Bogatynia

Bogatynia (niem. Reichenau) – miasto w południowo-zachodniej Polsce, leżące na Łużycach Górnych, w woj. dolnośląskim, w powiecie zgorzeleckim, siedziba władz gminy miejsko-wiejskiej Bogatynia. Położone na Obniżeniu Żytawsko-Zgorzeleckim, nad potokiem Miedzianką, w polskiej części Łużyc Górnych.

Według danych z 31 grudnia 2009 roku miasto miało 18 688 mieszkańców.

Jest to jedna z najbogatszych gmin w Polsce, na jej terenie znajdują się Kopalnia Węgla Brunatnego Turów oraz Elektrownia Turów zatrudniające łącznie ok. 5,5 tysiąca osób.

Położenie

Według danych z 1 stycznia 2009 powierzchnia miasta wynosi 59,88 km².

Bogatynia leży w Kotlinie Turoszowskiej, która ograniczona jest od południa Granicznym Wierchem (616 m n.p.m., Góry Izerskie), a od północy wyniosłością Działoszyńską (ok. 340 m n.p.m.). Najniższym punktem, a zarazem sztucznie utworzonym jest kopalnia odkrywkowa PGE KWB Turów, o wys. poniżej 100 m n.p.m..

Miasto położone jest nad potokiem Miedzianką. W Bogatyni do Miedzianki uchodzą potoki Jaśnicą oraz mniejszy Czerwienica. W południowej części miasta do Jaśnicy uchodzi także potok Wądolno.

Części miasta: Markocice, Strzegomice, Trzciniec, Turoszów, Turoszów-Wieś, Zatonie, Zatonie-Kolonia.

W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. jeleniogórskiego.

Historia

Bogatynia położona jest w Kotlinie Turoszowskiej. Założono ją w XII wieku jako osadę łużycką zwaną Richnow, później Reichenau (niem. Reichenau od reich – bogaty, die Aue – błonie, łąka. Pierwsze informacje o miejscowości pochodzą z 1262 roku. Od początków do XVII wieku osada była pod rządami czeskimi.

Wieś średniowieczna rozwijała się ze względu na dogodną lokalizację na szlaku handlowym pomiędzy bogatymi miastami Dreznem i Świdnicą. W 1430 roku została doszczętnie zniszczona przez wojska husyckie.

Po pokoju praskim i umowie zawartej między królem czeskim-cesarzem a Księciem saskim w 1635, Saksonia przejęła Łużyce wraz z Bogatynią. W tym czasie osada była kondominium klasztoru cysterek z Marienthal i miasta Żytawy.

Pod patronatem klasztoru następował rozwój bogatyńskiego rzemiosła. W czasach nowożytnych wieś rozkwitała jako ośrodek tkactwa, zamożność osady wzrastała zagrażając ościennej konkurencji. W 1627 roku, mistrzowie tkaccy z sąsiedniej Żytawy, powołując się na szesnastowieczny przywilej, zniszczyli bogatyńskie warsztaty i zabrali surowiec potrzebny do prac. W XVIII wieku Bogatynia dzięki tkactwu chałupniczemu była już bogatym ośrodkiem, czego dowodem były kunsztowne domy przysłupowo-zrębowe zrujnowane przez powódź sierpnia z 2010 roku.

Od połowy XIX wieku do końca II wojny światowej Reichenau-Bogatynia należała do Saksońskiego okręgu Zittau. Rozwinął się przemysł lekki i wydobycie węgla brunatnego, a miasto stało się ośrodkiem administracyjnym dla okolicznych gmin.

W 1856 roku Bogatynia otrzymała Saski Sąd Królewski . W 1884 otworzono kolej wąskotorową z Żytawy do Markocić przez Bogatynię, która po 1900 roku została przedłużona do Heřmanice u Frydlantu w Czechach. Linię tę zamknięto po 1945 roku.

W 1904 roku podział na Bogatynię klasztorną i żytawską został zniesiony i powstała saska gmina Reichenau.

