Grudziądz

Grudziądz (łac. Graudensis, niem. Graudenz) – miasto na prawach powiatu w województwie kujawsko-pomorskim nad Wisłą. Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 98 757 mieszkańców, co daje mu 4. miejsce pod względem wielkości w województwie i 40. miejsce w Polsce.

Położenie

Miasto ciągnie się w kierunku południkowym ponad 12,5 km, w kierunku równoleżnikowym tylko 6,2 km. Na południe od ujścia Osy wznosi się Kępa Forteczna (86,1 m n.p.m.), zaś na południe od niej – Kępa Strzemięcińska (79,3 m n.p.m.). Grudziądz leży na 835 km biegu Wisły. Szerokość koryta rzeki w obrębie miasta wynosi od 320 do 500 m, a spadek rzeki – 0,18%. Głębokość koryta dochodzi do 9 m. Najbliżej położone miasta to: Radzyń Chełmiński (19km), Łasin (25 km), Nowe nad Wisłą (26 km), Świecie nad Wisłą (26 km), Wąbrzeźno (32 km), Chełmno (34 km), Jabłonowo Pomorskie (34 km) oraz Kwidzyn (35km). Sąsiaduje także z powiatem grudziądzkim i świeckim. 17 października 2008 został oddany do użytku odcinek autostrady A1 ze Swarożyna do podgrudziądzkich Nowych Marz, co usprawniło komunikację w kierunku Trójmiasta. W latach 1975-1998 miasto leżało w administracyjnych granicach województwa toruńskiego.

Historia

Najstarsze ślady bytności człowieka na tym terenie sięgają okresu późnego paleolitu, ok. 8000 lat p.n.e.

Ks. Stanisław Kujot dość dokładnie opisuje chrześcijańskie początki Grudziądza (oraz nazwę miejscowości) na podstawie analizy istniejących po dziś dzień dokumentów: "... Tak samo się rzecz miała z ziemią chełmińską, która do Mazowsza należała i z niem razem w pierwszej połowie rządów Bolesława Chrobrego do państwa polskiego weszła. Mazowsze przedwiślanskie należało do Polski już za Mieszka I. Stosunek zaś ten zależności obu ziemi do Polski nie był przejściowy tylko, lecz trwały, bo zastajemy go jeszcze za Bolesława Śmiałego, kiedy tenże około r. 1065 zamierzając jakieś nowe biskupstwo założyć, prócz innych grodów mu także Grudziądz – Grudenczh –, a w Chełmnie – in Culmine – każdy dziewiąty targ, to jest dochody książęce z niego, i opłatę z karczem – nonum forum cum tabernario –, wreszcie wszystkie przewozy przez Wisłę od ujścia Bzury aż po morze – transitus omnes per Wyslam a Camen usque ad marę – wyznaczył." W. Kętrzyński domyśla się, że darowizny te dla biskupstwa płockiego przeznaczone były. Nie było zaś przykładu, by chrześcijański książę ziemię jakąś z samodzielności wyzuł, a przy pogaństwie zostawił, owszem za podbiciem szło z powszechnego zwyczaju nawracanie. Choć tedy pisane źródła, których w kraju współczesnych albo bliskoczesnych brak zupełnie, o sprawie tej tak ważnej milczą, wniosek sam się nasuwa, że i Piastowie chrześcijańscy na dolnym powiślu, o ile ono do państwa ich należało, tak samo sobie postąpili...

Miasto zostało założone w roku 1291 na prawie chełmińskim. W dawnych tekstach występuje pod różnymi określeniami: Grudenc, Grudencz, Grawdencz, Graudentum, Grudentz, Grudenz, Graudenz. Badacze od wielu lat spierają się o etymologiczne znaczenie nazwy. Część z nich wskazuje, iż nazwa pochodzi od wyrazu gród, inni twierdzą, że od grudzistej ziemi, bogato występującej na tym terenie. Jeszcze inni uważają, iż jest ona pochodzenia pruskiego, co związane było z przenikaniem na linię Wisły żywiołu pruskiego.

Kalendarium

• 1064 – prawdopodobnie pierwsza wzmianka o grodzie Grudziądz
• 11 kwietnia 1065 – datę tę przyjmuje się za metrykę miasta
• 1207 – objęcie ziemi chełmińskiej z Grudziądzem przez Konrada mazowieckiego
• 1218 – nadanie miasta biskupowi Chrystianowi
• 1231 – objęcie Grudziądza przez Krzyżaków
• w XIII wieku zbudowany został w miejscowości zamek krzyżacki. Zniszczony został w 1945 roku
• 1291, 18 czerwca – został wystawiony akt lokacyjny miasta, regulujący prawnie jego granice i nadający mu prawo chełmińskie
• 1410, przełom lipca i sierpnia – krótkotrwałe zajęcie miasta i zamku przez wojska króla Jagiełły
• 1454, 8 lutego – zdobycie miasta przez oddziały Związku Pruskiego – koniec władzy Krzyżaków
• 1466, 19 października – II pokój toruński – Grudziądz i całe Prusy Królewskie przyznane Polsce
• 1522, 21 marca – Mikołaj Kopernik na odbywającym się w Grudziądzu Sejmiku Generalnym Prus Królewskich wygłosił traktat o monecie De aestimatione monetae
• 1622 – przybycie jezuitów
• 1624, 12 marca – przybycie benedyktynek
• 1655–1659 – okupacja szwedzka
• 1703 – kolejna okupacja szwedzka
• 1707 – 1718 – okupacja rosyjska
• 1772, 21 września – I rozbiór polski, Grudziądz w zaborze pruskim
• 1776, 6 czerwca – początek budowy cytadeli
• Pod koniec XVIII w. na krótki czas przeniósł się do Grudziądza pruski król wraz z dworem
• 1801 – początek rozbiórki zamku krzyżackiego
• 1806/1807 – próby zdobycia Grudziądza przez wojska napoleońskie, udaremnione przez Courbiere'a
• 1920
  • 23 stycznia – włączenie Grudziądza do Polski
  • 15 sierpnia – powołanie do życia Centralnej Szkoły Jazdy w Grudziądzu, która dała początek Centrum Wyszkolenia Kawalerii
• 1925, 26 czerwca – 27 lipca – Pomorska Wystawa Rolnictwa i Przemysłu
• 1930, 1 stycznia - powołanie Centrum Wyszkolenia Żandarmerii
• 1939, 4 września – wkroczenie wojsk niemieckich. W październiku i listopadzie liczne aresztowania i egzekucje przedstawicieli polskiej inteligencji oraz Żydów
• 1945, 6 marca – zdobycie Grudziądza przez Armię Czerwoną, zabudowa miasta została zniszczona w ponad 60%
• 1990, 27 maja – pierwsze po wojnie demokratyczne wybory do Rady Miejskiej
• 2006, 30 października – wizyta Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego w Grudziądzu, pierwsza wizyta głowy państwa od 1936 roku
• 2010 - wizyta Prezydenta Bronisława Komorowskiego

