Brzeziny

Brzeziny – miasto i gmina w województwie łódzkim, w powiecie brzezińskim. Położone jest na wschód od Łodzi, w pobliżu Parku Krajobrazowego Wzniesień Łódzkich, w dolinie rzeki Mrożycy.

Według danych z 31 grudnia 2008 miasto liczyło 12 331 mieszkańców.

Ośrodek wypoczynkowy; drobny przemysł m.in. odzieżowy. Zbiornik wodny na Mrożycy. Muzeum regionalne z dużym działem krawiectwa.

Położenie

Według danych z roku 2007 Brzeziny mają obszar 21,58 km², w tym:

• użytki rolne: 80%
• użytki leśne: 2%

Miasto stanowi 6,02% powierzchni powiatu brzezińskiego.

Demografia

Dane z 31 grudnia 2007:

Historia

Wedle poznanych dokumentów Brzeziny jako osada prawdopodobnie istniały już w XI-XII wieku, zdaje się to potwierdzać, istniejąca w tym miejscu przed 1139 rokiem siedziba parafii rzymskokatolickiej. Pierwszą wzmianka potwierdzającą miejski charakter Brzezin pochodzi z 1332 roku w dokumencie Władysława Siemowitowicza - księcia dobrzyńskiego i łęczyckiego. Przypuszcza się jednak, że status ten zyskały znacznie wcześniej, być może jeszcze w końcu XIII stulecia. Przywilej lokacyjny i prawa nadane miastu potwierdził w 1364 roku król Kazimierz Wielki. Najwcześniejsza informacja o Brzezinach jako siedzibie powiatu pochodzi z 1386 roku i dotyczy sądownictwa. Niewątpliwie wczesny rozwój miasta związany był z handlem i korzystnym położeniem osady na szlaku drogi toruńsko - ruskiej, przy ważnych traktach handlowych łączących Wielkopolskę i Pomorze z Mazowszem, Podlasiem i Rusią oraz Litwę z Małopolską. Szczególnie intensywny rozwój Brzezin przypadł na okres od II połowy XV wieku do początków XVII wieku.

W drugiej połowie XV stulecia Brzeziny przeszły w ręce rodziny Lasockich, którzy pozostawali ich właścicielami - podobnie jak okolicznych włości - przez kolejne 330 lat. Lasoccy dbali o swoje dobra i między innymi dzięki temu, szczególnie intensywny rozwój Brzezin przypadł na okres od połowy XV do początków XVII wieku. W okresie tym Brzeziny były znaczącym ośrodkiem produkcji rzemieślniczej i nakładczej, sukienniczej i krawieckiej, także piwowarskiej. W tym okresie w mieście funkcjonowało około 300 warsztatów, a Brzeziny były najważniejszym centrum produkcji sukna w Polsce. Na ten okres przypada też czas rozkwitu miasta, które zamieszkiwało ponad 2,5 tys. mieszkańców (co było liczbą na ówczesne czasy znaczną).

Według opinii S. Sarnickiego z 1585 r. Brzeziny były miastem "znakomitym, wybornymi rzemieślnikami sławnym". Miasto znane było również (za sprawą przybyłych tu w XVI w. Szkotów jako znaczny ośrodek browarnictwa. Pod względem gospodarczym ówczesne Brzeziny przerastały nawet stolicę województwa - Łęczycę, a przydomek "Krakówek", jakim wówczas je określano, świadczy o dużym znaczeniu grodu nad Mrożycą. Z wysokiego poziomu nauczania słynęła brzezińska szkoła miejska, której uczniem był m.in. Maciej Stryjkowski, historyk, poeta i kronikarz. Z Brzezin pochodził pisarz ariański i ideolog reformacji Grzegorz Paweł z Brzezin, założyciel drugiej w Polsce szkoły protestanckiej oraz Adam Burski - filozof i rektor Akademii Zamojskiej. Z miastem 20 lat swojego życia związał również pisarz i publicysta polityczny epoki renesansu Andrzej Frycz Modrzewski, główny reprezentant postępowej myśli społeczno-politycznej polskiego Odrodzenia, autor traktu O naprawie Rzeczypospolitej.

