Orle (powiat nakielski)

Orle – wieś w Polsce położona w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie nakielskim, w gminie Mrocza.

W latach 1975-1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa bydgoskiego.

Zobacz też: Orle, Orle Wielkie

Nazwa miejscowości pochodzi od miejsca gniazdowania orłów ("orle miejsce"). Tego samego pochodzenia jest przepływająca przez wieś rzeka Orla. W zaborze pruskim wieś nosiła nazwę Wordell.

Orle wymienione zostało po raz pierwszy w materiałach źródłowych w roku 1288 jako wieś kościelna parafii w Zabartowie. W roku 1453 należało do Sławbora (Sławbóra) z Orla ("Slawobor de Orle") herbu Drya, pochodzącego z Bożejewic protoplasty rodu Orzelskich. Z jego inicjatywy na lewym brzegu rzeki Orli na sztucznej wyspie zbudowano dwór obronny, nazywany w źródłach też zamkiem. Piętrową budowlę zbudowano z czerwonej cegły na planie prostokąta i wyposażono od północy w ośmioboczną basztę. Do naszych czasów na kępie porośniętej drzewami i krzakami zachowały się tylko mury przyziemia (w tym baszty) o wysokości do ok. 1,8 m i szerokości 65-70 cm. W północnej i wschodniej fosie jeszcze teraz jest woda napływająca z Orli. Budowlę zniszczyli podczas potopu Szwedzi.

Kościół pw. św. Macieja zbudowano w latach 1442-1452. Budowla jednonawowa bez wieży, podparta szkarpami, od gruntu do linii przebiegającej powyżej okien otynkowana. Wyższe partie wykonano zapewne na przełomie XVI i XVII w. W czasie reformacji został sprofanowany i opuszczony (Orzelscy byli protestantami), a po zniszczeniach wojennych (potop szwedzki) przebudowany, czy raczej odbudowany. Podczas wojen napoleońskich stracił dach i w takim stanie dotrwał do roku 1873, kiedy to został odbudowany z inicjatywy i za fundusze dziedziców wsi Koczorowskich. Od tej pory pełnił funkcje mauzoleum rodzinnego: w kościele umieszczono tablice epitafijne, a od od południa dobudowano dwie zewnętrzne kaplice grobowe, zlikwidowane w roku 1965 (obecnie znajdują się tu tablice pamiątkowe). Na ogrodzonym terenie przykościelnym znajdują się także inne groby Koczorowskich.

Późnoklasycystyczny ołtarz główny pochodzi z trzeciej ćwierci XIX wieku i został sprowadzony prawdopodobnie z Wielkopolski. Umieszczono w nim obraz Matki Boskiej wzorowany na Madonnie Sykstyńskiej Rafaela oraz rzeźby świętych Piotra i Pawła.

Pomiędzy Orlą a jeziorem wznosiły się zabudowania folwarczne z rządcówką i murowanym magazynem zbożowym. Do naszych czasów zachowały się tylko dwie ostatnie budowle. Rządcówka, nazywana też dworkiem, jest okazałym, lecz niezamieszkanym obecnie budynkiem. Zbudowano ją w roku 1820 w stylu klasycystycznym, zaś magazyn zbożowy – w 1870 (datę uwieczniono na południowej ścianie). Tuż za rządcówką znajduje się dawna lodownia.

Na piaszczystym wzgórzu nieopodal wsi archeolodzy odkryli kilkanaście grobów skrzynkowych z okresu halsztackiego (500-400 r. p.n.e.), a także groby z XII w. n.e. oraz z XVIII i XIX wieku. Na tzw. Trzech Górkach (trzy kurhany) odkryto krąg kamienny o średnicy 24 m z grobami jamowymi (ciałopalnymi) z I-II w. n.e.