Warunki naturalne

Grudziądz jest położony na Pomorzu Nadwiślańskim, na prawym brzegu Wisły. Położenie miasta w połowie drogi między portami północy i dużymi ośrodkami gospodarczymi (jak np. Bydgoszcz, Toruń), jak również na najkrótszym szlaku, łączącym zachód Polski z Warmią i Mazurami. Z racji położenia miasto od zawsze odgrywało ważną rolę. Na mapie administracyjnej Polski, Grudziądz leży w województwie kujawsko-pomorskim, i wypełnia zadania powiatu grodzkiego. Jest ono również siedzibą starostwa powiatowego, obejmującego swoim zasięgiem 6 gmin. W jego północnej części dominuje zabudowa jednorodzinna, centralną część miasta stanowi stara, zabytkowa zabudowa śródmiejska, natomiast w południowej usytuowane są dzielnice przemysłowo-składowe, a także duże osiedla mieszkaniowe z "wielkiej płyty". Grunty miasta należą do: Skarbu Państwa (27,5%), Miasta Grudziądz (40,1%), mienia prywatnego (28,3%) oraz (4,1%) do podmiotów gospodarczych (kościołów, związków wyznaniowych). Grudziądz położony jest w Kotlinie Grudziądzkiej, której powierzchnia wynosi około 240 km², długość 20 km a szerokość 18 km. Jej cechą charakterystyczną są trzy tzw. kępy, które wznoszą się ponad 60 m nad poziom doliny Wisły. Największą z nich jest Kępa Forteczna, wznosząca się na wysokość 86,1 m n.p.m.Pozostałe dwie kępy to Kępa Strzemięcińska i Górnej Grupy. Miasto może pochwalić się bogatymi zasobami czwartorzędowych wód podziemnych. Grudziądz i jego okolice, zaliczone zostały do obszarów najwyższej ochrony w podziale na Główne Zbiorniki Wód Podziemnych Polski i oznaczone jako zbiornik nr 129.

Zbiorniki wodne

• jezioro Rudnickie Małe
• jezioro Rudnickie Wielkie
• jezioro Tarpno
• jezioro Rządz

Na terenie Basenu Grudziądzkiego jeziora zajmują 1,32% powierzchni.

Klimat

Grudziądz położony jest w strefie klimatycznej umiarkowanej. Napływ różnorodnych mas powietrza powoduje, że teren ten odznacza się dużą zmiennością pogody oraz dużymi wahaniami przebiegu typów pogody. Istotną rolę dla klimatu odgrywa kotlinalne ukształtowanie obszaru i znaczne różnice wysokości w poszczególnych strefach Basenu Grudziądzkiego.

Średnie dzienne nasłonecznienie wynosi od 6 do 8 h. Największe przypada w maju (7-8 h), najmniejsze w grudniu (1,3 h). Roczna ilość czasu nasłonecznienia wynosi około 1600 h. Średnie roczne zachmurzenie waha się między 6-8,5. Największe jest w listopadzie, najmniejsze w czerwcu. Średnia roczna temp. wynosi 8 °C. Najgorętszym miesiącem roku jest lipiec (ok. 19 °C), a najzimniejszym styczeń (–3 °C). Ważnym elementem klimatycznym są przymrozki. Okres występowania przymrozków dochodzi do 160 dni na rok. Średnio rocznie opady atmosferyczne wynoszą ok. 500 mm. Jednak jest to parametr o dużym rocznym zróżnicowaniu od 295 mm do 757 mm. Średnia roczna ilość dni z opadami wynosi około 140 mm. Wiatry wieją najczęściej z kierunku południowo-zachodniego i są formowane pod wpływem kierunku biegu doliny Wisły. Prędkość wiatrów wiejących w Grudziądzu wynosi średnio około 3 m/s.

Powierzchnia miasta

Zabytki

Zabytki Grudziądza znajdują się na Europejskim Szlaku Gotyku Ceglanego.

