Koronowo

Koronowo – miasto w woj. kujawsko-pomorskim, w powiecie bydgoskim, położone przy granicy Doliny Brdy i Pojezierza Krajeńskiego; siedziba gminy miejsko-wiejskiej Koronowo. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa bydgoskiego. Przez miasto przechodzą dwie drogi krajowe 25 i 56.

Według danych z 30 czerwca 2010 miasto miało 11 025 mieszkańców.

Historia Koronowa

Historia Koronowa zaczyna się od przeniesienia z Byszewa konwentu cystersów i założenia w 1288 r. nowego klasztoru na terenach wsi Smejsze; nazwa miasta pochodzi od łacińskiej nazwy klasztoru Corona Mariae. Kolejne akty lokacji miasta z 1359 r., a następnie z 1368 r., wystawione przez króla Kazimierza Wielkiego, doprowadziły w 1370 r. do założenia miasta. Znaczące dla historii Polski było zwycięstwo w bitwie pod Koronowem wojsk polskich nad Krzyżakami, 10 października 1410 r., w rejonie wsi Wilcze – Łąsko Wielkie, upamiętnione 13-metrowej wysokości pomnikiem, wzniesionym u wylotu drogi z Koronowa w kierunku na Koszalin.

Podczas kolejnych wojen Królestwa Polskiego z zakonem krzyżackim Koronowo było kilkakrotnie niszczone. Rozwój miejscowości nastąpił z końcem XV w. w wyniku rozwoju handlu zbożem, drewnem oraz produkcją garncarską i browarnictwem. W 1563 r. opat Adam Mirkowski odnawia przywilej lokacyjny i funduje kościół oraz szpital Świętego Ducha. Od następnego stulecia rozpoczął się powolny upadek znaczenia miejscowości; w 1772 r. Koronowo znalazło się w granicach zaboru pruskiego; w 1819 r. nastąpiła kasata zakonu, a miejscowość sekularyzowano; w 1832 r. rozebrano kościół i szpital Świętego Ducha.

W 1909 roku Koronowo uzyskuje połączenie kolejowe z Tucholą. W latach 1895-1969 komunikację z Bydgoszczą utrzymuje poprzez linię kolei wąskotorowej (obecnie prawie całkowicie zlikwidowana, pozostały nieliczne torowiska i mosty). W okresie zaboru pruskiego działały w Koronowie organizacje polskie.

1939-1945

W 1939 roku na zachód od miasta, na linii jezior Byszewskich, toczyły się walki obronne z najeźdźcą niemieckim. W okresie II wojny światowej hitlerowcy zamordowali ok. 100 mieszkańców Koronowa. Pamięć pomordowanych uczczono pomnikami: w Srebrnicy, Dębowej Górze, Tryszczynie, Wierzchucinie Królewskim, Buszkowie oraz Koronowie – pomnik na cmentarzu ofiar – Polaków. W okresie okupacji niemieckiej 1939-1945 więzienie, w którym zmarło ok. 600 osób. Od 1942 Niemcy stosowali dla miasta nazwę Krone an der Brahe.

Po 1945

W drugiej połowie lat 40. ubiegłego wieku mieściło się tu więzienie Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego.

W roku 1960 dokonano spiętrzenia wody na rzece Brdzie tworząc Jezioro Koronowskie.

Zabytki

• Zespół pocysterski pochodzi z końca XIII w. lub z pierwszej połowy XIV w. i był wzniesiony lub zaprojektowany prawdopodobnie przez mistrza Theodoricusa. Wielokrotnie odbudowywany po zniszczeniach w wojnach z Krzyżakami i Szwecją. W 1819 r. po kasacie zakonu został przekształcony w istniejące do dziś więzienie. W skład zespołu wchodzi kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Jest to okazała gotycka bazylika przebudowana częściowo w stylu barokowym z licznymi kaplicami bocznymi; prezbiterium i nawy boczne przykrywają gotyckie sklepienia, w pozostałych częściach sklepienia barokowe. Kościół posiada bogate barokowe wyposażenie, w tym obrazy Bartłomieja Strobla; ponadto fragmenty polichromii gotyckich. Barokowy pałac i zabudowania klasztorne nie są dostępne ze względu na mieszczący się tam zakład karny.

• Kościół parafialny
• Wnętrze
• Ołtarz

• Kościół filialny pw. św. Andrzeja został zbudowany w latach 1382-1396 w stylu gotyckim, a następnie przebudowany w renesansie i baroku. Posiada barokowo-rokokowe wyposażenie.
• XIX-wieczna zabudowa usytuowana jest na rynku i w jego okolicach.
• "Diabelski Młyn" został wybudowany w XIX w. nad Brdą.
• Dawna synagoga została wzniesiona po sekularyzacji Koronowa w XIX w. i napływie ludności żydowskiej oraz niemieckiej.

Struktury wyznaniowe

• Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Koronowie, ul. Bydgoska 23
• Sala Królestwa Świadków Jehowy, ul. Tucholska 20 A

Turystyka

Miejscowość jest ośrodkiem wypoczynku weekendowego i letniego dla mieszkańców Bydgoszczy i okolic. W miejscowości znajdują się liczne ośrodki wypoczynkowe, plaża i przystanie. Przez Koronowo lub tuż przy jego granicach przebiega kilka pieszych i rowerowych szlaków turystycznych:

• Szlak żółty im. Leona Wyczółkowskiego : Bydgoszcz Osowa Góra – sanatorium w Smukale – Smukała – Janowo – Wtelno – Gościeradz – Samociążek – Wilcze Gardło – Nowy Jasiniec – Wymysłowo – Wielonek – Sokole-Kuźnica – Pruszcz (69 km)
• Szlak zielony "Jezior Koronowskich" : Wudzyn – prom Sokole-Kuźnica – Krówka – Łąsko Wielkie – Buszkowo – Byszewo – Koronowo – Samociążek – Stronno (77 km)
• Szlak niebieski "Brdy" : Bydgoszcz Brdyujście – Leśny Park Kultury i Wypoczynku – Smukała – Janowo – Samociążek – Koronowo – Romanowo – Sokole-Kuźnica – Zamrzenica – Świt – Tuchola (Rudzki Most) – Gołąbek – Woziwoda – Rytel – Swornegacie – Konarzyny (150 km)
• Szlak czarny "Białego węgla" : Maksymilianowo – Samociążek – Koronowo (Tuszyny) – Koronowo (Pieczyska) – Koronowo (30 km)
• Międzynarodowa Trasa Rowerowa R-1 – na odcinku podbydgoskim przebiega na trasie: Salno – Wtelno – Bydgoszcz Janowo – Bożenkowo – Samociążek – Koronowo – Serock – Świecie
• Szlak Rowerowy BY 6001n: Bydgoszcz Leśna – Las Gdański – Piaski – Smukała – Janowo – Świekatowo – Bysławek – Tuchola – Woziwoda – Rytel – Mylof – Swornegacie – Chojnice (167 km)

Współpraca międzynarodowa

Miasta partnerskie:

• Spinetoli
• Senden
• Czarny Bór

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Koronowie
• trasy turystyczne Bydgoszczy i okolic