Od XVII wieku rozpoczął się okres upadku gospodarczego i kulturalnego miasta, na co złożyły się kolejne wojny ze Szwecją a później okres panowania saskiego. Mimo napływu kolejnych osadników, w tym Żydów (pierwsza wiadomość z 1736 r.) oraz kolonistów niemieckich (od 1752 r.) w czasach rozbiorów Brzeziny wiodły żywot podupadającego miasteczka. Gdy w latach 20. XIX wieku rozpoczął się dynamiczny okres rozwoju Łodzi, równoczesne próby przekształcenia Brzezin w znaczny ośrodek włókienniczy nie powiodły się i miasto na kolejną szansę rozwoju musiało czekać aż do lat 70. XIX wieku. Wtedy rozwój miasta doznał istotnego przyspieszenia. Dzięki ówczesnej, korzystnej koniunkturze gospodarczej Brzeziny stały się dużym ośrodkiem produkcji odzieżowej, największym w Królestwie Polskim ośrodkiem chałupnictwa krawieckiego. W mieście powstawały m.in. pasiaki dla Księżaków Łowickich. Produkowane w Brzezinach tanie wyroby przeznaczone były dla uboższych warstw społecznych Królestwa Polskiego. Dużą część produkcji odzieżowej eksportowano na rynki rosyjskie. Liczba ludności Brzezin wzrosła w 1885 roku do 6 tys. a w przeddzień wybuchu I wojny światowej miasto liczyło już 18 tys. mieszkańców.

Podczas I wojny światowej, pod koniec 1914 roku w pobliżu Brzezin miała miejsce bitwa, w wyniku której armia rosyjska została zmuszona do wycofania na linię Bzury, Rawki i Pilicy. Miasto, podobnie jak i okoliczne wioski, zostały wówczas zniszczone i znacznie wyludnione. Okres międzywojenny w przypadku Brzezin charakteryzował się rozwojem produkcji krawieckiej. W 1918 roku powstał w mieście Związek Producentów Konfekcji Męskiej. W mieście wytwarzano nadal, w większości tanią odzież bawełnianą. W 1937 roku w ówczesnym powiecie brzezińskim działało aż 649 zakładów krawieckich.

8 września 1939 r. w rejonie Brzezin miała miejsce bitwa oddziałów Armii Łódź z niemiecką 10. Dywizją Piechoty. Wówczas, podobnie jak pod koniec wojny, Brzeziny zostały zbombardowane. Niemcy włączyli miasto w granice Rzeszy, przemianowali je na Löwenstadt i rozpoczęli brutalne prześladowania ludności żydowskiej. Likwidacja utworzonego przez Niemców brzezińskiego getta nastąpiła w maju 1942 roku - jego mieszkańców wywieziono do obozów zagłady w Chełmnie i Oświęcimiu. W dniach 18 i 19 stycznia 1945 roku wojska radzieckie wyparły Niemców. W toczonych wówczas walkach zginęło około 200 żołnierzy radzieckich, których podobnie jak polskich żołnierzy „września”, pochowano na cmentarzu przy ul. Łódzkiej. W czasie wojny zniszczeniu lub poważnemu uszkodzeniu uległo prawie 60% budynków, a liczba ludności zmalała do ok. 6000. Obecnie Brzeziny liczą ok. 13 tys. mieszkańców.

W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa skierniewickiego. W wyniku ostatniej reformy administracyjnej miasto na krótko pozbawiono roli powiatu.

Zabytki Brzezin

• kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego - gotycka, murowana świątynia parafialna, ufundowana w 1321 r. a wzniesiona w XIV w., później wielokrotnie przebudowywana, z renesansową kaplicą Lasockich (1534), w której znajduje się późnorenesansowy ołtarz z XVII stulecia oraz płyty nagrobne Lasockich (nr rej.: 1-I-1 z 10.09.1947 i z 19.11.1960 oraz 1 z 27.07.1967).
• drewniany kościół pw. św. Anny - wzniesiony w 1719 r. W świątyni znajduje się cenny obraz w ołtarzu głównym, przedstawiający Świętą Trójcę, pochodzący z połowy XVII wieku a także obrazy św. Walentego i św. Barbary, gotycką kropielnicą oraz rzeźby świętej z połowy XVII wieku i Anioła z chustą św. Weroniki (nr rej.: 6-I-6 z 12.09.1947 i z 19.11.1960 oraz 6 z 29.05.1967).
• zespół klasztoru Reformatów - pierwotnie drewniany ufundowany w 1627 r., obecny murowany składający się z kościoła pw. św. Franciszka z Asyżu wzniesionego w 1754 r. (nr rej.: 8-I-8 z 10.09.1947 i 19.11.1960 oraz 4/8 z 27.05.1967) i klasztoru (nr rej.: 9-I-9 z 19.11.1960 oraz 9 z 27.05.1967), wzniesionego w początkach XVIII stulecia. Kościół i klasztor wielokrotnie niszczone i odbudowywane, odrestaurowano w latach 1947-1952.
• kościół pw. Ducha Świętego - murowany, barokowy kościół ss. Bernardynek ufundowany w 1737 (nr rej.: 5-I-5 z 12.09.1947 i 19.11.1960 oraz 5 z 29.05.1967 r.) przez Józefa Lasockiego. Świątynia posiada późnobarokowy wystrój wnętrza. W ołtarzu znajduje się cenny obraz z XVII stulecia, przedstawiający Matkę Boską.