• średniowieczny układ urbanistyczny Starego Miasta
• mury miejskie z XIV/XV w. (m.in. Brama Wodna)
• na wzgórzu zamkowym pozostałości zamku krzyżackiego z drugiej połowy XIII w. (ruiny wysadzonej przez Niemców w 1945 wieży "Klimek", niewielki fragment parteru skrzydła południowego (a nie jak dotąd twierdzono – wejście do kaplicy) z domurowanym na początku XX wieku portalem, który niesłusznie brano za okno kaplicy – badania archeologiczne prowadzone od 4.06.2008 wykazały, że ów portal nie posiada jakichkolwiek fundamentów, a więc jest tylko atrapą )
• Kamienice na Starym Mieście w Grudziądzu, zabudowania Starego Miasta
• od strony Wisły zespół spichrzów z XIII-XVII w.
• cytadela, której obroną wsławił się Courbiere z przełomu XVIII i XIX w.
• Gmach Wyższej Szkoły Realnej w Grudziądzu
• Gmach dawnego Seminarium Nauczycielskiego w Grudziądzu
• Dawna loża masońska w Grudziądzu

Zabytkowe obiekty sakralne

• barokowy zespół poklasztorny benedyktynek: budynki klasztorne z XVII-XVIII w., tzw. Pałac Opatek z XVIII w., kościół Św. Ducha z XVI w., przebudowany w XVII w.
• Stary kościół ewangelicki w Grudziądzu
• Kościół garnizonowy w Grudziądzu
• Kościół św. Jana w Grudziądzu
• Kaplica św. Jerzego w Grudziądzu
• Kościół Świętego Krzyża w Grudziądzu
• kościół św. Mikołaja (fara, obecnie bazylika mniejsza od (6 grudnia 2010) z XIII-XV w.
• Kościół Niepokalanego Serca NMP w Grudziądzu
• barokowy zespół pojezuicki: kościół św. Franciszka Ksawerego z XVIII w., kolegium z XVII-XVIII w. (obecnie Urząd Miejski)
• zespół poklasztorny reformatów z poł. XVIII w., kościół Św. Krzyża i klasztor, obecnie więzienie
• Poliptyk Grudziądzki (przełom XIV i XV wieku) jest to gotycka malowana nastawa ołtarzowa pochodząca z kaplicy zamku krzyżackiego w Grudziądzu. Obecnie w Muzeum Narodowym w Warszawie.

Hejnał grudziądzki

Grudziądzki hejnał odegrano po raz pierwszy z wieży zamkowej "Klimek" na Górze Zamkowej pod koniec 1935 roku. Odtąd codziennie w samo południe grano go aż do wybuchu II wojny światowej. Twórcą hejnału był kapelmistrz 64PP – Stanisław Szpulecki. Po wojnie wznowiono jego odgrywanie z wieży ratusza w 1956 r. Ponownie po przerwie zaczęto nadawać hejnał 18 czerwca 1995 r.

Demografia

Populacja

Ludność miasta liczy obecnie ok. 100 tys. mieszkańców, z czego ponad 15% to dzieci i młodzież w wieku do 15. roku życia. W wieku produkcyjnym jest ok. 70% mieszkańców.

Do 1994 roku liczba mieszkańców Grudziądza systematycznie powiększała się (w latach 1980-1994 wzrost wynosił prawie 15%), jednak w ostatnich latach ma miejsce ujemny przyrost rzeczywisty ludności. Gęstość zaludnienia kształtuje się na poziomie charakterystycznym dla dużych miast Polski, wynosi 1690 osób na 1 km2 (stan na 2004 rok). Większość mieszkańców stanowią kobiety (ok. 51 tys.). W mieście społeczność głównie zatrudniona jest w branży produkcyjnej, w handlu i usługach, edukacji, administracji oraz ochronie zdrowia.

Wyznanie

Wg spisów z końca XIX i początku XX wieku.

• ewangelicy:
• 10.871 ; (1880)
• 33.020 ; (1905)
• 25.493 ; (1910)

• katolicy:
• 5.490 ; (1880)
• 11.684 ; (1905)
• 13.612 ; (1910)

• Żydzi:
• 78 ; (1880)
• 579 ; (1905)
• 505 ; (1910)

• inne:
• – ; (1880)
• 1 ; (1905)
• 12 ; (1910)

Niepełnosprawni w Grudziądzu

Na dzień 31 grudnia 2003 r. w Grudziądzu było 12 547 osób niepełnosprawnych (co stanowi 12,39% ogółu mieszkańców), w tym: 788 osób w wieku do 16 lat, 11 759 osób w wieku powyżej 16 lat. Główne cele działań miasta i gminy Grudziądz na rzecz osób niepełnosprawnych określa "Program działań na rzecz osób niepełnosprawnych w Grudziądzu w latach 2004-2015".

Gospodarka

Od 2007 roku na terenie miasta znajduje się Pomorska Specjalna Strefa Ekonomiczna.

Przemysł

Do największych pod względem zatrudnienia przedsiębiorstw w mieście należą:

Handel

W mieście działają trzy centra handlowe, 1 dom handlowy oraz wiele supermarketów i marketów. W mieście działa 11 salonów samochodowych. Planowane są kolejne dwa duże centra handlowe.

Kultura i sztuka

Centrum Kultury Teatr

Centrum Kultury Teatr w Grudziądzu swą działalność prowadzi głównie w obiektach teatru przy ul. Marszałka Focha i "Klubu Akcent" przy ul. Wybickiego. CKT zapewnia mieszkańcom i gościom miasta rozrywkę nie tylko tam ale również na starym mieście, czy na Błoniach Nadwiślańskich.

Biblioteka Miejska w Grudziądzu

Biblioteka Miejska prowadzi działalność od ponad 50 lat. Mieści się w gmachu wybudowanym w latach 1908-1911. Od roku 1912 siedzibę znalazły tu muzeum oraz biblioteka niemiecka ("Stadt Bibliothek Graudenz") która działała do 1920 roku, kiedy Grudziądz odzyskał niepodległość i powrócił do granic Polski.

