Samostrzel (województwo kujawsko-pomorskie)

Samostrzel – wieś w Polsce położona w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie nakielskim, w gminie Sadki.

Samostrzel znajduje się w odległości 2,7 km. od Sadek. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa bydgoskiego.

Wieś Samostrzel należała do dóbr rycerskich. W roku 1429 jej właścicielem był Grzymisław, który przez historyków uznawany jest za protoplastę rodu Samostrzelskich. Ostatnim z rodu Samostrzelskich był Paweł, fundator drewnianego kościoła w Sadkach, zmarły prawdopodobnie w 1587 roku. Wymarcie rodu Samostrzelskich spowodowało, iż wieś wraz z przynależnymi do niej osadami była kolejno we władaniu rodziny Orzelskich, następnie Grudzińskich i Opalińskich. Najprawdopodobniej w drodze mariażu Samostrzel stał się własnością rodziny Łąckich, a w roku 1698 cały klucz samostrzelski z wsiami: Mrozowo, Kraczki, Żelazno kupił Piotr z Bnina Bniński. W tej rodzinie majątek pozostawał do II wojny światowej.

Zewnętrznym miernikiem świetności rodu Bnińskich miał się stać pałac, który traktowano jako rodowe gniazdo. Budowę pałacu rozpoczął Piotr Bniński, a kontynuował jego syn Wojciech. Pałac powstał na pewno przed rokiem 1749 a jego architektem, podobnie jak kościoła w Sadkach, był Merkier ze Szczecinka. Budowla samostrzelska wzbudzała zachwyt w XIX wieku. Pisano o pałacu w 1864 roku "Pałac w Samostrzelu jest obszerną o dwóch skrzydłach budową, która wzniesiona przed 150 przeszło laty, powiększoną i ozdobioną została w 1825 roku. Wspaniałe komnaty, urządzone z przepychem, obok prostoty i wdzięku, zdobią dość znakomite zabytki sztuki, mianowicie kilka obrazów wybornego pędzla, wspaniały księgozbiór". Opisywana budowla wzniesiona była w stylu barokowym. Wokół pałacu zaś założono park krajobrazowy na wzór angielski.

Późnoklasycystyczną postać, utrzymującą się w zarysie do dziś, otrzymał pałac około roku 1880. Przebudowę przeprowadził Ignacy Bniński. Wraz z modernizacją pałacu stworzono jeden z najwspanialszych ogrodów na ziemiach polskich. Ogród (włoski) zdobiły egzotyczne rośliny oraz wykonane przez miejscowych rzeźbiarzy posągi Muz.

W okresie dwudziestolecia międzywojennego w pałacu samostrzelskim przebywali między innymi: Józef Piłsudski w 1921 roku, prezydent Ignacy Mościcki, generał Edward Rydz - Śmigły, Jan Kiepura. W czasach II wojny światowej pałac przejęli Niemcy. Ulokowano w nim organizację młodzieżowa Jugendheim. Następnie, po pierwszych klęskach na froncie wschodnim w 1943 roku pałac przeznaczono na szpital wojenny.

Po zakończeniu wojny w latach 1947-1982 pałac stał się siedzibą szkoły rolniczej. Następnie został przejęty przez Ministerstwo Kultury z zamiarem zorganizowania tu domu pracy twórczej, jednakże nie podjęto w tym celu żadnych działań. Na początku XXI wieku planowano tu uruchomienie hotelu dla oficerów NATO z Bydgoszczy, jednakże i ten zamysł nie został zrealizowany. W chwili obecnej ten wspaniały zabytek niszczeje, a jego właścicielem jest Agencja Mienia Wojskowego, która bezskutecznie usiłowała go sprzedać za nie mniej niż 8 mln złotych, pomimo że o zwrot zespołu pałacowego zabiegają spadkobiercy Marii Bnińskiej.

Budynki zespołu pałacowo - parkowego zajmują powierzchnię 5540 metrów kwadratowych (z czego pałac 4200 m kw., reszta przypada na browar, stajnię, garaż i barak biurowy), natomiast powierzchnia całego zespołu z parkiem wynosi 25,95 ha.