W 1945 miasto przyłączono do Polski, a niemiecką ludność która pozostała w Bogatyni wysiedlono do Niemiec. Początkowo administracja polska używała nazwy Rychwałd (do 1947), ostatecznie jednak przyjęto formę Bogatynia. W 1973 Bogatynię połączono z Turoszowem.

Powódź w Bogatyni

7 sierpnia 2010 roku w godzinach rannych wystąpiło oberwanie chmury. W rejonie Bogatyni spadło wówczas około 160 mm wody, z tego 140 mm w ciągu dwóch godzin, podczas gdy średnia miesięczna dla tego rejonu wynosi 60 mm. Spływający ze słabo pokrytych lasem stoków Gór Izerskich potok Miedzianka wystąpił z koryta. Piotr Pawlas z Powiatowego Centrum Zarządzania Kryzysowego w Zgorzelcu, określił iż Miedzianka na godzinę 12 tego dnia była głęboka na 5,68 m, podczas gdy normalnie po opadach poziom wody w rzece nie przekraczał 1,5 m. Płynąc ulicami miasta zdewastował je, zabierając dobytek wielu osób. Wezbrana rzeka niszczyła budynki (w tym zabytkowe-łużyckie) i mosty. Od naporu wody 12 budynków zostało całkowicie zniszczonych, a 600 zostało uszkodzonych. Woda podmywała odcinki ulic i dróg, w tym drogę wojewódzką nr 352. Dojazd do Bogatyni był możliwy przez Niemcy lub Czechy.

W czasie powodzi w mieście ucierpiało 277 zabytkowych domów. Jedenaście z nich zostało zniszczonych całkowicie, a 36 częściowo – odpadły im ściany. Część domostw o kilkusetletniej historii została mocno podmyta, a ich konstrukcja została naruszona. Wszystkie wspomniane domy ujęte były w gminnej ewidencji zabytków lub rejestrze zabytków.

Kilkusetletnia historia regionu została zniszczona w kilka chwil. Płakać się chce

powiedział Krzysztof Kurek przedstawiciel jeleniogórskiej delegatury Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków.

Kilkadziesiąt z zalanych zabytków to najcenniejsze historycznie konstrukcje przysłupowe, zbudowane pomiędzy 2 poł. XVII a początkami XIX wieku, większość z nich eksperci nadzoru budowlanego zakwalifikowali do rozbiórki.

Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków, ustalił jednak po dokonanej samodzielnej kontroli, że do odbudowy nie nadają się co najwyżej 4 domy:

Nie pozwolimy rozebrać obiektów wpisanych do rejestru zabytków, które według naszej oceny mogą zostać uratowane

- powiedział Wojciech Kapałczyński - kierownik delegatury Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków.

Burmistrz Bogatyni Andrzej Grzmielewicz poprosił o interwencję wojsko oraz straż pożarną z innych rejonów Polski. Na wezwanie samorządu pomocy miastu udzielało 1300 strażaków z województw: dolnośląskiego, opolskiego, wielkopolskiego, śląskiego oraz małopolskiego i 900 żołnierzy, w tym ponad 850 z Wojsk Lądowych. Do walki ze skutkami powodzi skierowano żołnierzy z 23 Śląskiej Brygady Artylerii z Bolesławca, 1 Brzeskiej Brygady Saperów z Brzegu, 11 Lubuskiej Dywizji Kawalerii Pancernej z Żagania oraz Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych. Z lotniska we Wrocławiu i w Zgorzelcu operowały 4 śmigłowce ze składu 25 Brygady Kawalerii Powietrznej. W sumie wykonały one kilkadziesiąt godzin nalotu. Kolejne 4 maszyny znajdowały się w pogotowiu na lotnisku w Tomaszowie Mazowieckim. Bogdan Klich który był w zalanym mieście zapewnił że wojsko będzie pomagać tak długo, jak będzie trzeba Do Bogatyni dla niesienia pomocy otworzono most powietrzny; śmigłowce Mi-8 i 17 oraz W3W Sokół latały na zmianę.