Muzeum w Grudziądzu

Muzeum grudziądzkie mieści się w dawnym klasztorze benedyktynek. Budynek zbudowany jest w stylu barokowym, w latach 1729-1731. Instytucja dzięki zróżnicowaniu ekspozycji umożliwia rozwój wielu różnych zainteresowań, przybliża kulturę materialną i duchową oraz daje okazję do zapoznania się z aktualnymi trendami sztuki.

Grudziądzkie Towarzystwo Kultury

Założone 1976, prowadzi intensywną działalność kulturalną i wydawniczą.

Chóry

• Alla Camera
• Echo – Chór Meski
• Maksymilianum
• Soli Deo
• Boni Cantores
• Tibi Mariae
• Cantabile
• Sursum Corda

Kina

• "Helios" (istniejące)
• "Klub garnizonowy" (istniejące, nieużywane publicznie)

Ku końcowi zmierza budowa Kina Helios.

Nieistniejące: "Energetyk", "Tivoli", "Orzeł", "Metalowiec"

Legendy i mity związane z Grudziądzem

Legenda ta opowiada o tym, jak to przez 7 lat grudziądzki zamek bezskutecznie był oblegany przez Szwedów. Najeźdźca chciał poczekać, aż w mieście zabraknie pożywienia i jego mieszkańcy poddadzą się sami. Większość załogi i mieszczan była gotowa poddać się Szwedom. Pewnego dnia mieszczanin o imieniu Michałko wpadł na genialny pomysł. Do działa armatniego wsadził łeb ostatniego wołu i kawałek chleba, po czym wystrzelił je na drugi brzeg Wisły, gdzie czekali Szwedzi. Gdy ci zobaczyli, że mieszkańcy mają jeszcze tak duże zapasy żywności, że mogą nią strzelać z armaty, postanowili odstąpić od oblężenia zamku.

W czasie, gdy wojska Szwedzkie okupowały Grudziądz, pewna piękna mieszczanka o imieniu Jadwiga zakochała się bez pamięci w oficerze szwedzkim, z wzajemnością! Ich miłość była tak ogromna, że zaplanowali wspólną ucieczkę do Szwecji. Gdy usłyszał o tym ojciec Jadwigi (wielki patriota) wściekł się i kazał zamordować ukochanego córki, oczekującego Jadwigi przy zamkowej studni. Gdy wybranka serca przybyła na miejsce, przeżyła wielki szok i popadła w rozpacz widząc martwe ciało ukochanego. Zrozpaczona wrzuciła do głębokiej studni wszystkie kosztowności, przygotowane na podróż i wstąpiła do miejscowego klasztoru benedyktynek. Według legendy, do dziś dnia nikomu nie udało się jeszcze wydobyć tych skarbów.

Grudziądz położony był nad Wisłą, jednak jej wody nie nadawały się do picia. Z tego powodu mieszczanie w XIII w. doprowadzili do miasta wodę z jeziora Tuszewo, które znajdowało się na wschód od miasta. W tym celu poszerzono strugę płynącą z jeziora do Wisły. W ten sposób powstał strumień, który mógł napędzać młyny krzyżackie (stąd późniejsza nazwa Potok Młyński). Jednak wody jeziora szybko zostały wyeksploatowane, więc trzeba było znaleźć nowe źródło wody pitnej. Znaleziono je w okolicznych lasach osady Węgrowo (dziś wieś Pastwiska). W 1386 r. mieszkańcy rozpoczęli budowę 8 km kanału, noszącego nazwę Rów Hermana (od imienia swego twórcy). Po złączeniu go z Potokiem Młyńskim, kanał zapewniał wystarczającą ilość wody przez następne 150 lat. Niestety na początku XVI w. i te źródła zostały wyczerpane i w mieście zaczęło brakować wody ( co więcej wody Wisły zostały skażone bakteriami cholery). W marcu 1522 r. w Grudziądzu odbywał się sejmik generalny, na który 21 marca przybył Mikołaj Kopernik. Legenda mówi, że gdy wielki uczony usłyszał o kłopotach mieszkańców Grudziądza, natychmiast postanowił im pomóc. Po dokładnym przestudiowaniu map okolic miasta miał zaproponować wykopanie kanału, prowadzącego wody z rzeki Osy do miasta, a dalej do Wisły. Mieszkańcy wysłali do Zygmunta I Starego prośbę o pozwolenie budowy nowego kanału, jednak dopiero jego syn, Zygmunt August, pozwolił na budowę. Oddanie Kanału Trynka do użytku nastąpiło w 1552 r. podczas pobytu króla w Grudziądzu.

Pod koniec wieku XVI grudziądzki starosta Jan Zborowski sprowadził do miasta olenderskich osadników (mennonitów). Osiedlili się oni m.in. w Owczarkach, zakładając osadę i stawiając pierwsze domy. Pewnego roku, w Noc Świętojańską, okoliczna młodzież spotkała się nad Kanałem Trynka, gdzie wrzucano do wody wianki i tańczono przy ogniskach. Do grudziądzan dołączył młody Holender o imieniu Johan. W tłumie młodych dziewcząt zauważył piękną złotowłosą dziewczynę. Piękność nosząca imię Kasia, również dostrzegła urodziwego cudzoziemca. Młodzi zakochali się w sobie od pierwszego wejrzenia. Cóż z tego, kiedy dziewczyna była już zaręczona z Kacprem (synem młynarza z Kłódki). Miłość młodych była tak wielka, że mimo ciągłych przeciwności losu, spotykali się po kryjomu. Ich szczęście nie trwało jednak długo, ponieważ o wszystkim dowiedział się Kacper. Młynarz poprosił parobków, aby wybili Johanowi Kasię z głowy. Zaczaili się na niego i dopadli wracającego z randki. Okrutnie potraktowali młodzieńca i nieprzytomnego wrzucili do Trynki. Chłopak utonął, a gdy Kasia dowiedziała się o jego śmierci, zrozpaczona rzuciła się do wody, po czym silny prąd porwał jej młode jeszcze życie w odmęty Trynki. Do dziś dnia, w Noc Świętojańską, miejscowym rybakom na jeziorze Tarpno ukazują się duchy Kasi i Johana, które szukają się wzajemnie.

