Jerzmanki

Jerzmanki – wieś w Polsce, na Śląsku, położona w województwie dolnośląskim, w powiecie zgorzeleckim, w gminie Zgorzelec, na Równinie Zgorzeleckiej.

W latach 1945-1954 siedziba gminy Jerzmanki. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa jeleniogórskiego.

Wieś położona jest ona ok. 4 km na wschód od Zgorzelca na Równinie Zgorzeleckiej, rozciąga się ona przez 2,8 km wzdłuż potoku Jędrzychowickiego, który w górnej części wsi powstał z wypływów z cegielni oraz terenów mokrych łąk.

Historia

Pierwsza wzmianka dotycząca wsi mówi o zbudowaniu tutaj kościoła około 1260 roku, już w 1381 r. wzmianka o istnieniu w Jerzmankach szkoły parafialnej. Wieś wielokrotnie zmieniała nazwę: od 1346 r. Hermannsdorff, 1404 r. Hermansdorf, 1593 r. Hermanszdorff, 1605 r. Hermsdorff, 1818 r. Hermsdorf bei Görlitz (Hermsdorf koło Görlitz), 1932 r. Städtisch Hermsdorf (Miejskie Hermsdorf), a bezpośrednio po wojnie (1945 r.) Podlasie. Obecna nazwa (przyjęta w 1946 r.) pochodzi od polskiego odpowiednika imienia Herman - Jerzman.

W około 1840 r. w Jerzmankach zaczęto eksploatować węgiel brunatny w kopalni "Segen Gottes", ale już w 1897 r. zaprzestano wydobywać surowiec.

Początkowo Jerzmanki były posiadłością mieszczan zgorzeleckich.Wśród najstarszych właścicieli wsi wymieniani są: Bernard Canitz (do 1407) Niclas Rosen (1407-1409), Piotr Swob i Piotr Bartholomaus. W 1446r. wieś nabył Krzysztof Utmann, którego spadkobiercy gospodarowali tu do roku 1483. Później Jerzmanki trzymał znany burmistrz Jerzy Emerich, najmożniejszy patrycjusz zgorzelecki swoich czasów. Po śmierci Emericha w 1507r. wieś otrzymała w spadku córka burmistrza Barbra i jej mąż Mikołaj Kohler. Po pewnym czasie miejscowość weszła do dóbr innego zamożnego mieszczanina ze Zgorzelca, Joachima Frenzela. W 1564 r Jerzmanki przeszły na okres 198 lat na własność rodziny von Schachmann. Ta zasłuzona na Górnych Łużycach rodzina wywodziła się z uszlachconych w XVI stuleciu mieszczan wrocławskich. W 1762r Jerzmanki stały się własnością Karola Wacława von Emericha, ostatniego męskiego potomka wspomnianego już burmistrza Zgorzelca, Jerzego Emericha. W 1805r Karol Wacław zmarł, a majątek odziedziczył zięć Emericha, Karol Ernest von Ziegler-Klipphausen. W XIX stuleciu Jerzmanki często zmieniały właścicieli, wśród których można wymienić m.in von Haugwitzów (1819-1839), hrabiów Solms z Kliczkowa (1839-1854), von Steinackerów (1854-1856), oraz von Erdmannsdorffów.

Zabytki

We wsi znajduje się zbudowany w drugiej połowie XIII wieku zabytkowy, romański kościół pod wezwaniem św. Franciszka z Asyżu, jest to jeden z najstarszych kościołów w Gminie Zgorzelec. Wewnątrz zachował się ciekawy ołtarz główny wykonany z drewna, pochodzi on z 1617r. Kościół otrzymał nietypowe zakończenie od wschodu w postaci czworobocznej absydy oraz nieczęsto spotykaną wieżę graniastą, wznoszącą się pomiędzy nawą, a prezbiterium. Bardzo interesująca jest ponadto, rzadka występująca w kościołach wiejskich kręcona klatka schodowa z trzpieniem z piaskowca. Niestety nie ocalał miejscowy pałac wybudowany w stylu neogotyckim przez Emila Galla, właściciela majątku w latach 1887-1894. Gall wzniósł go w miejscu starszego pałacu, zniszczonego przez pożar. Podworski zabytkowy park powstał w 1866r z inicjatywy wcześniejszego właściciela, szambelana von Erdmansdorffa. Park zaprojektował Edward Petzold znany jako twórca wielu kompozycji parkowych m.in. Kliczkowie, Chojnowie oraz Legnicy.