Burmistrz Bogatyni oszacował, że aż 1000 mieszkańców jego gminy będzie potrzebowało nowego dachu nad głową, w związku z tym powstał plan budowy dla nich nowego osiedla stworzonego z domów modułowych.

Zabytki

Podstawowymi zabytkami Bogatyni są dawne drewniane domy przysłupowo-zrębowe zbudowane w stylu łużyckim oraz alzackim.

Lista zabytków chronionych prawem:

• zabudowa miasta wybudowana od końca XVIII wieku do XIX wieku,
• zabudowa dawnej wsi Markocice,
• zespół kościoła Niepokalanego Poczęcia NMP, wybudowany w latach 1863-68 (ul. Kurzańska 3), obejmujący: kościół, cmentarz, kaplica przedpogrzebowa, plebania, salka katechetyczna, ogrodzenie
• kościół ewangelicki, wybudowany w XVIII wieku, XIX,
• dawny zajazd przy pl. Obrońców Warszawy 3 wybudowany w 1828 roku,
• dom przy ul. Turowskiej 60 z XIX wieku,
• szachulcowy dom przy ul. Waryńskiego 17 wybudowany w 3. ćw. XIX/XX,
• dom przy ul. Wąskiej 14 z 1706 roku,
• drewniane domy przy ul. Nadrzecznej (4, 6, 9, 11, 14, 15, 16, 20, 22, 24, 30, 26)
• drewniane domy przy ul. Głównej (3, 4, 7, 8, 11, 12, 17, 23, 24, 25, 26, 27, 30, 33, 35, 36, 37, 41, 50, 53, 54, 58, 66)
• drewniane domy przy ul. Górskiej (2, 5, 6, 7)
• drewniane domy przy ul. Kolejowej (2, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 15, 19, 25)
• dom przy ul. Kościuszki 1,
• dom przy ul. Kościuszki 2,
• dom przy ul. 1 Maja 3, wybudowany w XVIII wieku,
• dom przy ul. 1 Maja 5, wybudowany w XIX wieku,
• dom przy ul. 1 Maja 25, wybudowany w połowie XVIII wieku,
• dom ludowy "Sztacheta" w Markocicach

Oświata

W miejscowości funkcjonuje Liceum Ogólnokształcące im. Marii Skłodowskiej-Curie, prowadzące wieloletnią współpracę z Gymnasium w niemieckim Herrnhut oraz dwie szkoły średnie: Zespół Szkół Zawodowych i Zespół Szkół Energetycznych i Ekonomicznych.

Kultura i sport

Od ponad 23 lat Bogatynia co roku gości jedyny w swoim rodzaju ogólnopolski Turniej Łgarzy im. Koziołka Matołka, na którym zawodnicy starają przedstawić najbardziej absurdalne bądź najbardziej wiarygodne kłamstwo. Znajduje się tu również klub Granica, którego drużyna gra obecnie w jeleniogórskiej klasie okręgowej. Od niedawna odbywa się trzydniowy festyn majowy zwany "Karbonaliami". W roku 2011 się nie odbył ze względu na sierpniową powódź w 2010 roku w Bogatyni.

Administracja

Bogatynia współpracuje z czeskim miastem Gródek nad Nysą i niemiecką Żytawą i wspólnie tworzą Związek Miast "Mały Trójkąt - Bogatynia - Hrádek nad Nisou - Zittau".

Na obszarze miasta utworzono 7 jednostek pomocniczych miasta, będących osiedlami (nr 1 – 7).

Miasta partnerskie

• Gródek nad Nysą, Hradek nad Nysą
• Żytawa, Zittau
• Zgorzelec

Wspólnoty religijne

Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:

• Kościół Rzymskokatolicki
  • Parafia pw. Św. Maksymiliana Marii Kolbego
  • Parafia pw. Św. Marii Magdaleny
  • Parafia pw. Św. Apostołów Piotra i Pawła
  • Parafia pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny
• Kościół Ewangelicko-Augsburski
  • Filiał w Bogatyni
• Kościół Zielonoświątkowy
  • Zbór w Bogatyni
• Świadkowie Jehowy
  • Zbór, Sala Królestwa