Imprezy kulturalne

• W okresie Świąt Bożego Narodzenia na Rynku Głównym odbywa się Jarmark Świętego Mikołaja. Można na nim zakupić specjały z grudziądzkiego rynku spożywczego, ozdoby świąteczne oraz prezenty dla najbliższych. Można również posłuchać kolęd i piosenek świątecznych śpiewanych przez artystów na scenie.
• Każdego roku w czasie Bożego Narodzenia na Rynku Głównym staje szopka betlejemska z żywymi zwierzętami i wysoka naturalna choinka.
• W okolicach Jeziora Rudnickiego znajduje się miasteczko westernowe oferujące wiele atrakcji, m.in. ZOO.
• Cyklicznie każdego roku Centrum Kultury Teatr organizuje na Błoniach Nadwiślańskich szereg imprez muzycznych, na które stara się zapraszać znane gwiazdy, takie jak: Doda, Kayah, De Mono czy Peja.
• CKT organizuje również Lato z Muzami (występy różnych artystów, codziennie innego w nowym miejscu na Starym Mieście).
• Każdego roku (np. 11 listopada) można zwiedzać grudziądzką Cytadelę.
• Co roku miasto organizuje imprezę sylwestrową na parkingu przy największym targowisku (ul. Sienkiewicza).
• Od 1989 roku corocznie odbywają się w Grudziądzu Zjazdy Kawalerzystów II RP

Media

• Radio Eska Grudziądz (90,6 MHz)
• TVSM Grudziądz (Telewizja Kablowa Spółdzielni Mieszkaniowej)
• Kurier Grudziądzki
• Nowości Grudziądzkie – mutacja Nowości Dziennika Toruńskiego
• Gazeta Pomorska
• Internetowe Radio Grudziądz
• Grudziądz Twoje-Miasto.pl
• Portal internetowy Faktygrudziadz.pl
• Wolny – Portal internetowy egrudziadz.pl
• Moje Miasto Grudziądz, MMGRUDZIADZ.pl

• Goniec Nadwiślański
• Radio Grudziądz
• Goniec Grudziądzki
• Gazeta Grudziądzka
• Der Gesellige Zeitung

12 sierpnia 2008 w Grudziądzu rozpoczęły się zdjęcia do filmu pt. Tatarak w reżyserii Andrzeja Wajdy.

Sport i rekreacja

Kluby sportowe

W Grudziądzu funkcjonuje 39 klubów sportowych, które prowadzą łącznie 53 sekcje.

• Grudziądzkie Towarzystwo Żużlowe (GTŻ Grudziądz), powołane w 2002 roku w miejsce założonego w 1979 roku Grudziądzkiego Klub Motorowego, który zakończył działalność ze względów finansowych
• Grudziądzki Klub Sportowy "Olimpia"
• MKS Drumed Nicrometal Grudziądz
• Klub Wioślarski "Wisła Grudziądz"
• KOKORO Grudziądzki Klub Kyokushin-kan Karate-do
• Grudziądzkie Towarzystwo Piłkarskie "Nadwiślanin"
• Uczniowski Klub Sportowy Rotmistrz Twoja Szkoła Grudziądz
• Uczniowski Klub Sportowy "Ruch"
• Uczniowski Klub Sportowy "Orka"
• Miejski Klub Sportowy "Start"
• Klub Sportowy "Stal"
• Okniński MMA Grudziądz
• Autonomiczna Ludowa Kolarska Sekcja "Stal" Grudziądz
• Aeroklub Grudziądzki
• KS Elektryk
• KS Stomil
• Autonomiczna Sekcja Tenisa Stołowego OLIMPIA-UNIA
• Stowarzyszenie Sportowe Modelarzy Grudziądzkich
• JKS Rywal Grudziądz
• Grudziądzkie Towarzystwo Sportów Bilardowych
• Klub Płetwonurków
• Bractwo Wodniaków
• Grudziądzkie Towarzystwo Tenisowe
• Uczniowski Klub Sportowy "Arm Fanatic Sport" Grudziądz

W latach 80. na stadionie grudziądzkiej "Olimpii" rozegrała swoje spotkanie młodzieżowa reprezentacja Francji z Zinedinem Zidanem w składzie.

