Nieszawa

Nieszawa (niem. Nessau) to miasto i gmina w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie aleksandrowskim, położone na lewym brzegu Wisły w jej pradolinie, na krańcach Kujaw w połowie drogi między Włocławkiem i Toruniem.

W latach 1973-1976 miejscowość była siedzibą gminy wiejskiej Nieszawa. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa włocławskiego.

Nieszawa jest najmniejszą pod względem ludności gminą województwa kujawsko-pomorskiego.

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2007 Nieszawa ma obszar 9,85 km², w tym:

• użytki rolne: 73%
• użytki leśne: 5%

Miasto stanowi 2,07% powierzchni powiatu.

Demografia

Struktura demograficzna mieszkańców miasta Nieszawa wg danych z 31 grudnia 2010

Historia

Pierwsza wzmianka o Nieszawie pochodzi z 1230 r. kiedy Konrad I mazowiecki podarował gród nieszawski braciom krzyżackim. Oni to, zapewne na bazie istniejącego wcześniej grodu drewniano-ziemnego, wznieśli na lewym brzegu Wisły warowny zamek w miejscu, które dziś nazywa się Wielka Nieszawka i jest położone kilka kilometrów na zachód od Torunia. Gród ten stanowił siedzibę najbardziej na południe wysuniętej komturii Państwa Zakonnego. W 1410 został zajęty przez Władysława Jagiełłę. Tutaj podpisano rozejm po wojnie 1410, który w lutym 1411 parafowano w Toruniu jako pokój toruński. Ostatecznie w 1424, po pokoju melneńskim, Nieszawa na rozkaz króla została zrównana z ziemią.

Rok później, Jagiełło rozpoczął budowę zamku dybowskiego na lewym brzegu Wisły, naprzeciw Torunia. Osadę, która otaczała tenże zamek nazwano Nieszawą. Zasłynęła ona z tzw. przywilejów nieszawskich, nadanych szlachcie przez Kazimierza Jagiellończyka. Tak położona Nieszawa była przeciwwagą dla krzyżacko-niemieckiego Torunia, a przede wszystkim zagrożeniem dla korzyści płynących z handlu na skrzyżowaniu szlaków wodnych i lądowych. Toteż mieszczanie toruńscy już w 1430 przy pomocy załogi zamku krzyżackiego zniszczyli Nieszawę. Osada podniosła się ze zniszczeń po powrocie do Korony i zaczęła względnie dobrze prosperować. Niedługo jednak, w lutym 1454 mieszczanie toruńscy wystąpili na czele Związku Pruskiego przeciw Krzyżakom, zdobyli toruński zamek krzyżacki rozpoczynając tym samym wojnę trzynastoletnią. Jednocześnie postawili ultimatum królowi polskiemu żądając przywilejów handlowych oraz zniszczenia Nieszawy w zamian za oddanie Torunia pod lenno króla polskiego.

Ostatecznie Nieszawę przeniesiono w 1460 ok. 30 km w górę Wisły do miejsca gdzie się znajduje obecnie. Tak więc miejscowość w ciągu nieco ponad 200 lat zmieniła swe położenie dwa razy przesuwając się blisko 40 km w górę Wisły. Nowe położenie okazało się korzystne, w ciągu XV i XVI w. nastąpił rozwój Nieszawy jako ośrodka handlu zbożem, któremu kres położyły najazdy szwedzkie w drugiej połowie XVII w. W 1793 miasto znalazło się w granicach zaboru pruskiego, od 1807 do 1815 w Księstwie Warszawskim, następnie w Królestwie Polskim (zabór rosyjski).

Wiosną 1945 zabito nad Wisłą kilkunastu Niemców. W 2004 odsłonięto pomnik z napisem "Przebaczamy i prosimy o przebaczenie".

Architektura

Układ urbanistyczny i rozwój przestrzenny

Miasto na obecnym miejscu zostało lokowane w 1460 r., z tego czasu pochodzi zrąb obecnego układu urbanistycznego z prostokątnym, wydłużonym rynkiem (ob. pl. Kazimierza Jagiellończyka). Plan był regulowany w latach 1822-1850 według projektu geometry Stanisława Zawiszy, i z tego czasu pochodzi większość zabudowy miejskiej. Przy południowej pierzei rynku, na narożu z ul. 3 Maja usytuowany jest klasycystyczny ratusz. Wzdłuż północnej i południowej pierzei rynku przebiegają trakty, wychodzące z każdego naroża jedną ulicą (z naroży południowych ulice Sienkiewicza i Piekarska, z północnych ul. Mickiewicza). Kolejny trakt, przebiegający przez rynek, równolegle do jego osi, a prostopadle do poprzednio wymienionych, tworzą ulice 3 Maja i Noakowskiego. W północnej części miasta, w kwartale ograniczonym ulicami Noakowskiego, Krzywdów i Bieńków oraz skarpą wiślaną, położony jest gotycki kościół parafialny pw. św. Jadwigi. Po przeciwnej stronie miasta ulokowano barokowy zespół klasztorny pofranciszkański z kościołem Podwyższenia Krzyża Św. oraz, w stronę Wisły od niego, zespół dawnego folwarku klasztoru franciszkanów z komorą celną.

Zabytki i atrakcje turystyczne

• późnogotycki kościół parafialny św. Jadwigi z końca XV w. z wyposażeniem wnętrza z XVII-XVIII w. (stalle w prezbiterium, tron biskupi, ołtarze, chór muzyczny, ławki dla wiernych, ambona)
• zespół klasztoru franciszkanów z XVII w. z kościołem Św. Krzyża
• klasycystyczny ratusz z 1821 r.
• plebania - miejsce urodzenia Stanisława Noakowskiego (w 1867) i dom przy ul. Mickiewicza 6 w którym mieszkał, obecnie muzeum jemu poświęcone
• zabudowa miejska z lat 1822-1850 - domy drewniane i murowane, głównie przy pl. Kazimierza Jagiellończyka oraz ulicach 3 Maja, Kościuszki, Mickiewicza i Sienkiewicza
• kamienica Sobierajów z 1900 r. przy ul. Mickiewicza
• przeprawa promowa przez Wisłę.

Szlaki turystyczne

• szlak turystyczny im. S. Noakowskiego, (41 km) Toruń – Rudak – Czerniewice – Otłoczyn – Wołuszewo – Ciechocinek – Raciążek – Nieszawa

• Rowerowy, (63 km): Toruń – Brzoza – Otłoczyn – Wołuszewo – Ciechocinek – Raciążek – Nieszawa – Włoszyca – Gąbinek – Włocławek

Ciekawostki

• Nieszawa była głównym miejscem kręcenia filmu Wiosna panie sierżancie z 1974 roku.
• Nieszawa była przez pewien czas miejscem zamieszkania Ferdynanda Ossendowskiego.
• W nieszawskim klasztorze franciszkanów w 1922 r. przez krótki czas przebywał św. Maksymilian Maria Kolbe, a w latach 1955-1961 działał o. Czesław Klimuszko.

Sąsiednie gminy

Bobrowniki, Czernikowo, Raciążek, Waganiec

Zobacz też

• Powiat nieszawski
• Statuty nieszawskie
• Cmentarz żydowski w Nieszawie