fryderycjański generał Friedrich Wilhelm von Röder. Po wygaśnięciu Röderów część majątku Żórawina (581 ha) przeszła na własność Hohenzollernów i była w ich posiadaniu do 1945 a inna część zwana Gut Rohrquell (478 ha, dziś Krajków) należała do rodzin vom Rath, Schöller i Skene.

Obiekty zabytkowe i historyczne

• Gotycki obronny kościół pw. św. Trójcy (wg innych źródeł pw. Bożego Ciała) z połowy XIV w., gruntownie przebudowany w 1600−1608 w stylu manierystycznym. Jest to jeden z cenniejszych zabytków tego typu na ziemiach polskich. Zachowane są w nim m.in. fragmenty polichromii renesansowych z czasów przebudowy (1608). Wraz z cmentarzem otoczony jest wałem obronnym i fosą, w której płynie Żurawka. Kościół posiadał cenne wyposażenie, obecnie znajdujące się w muzeach w Warszawie i Wrocławiu. Muzeum wrocławskie część zabytków przekazało do depozytu do muzeum w Brzegu. Kościół miał być oddziałem Muzeum Narodowego we Wrocławiu, ale pozbawiony konserwacji niszczał. Było tak do czasu przejęcia obiektu przez gminę, która, wraz z parafią (św. Józefa), rozpoczęła remont trwający do chwili obecnej. Kościół posiada typowe cechy budowli obronnej tj. grube mury, małe okna. Przy południowej ścianie zachowały się jedyne na Dolnym Śląsku "kuny" do przykuwania grzeszników odbywających karę pokuty. Z cech typowych dla budowli obronnych zachowały się trzy (z czterech) półbastiony, prawdopodobnie projektu Walentego von Säbischa.

Warto zauważyć, że do remontu kościoła użyto materiału z innego zabytku Żórawiny (do dziś pozwolenie konserwatora zabytków budzi kontrowersje). Otóż rozebrano wybudowany w 1932 drewniany średniofalowy maszt radiowy, którzy przez wiele lat był jedną z najwyższych (prawie 150 m) konstrukcji drewnianych na świecie. Zainstalowany na nim nadajnik radiowy miał pierwotnie moc 60 kW, którą w późniejszym czasie podniesiono do 100 kW. Obok masztu drewnianego w 1976 postawiono nowy stalowy, o wysokości 258 metrów, natomiast drewniany zdemontowano około 1990. Zobacz: RTON Żórawina.

• kościół parafialny św. Józefa Oblubieńca NMP dawniej ewangelicki, wybudowany w 1913.

• pałac klasycystyczny z XIX, przebudowany w XX wieku. W zabudowaniach folwarcznych znajduje się m.in spichlerz z 1832. W otoczeniu zniszczony park krajobrazowy o pow. 4,5 ha, wśród rodzimego zadrzewienia pomnikowy dąb czerwony, platan i lipa.

• aleja 136 dębów łącząca pałac z wsią.

• pręgierz z 1517 o wys. 2,2 m, posiada pozostałości haków. Obecnie jest cokołem rzeźby Jezusa Chrystusa.

• krzyż pokutny (obok kościoła św. Trójcy).

• pomnik Witelona z 1945.

• pomnik poległych jeńców pochodzących z 27 narodów, którzy zostali pomordowani podczas II wojny światowej.

Ciekawostki

We wsi urodził się w 1768 Friedrich Erhardt von Röder pruski generał kawalerii z czasów wojen napoleońskich.