Kluby i stowarzyszenia osób niepełnosprawnych

• Stowarzyszenie Sportowe dla Osób Upośledzonych Umysłowo "Olimpiady Specjalne – Polska"
• Stowarzyszenie Sportowe "Sprawni – Razem"
• Centrum Rehabilitacji im. ks. Biskupa Jana Chrapka
• "TowPeDe" Towarzystwo Przyjaciół Downa w Grudziądzu

Baseny

• Basen przy SP nr 20 (ul. Sobieskiego 12)
• Basen przy SP nr 21 (ul. Nauczycielska 19)
• Basen w Ośrodku Kultury Fizycznej (ul. Kalinkowa 56)
• Baseny odkryte MORiW (ul. Za Basenem 2)
• Baseny Solankowe (ul. Warszawska 36)

Inne

• Każdego roku w Grudziądzu odbywają się Wielkanocne Zawody Balonowe o puchar Prezydenta Grudziądza
• Baza sportowa miasta to 4 stadiony, które razem mogą pomieścić ponad 25 tys. widzów (stadion GKS Olimpia – 12 tys., stadion GTŻ – 8 tys.), 5 hal sportowych wraz z pełnym wyposażeniem widowiskowo-sportowym (ok. 2500 miejsc), baseny kryte i otwarte oraz korty tenisowe czy strzelnice sportowe. Na terenie miasta istnieją również sauny, siłownie, ośrodki jeździeckie oraz przystanie wodne.
• Przez Grudziądz i okolice przechodzi wiele szlaków turystycznych.
• Lasy i grunty leśne zajmują 1124 ha (19,14% powierzchni miasta), a parki i zieleńce 196 ha (3,33%). Z tych ostatnich na uwagę zasługuje Park Miejski (38,68 ha) oraz tzw. planty nad Kanałem Trynka (6,36 ha) wraz z Ogrodem Botanicznym (0,51 ha).

Edukacja

• przedszkola – około 20
• szkoły podstawowe – 15
• gimnazja – 12
• szkoły ponadgimnazjalne – 14
• szkoły wyższe – 4
• szkoły muzyczne – 1

Planetarium

W 1964 roku w Grudziądzu powstało Planetarium i Obserwatorium Astronomiczne. Odbywają się tutaj co jakiś czas seanse i dni otwarte dla wszystkich chętnych. Grudziądzkie Planetarium i Obserwatorium Astronomiczne jest też organizatorem Ogólnopolskiego Młodzieżowego Seminarium Astronomicznego (OMSA) im. prof. Roberta Głębockiego. W 2008 roku odbył się już dwudziesty czwarty finał tego konkursu.

Administracja

Osiedla Grudziądza

• Wielki Kuntersztyn
• Mały Kuntersztyn
• Os. Mniszek
• Os. Kawalerii Polskiej
• Os. Kopernika
• Os. Lotnisko:

• Nowe Lotnisko
• Stare Lotnisko

• Os. Rządz
• Os. Strzemięcin
• Os. Wyzwolenia
• Owczarki
• Pastwisko
• Rudnik
• Sadowo
• Śródmieście
• Tarpno:
  • Wielkie Tarpno
  • Nowe Tarpno
  • Małe Tarpno
  • Os. Tarpno
• Tuszewo
• Batorego
• Franciszkowo

Polityka

Grudziądz posiada dwóch przedstawicieli w Sejmie:

• Janusz Dzięcioł (Platforma Obywatelska)
• Tomasz Szymański (Platforma Obywatelska)

Infrastruktura

Komunikacja

Około 5 km na zachód od miasta przebiega droga międzynarodowa E75 łącząca północ z południem Polski. Przez miasto przebiegają dwie drogi krajowe: 16 – łącząca Słubice, Świecko z Warmią i Mazurami i dalej z Kaliningradem oraz krajami położonymi nad Morzem Bałtyckim, 55 (Stolno – Grudziądz – Kwidzyn – Nowy Dwór Gdański) oraz droga wojewódzka 534 (Grudziądz – Rypin – Sierpc – Warszawa). Ważną rolę w rozwoju miasta odgrywa autostrada A1, która łączy północ i południe Polski. W odległości nie przekraczającej 20 km od miasta znajdują się 4 węzły autostrady A1: "Warlubie", "Nowe Marzy", "Grudziądz" oraz "Lisewo". Na dzień dzisiejszy w Grudziądzu jest 379 dróg o łącznej długości 220 km, 23 mosty, 9 kładek oraz 3 wiadukty o łącznej długości ponad pół kilometra. Po grudziądzkich drogach jeździ ponad 40 tysięcy pojazdów. W mieście komunikacją osobową zajmuje się Miejski Zakład Komunikacji, który obsługuje linie tramwajowe oraz autobusowe, o łącznej długości 283 km, a także wiele różnych przewoźników prywatnych, w mieście funkcjonuje również ok. 500 taksówek. W okresie kilku ostatnich lat wybudowano 14 rond: im. gen. Andersa, im. gen. "Nila", im. gen. Skalskiego, im. kard. Wyszyńskiego, im. ks. Popiełuszki, im. R. Dmowskiego, im. P. Jasienicy, im. W. Grabskiego, im. E. Kwiatkowskiego, im. gen. Maczka, im. Z. Herberta, im. rotm. W. Pileckiego, im. matematyka J. Sikorskiego, i im. marsz. E. Rydza – Śmigłego.

Przez Grudziądz przebiegają 2 niezelektryfikowane linie kolejowe:

• Linia kolejowa 207: Toruń Wschodni – Malbork (budowa: 1882–1883; długość: 133,5 km; linia 1-torowa)
  • 57,4 km odcinek Grudziądz – Toruń Wschodni uruchomiony 1 listopada 1882
  • 76,1 km odcinek Grudziądz – Malbork otwarty 15 sierpnia 1883
• Linia kolejowa 208: Działdowo – Chojnice (budowa: 1878–1887 i 1930; długość: 200,9 km; linia 1-torowa)
  • 47,9 km odcinek Grudziądz – Wierzchucin uruchomiony 15 sierpnia 1883
  • 108,8 km odcinek Grudziądz – Działdowo otwarty 1 października 1887

W mieście istnieją obecnie 4 stacje kolejowe:

Most im. Bronisława Malinowskiego w Grudziądzu jest najdłuższym mostem drogowo-kolejowym w Polsce. Most ma 11 przęseł, a jego długość wynosi 1098 metrów. Oprócz najdłuższego mostu, w Grudziądzu znajdują się również pozostałości dwóch najstarszych mostów w Polsce (z połowy i końca XIII wieku).

Komunikacja miejska

Grudziądz jest najmniejszym miastem w Polsce posiadającym własną komunikację tramwajową, w mieście funkcjonuje jedna linia tramwajowa (nr 2). Tramwaje w Grudziądzu pojawiły się już w 1896 roku.

Miejski Zakład Komunikacji w Grudziądzu korzysta z 2 linii tramwajowych i 19 autobusowych. Sieć tramwajowa jest jedną z najstarszych i najbardziej malowniczych w kraju. Jest bardzo ważna w życiu miasta, jednak nie obsługuje niektórych dużych osiedli, takich jak Lotnisko, czy Mniszek. Obecnie planuje się rozbudowę sieci tramwajowej i modernizację istniejących torów.

Ochrona środowiska

Prawie 20% ogólnej powierzchni miasta stanowią lasy, parki i zieleńce, na których występuje ponad 400 gatunków roślin i zwierząt.

Miejskie Wodociągi i Oczyszczalnia Sp. z o.o. w Grudziądzu to spółka założona 23 grudnia 1899 r. Działała wtedy pod nazwą Wasserwerk Graudenz. Obejmuje swym zasięgiem działania nie tylko rejon miasta, ale również Gminę Grudziądz.

Bezpieczeństwo

Najstarszy dokument dotyczący pożarnictwa w Grudziądzu datuje się na 1760 rok. Powstanie Ochotniczej Straży Pożarnej w Grudziądzu było procesem, który trwał od 31 lipca 1875 do 30 maja 1876 roku. Obecnie istnieją w nim dwie jednostki Ratowniczo-Gaśnicze oraz jedna jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej.

Opieka zdrowotna

Na terenie miasta świadczenia zdrowotne zapewniają:

• Wojskowa Specjalistyczna Przychodnia Lekarska
• niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej
• Regionalny Szpital Specjalistyczny im. dra W. Biegańskiego ul. Rydygiera
• indywidualne praktyki lekarskie (świadczenia stomatologiczne)

W mieście znajduje się zakład karny dla kobiet, który jest największą tego typu placówką w Polsce. Przy ul. Parkowej znajdują się pierwsze w Polsce ogródki działkowe ("POD Kąpiele Słoneczne") założone przez doktora Jana Jalkowskiego w 1897 roku.Stronę Ogrodu można znaleźć pod adresem kapielesloneczne.pl.tl

Cmentarze

• Cmentarz przy ul. Cmentarnej
• Cmentarz Komunalny
• Cmentarz Garnizonowy
• Cmentarz Wojenny
• Stary i Nowy cmentarz żydowski (zniszczone w czasie wojny)
• Cmentarz Ewangelicki
• Cmentarz Parafii Farnej
• Cmentarz w Tarpnie (tzw. pod Nową Wsią)

Kościoły i związki wyznaniowe

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:

Buddyzm

• Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu

Kościoły katolickie

• Kościół Rzymskokatolicki
• Kościół Polskokatolicki (parafia pw. Imienia Jezus, ul. Kazimierza Pułaskiego 3/5)

Kościół prawosławny

• Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny (cerkiew filialna św. Mikołaja, ul. Legionów – należy do parafii w Toruniu)

Kościoły protestanckie

• Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP
  • parafia św. Jana – ul. Szkolna 10
• Kościół Ewangelicko-Metodystyczny w RP
  • parafia św. Pawła – ul Kosynierów Gdyńskich 9
• Kościół Adwentystów Dnia Siódmego
  • zbór w Grudziądzu – ul. Józefa Piłsudskiego 109
• Wspólnota Kościołów Chrystusowych w RP
  • Społeczność Chrześcijańska w Grudziądzu – ul. Spichrzowa 44
• Kościół Zielonoświątkowy w RP
  • zbór w Grudziądzu – ul. Kosynierów Gdyńskich 16

Świadkowie Jehowy

• Sala Królestwa, ul. Jędrzeja i Jana Śniadeckich 29b
• Sala Królestwa, ul. Nagórna 19

Świecki Ruch Misyjny "Epifania"

• zbór w Grudziądzu, ul. Kosynierów Gdyńskich 9

Osoby związane z Grudziądzem

Honorowi obywatele

• Jan Paweł II – papież; uroczystego nadania dokonano 16 października 2003 w 25. rocznicę pontyfikatu
• Ferdynand Foch – marszałek Francji i Polski
• Julian Szychowski – senator RP, szambelan papieski, wieloletni przewodniczący Rady Miejskiej
• Damazy Klimek – kupiec, działacz narodowy i społeczny
• Alojzy Ruchniewicz – przemysłowiec, działacz narodowy i społeczny
• Edward Rydz-Śmigły – marszałek Polski
• Salomea Sujkowska – działaczka społeczna
• Jan Ładoś – rotmistrz 18 Pułku Ułanów w Grudziądzu
• Bronisław Malinowski – wybitny sportowiec – lekkoatleta, wielokrotny medalista mistrzostw Europy i mistrz olimpijski
• ks. Zdzisław Peszkowski – kapelan Rodziny Katyńskiej
• Czesław Szachnitowski – artysta plastyk, wieloletni nauczyciel w II LO im. króla Jana III Sobieskiego w Grudziądzu
• Ludwik Rydygier – światowej sławy chirurg
• ks. infułat Tadeusz Nowicki – wieloletni proboszcz parafii p.w. św. Mikołaja w Grudziądzu

Urodzeni w Grudziądzu

• Włodzimierz Antkowiak – pisarz
• Erich Basarke – architekt
• Waldemar Baszanowski – sztangista, wielokrotny medalista olimpijski, mistrzostw świata i Europy (zm. 2011)
• Adam Baumann – aktor
• Justyna Bergmann – Miss Polonia
• Augustyn Bloch – wybitny organista, kompozytor, współorganizator festiwalu Warszawska Jesień
• Krzysztof Buczkowski – żużlowiec, Drużynowy Mistrz Świata Juniorów
• Joe Chal – prezes Polsko-Australijskiej Fundacji im. Joe Chala, Członek International Hyperbarics Association, Inc. in USA
• Mariusz Czajka – aktor teatralny i filmowy
• Antoni Czortek – bokser
• Henryk Czyż – muzyk, dyrygent, kompozytor i publicysta muzyczny
• Jerzy Feldman - artysta malarz
• Piotr Gabrych – siatkarz, olimpijczyk
• Johannes Gronowski – polityk
• Herbert Grasemann – pisarz
• Ernst Hardt – pisarz
• Alfons Hoffmann – profesor, twórca pomorskiego systemu elektroenergetycznego
• Uwe Holtz – politolog
• Georg Jalkowski – księgarz, drukarz i wydawca
• Piotr Janowski – wybitny skrzypek, laureat I nagrody V Międzynarodowego Konkursu Skrzypcowego im. H. Wieniawskiego
• Halina Kossobudzka – aktorka
• Maciej Kossowski – piosenkarz popularny w latach 60. – przeboje "Wakacje z blondynką", "Agatko pocałuj"
• Gustaw Kron – aktor
• Wiktor Kulerski – historyk, poseł X kadencji
• Łukasz Kwiatkowski – kolarz torowy, olimpijczyk
• Lucjan Kydryński – dziennikarz, publicysta i konferansjer
• Dominika Leśniewicz – siatkarka, mistrzyni Europy
• Erwin Levy – psycholog amerykański pochodzenia niemiecko-żydowskiego
• Lisamaria Meirowsky – lekarz pediatra z Kolonii; zmarła w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu – Brzezince razem z Edytą Stein (św. Teresą Benedyktą od Krzyża – patronką Europy)
• Piotr z Grudziądza – kompozytor i poeta łaciński
• Ryszard Milczewski-Bruno – poeta, prozaik
• Artur Mroczka – żużlowiec, Indywidualny Mistrz Europy Juniorów, 2-krotny Drużynowy Mistrz Świata Juniorów
• Ryszard Poznakowski – muzyk i kompozytor, współtwórca grupy Trubadurzy
• Karl Rudolf von Ollech – generał pruski
• Jan Stobeusz - kompozytor barokowy
• Salomea Sujkowska – lekarz społecznik
• Andrzej Szostek – ksiądz, profesor, rektor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
• Aleksander Ścibor-Rylski – pisarz, poeta, reżyser, scenarzysta filmowy
• Stefania Toczyska – śpiewaczka operowa
• Viktor Karl Ludwig von Grumbkow – pruski generał
• Marlena Wawrzyniak – armwrestlerka, Najsilniejsza Kobieta w Polsce na prawą rękę, 2-krotna brązowa medalistka Mistrzostw Europy
• Alfred Wohl – chemik

Zmarli w Grudziądzu

• Stanisław Książek (drukarz) - drukarz, dziennikarz, wydawca gazet i książek, właściciel drukarni w Łodzi, w swojej gazecie "Nowy Kurier Łódzki" zamieszczał pierwsze wiersze Juliana Tuwima (zm. 26 czerwca 1928)

Grudziądz jako garnizon wojskowy

Jednostki stacjonujące przed 1939

• Centrum Wyszkolenia Kawalerii, w którym szkolili się m.in.
  • rtm. Witold Pilecki
  • rtm. Jan Ładoś
• 18 Pułk Ułanów Pomorskich
• Centrum Wyszkolenia Żandarmerii
• Dowództwo 16 Pomorskiej Dywizji Piechoty:
  • 16 Pomorski Pułk Artylerii Lekkiej
  • 64 Grudziądzki Pułk Piechoty
  • 65 Starogardzki Pułk Piechoty
• 3 Pułk Łączności

Jednostki stacjonujące po 1945 (rozwiązane)

• 6 Dywizja Artylerii Przełamania
• 8 Pułk Mostów Drogowych i Kolejowych
• Bydgoski Pułk Obrony Terytorialnej
• 2 Batalion Obrony Przeciwchemicznej
• Ośrodek Szkolenia Specjalistów Ubezpieczenia Lotów
• 113 Wojskowy Szpital Garnizonowy

Jednostki stacjonujące po 1945

• 1 Ośrodek Szkolenia Kierowców
• 8 Batalion Walki Radioelektronicznej
• 4 Rejonowa Baza Materiałowa
• 1 Okręgowe Warsztaty Techniczne
• 8 kompania rurociągów dalekosiężnych
• Placówka Żandarmerii Wojskowej

27 września 2007 roku odbyły się w Grudziądzu manewry wojskowe pod kryptonimem "Opal 07".

Do nazwy miasta odwoływały się okręty niemieckiej marynarki wojennej. Od 1913 r. do końca I wojny światowej w Kaiserliche Marine służyły krążowniki lekkie typu Graudenz: SMS "Graudenz" i SMS "Regensburg".

Miasta partnerskie

Miasto	Kraj	Data podpisania umowy
Gütersloh	Niemcy	wrzesień 1989
Falun	Szwecja	maj 1991
Czerniachowsk	Rosja	1995

Zobacz też

• Pomnik Żołnierza Polskiego w Grudziądzu
• Tężnia w Grudziądzu