Oprócz powyższych, według rejestru zabytków KOBiDZ na listę zabytków wpisane są obiekty:

• układ miejski, nr rej.: 671-A z 30.03.1984
• dzwonnica kościoła par. pw. Podwyższenia Krzyża, nr rej.: 728 A z 1.06.1984
• dzwonnica kościoła fil. pw. św. Anny, nr rej.: 373 z 29.05.1967
• dzwonnica kościoła klasztornego bernardynek pw. św. Ducha, nr rej.: 7-I-7 z 19.11.1960 oraz 7 z 29.05.1967
• w zespole klasztornym reformatów, pocz. XVIII:
  • dzwonnica, nr rej.: 729 A z 1.06.1984
  • cmentarz przyklasztorny, nr rej.: 989 A z 22.02.1995
  • ogrodzenie z bramą, nr rej.: j.w.
• cmentarz rzym.-kat., nr rej.: 854 z 2.01.1992
• Cmentarz żydowski w Brzezinach, ul. Skłodowskiej-Curie, nr rej.: 935 z 10.11.1993
• dom, ul. św. Anny 1, 2 poł. XIX, nr rej.: 743 z 1.06.1984
• dom, ul. św. Anny 13, nr rej.: 744 z 1.06.1984
• dom, ul. św. Anny 15, 1895, nr rej.: 733 z 1.06.1984
• kamienica, ul. św. Anny 20, 1911, nr rej.: 926 A z 22.02.1993
• kamienica, ul. św. Anny 21, 1910, nr rej.: 927 A z 22.02.1993
• kamienica, ul. św. Anny 34, 1915, nr rej.: 928 A z 22.02.1993
• dom, ul. Berka Joselewicza 2, 1900, nr rej.: 745 z 1.06.1984
• plebania (kościoła par. św. Krzyża), ul. Kościuszki 48, 1890, nr rej.: 450 z 20.03.1977
• dom, ul. Mickiewicza 7, 1910, nr rej.: 738 z 1.06.1984
• dom, ul. Mickiewicza 10, 1902, nr rej.: 740 z 1.06.1984
• dom, ul. Mickiewicza 12, 1900, nr rej.: 739 z 1.06.1984
• kamienica, ul. Moniuszki 12, 1910, nr rej.: 930 A z 22.02.1993
• dom, ul. Okrzei 4, 1909, nr rej.: 1008/A z 12.10.1998
• dom, ul. Piłsudskiego 18, pocz. XX, nr rej.: 451 z 29.03.1977
• dom, ul. Piłsudskiego 35, drewn., poł. XIX, nr rej.: 730 z 1.06.1984
• dom, ul. Piłsudskiego 36, pocz. XX, nr rej.: 452 z 29.03.1977
• dom, ul. Piłsudskiego 41, pocz. XX, nr rej.: 453 z 29.03.1977
• dom, ul. Piłsudskiego 45, drewn., XIX, nr rej.: 732 z 1.06.1984
• pałacyk, ul. Piłsudskiego 49, pocz. XX, nr rej.: 430 z 30.09.1976
• oficyna, nr rej.: 449 z 20.03.1977
• dom, ul. Piłsudskiego 69, drewn., k. XVIII/XIX, nr rej.: 731 z 1.06.1984
• dom, ul. Reformacka 3, k. XIX, nr rej.: 736 z 1.06.1984
• dom (oficyna), ul. Reformacka 7, k. XIX, nr rej.: 1002 z 24.12.1997
• dom, ul. Sienkiewicza 1, 1902, nr rej.: 741 z 1.06.1984
• dom, ul. Sienkiewicza 2, 1900, nr rej.: 747 z 1.06.1984
• dom, ul. Sienkiewicza 3, 1900, nr rej.: 742 z 1.06.1984
• dom, ul. Sienkiewicza 4, 1903, nr rej.: 746 z 1.06.1984
• dom, ul. Sienkiewicza 6, XIX/XX, nr rej.: 748 z 1.06.1984
• dom, ul. Sienkiewicza 8, XIX/XX, nr rej.: 749 z 1.06.1984
• dom, ul. Sienkiewicza 13, 1899, nr rej.: 750 z 1.06.1984
• dom, ob. szpital, ul. Skłodowskiej-Curie 10, 1910, nr rej.: 931/A z 22.02.1993
• dom, ul. Staszica 1, 1 B, 1902, nr rej.: 734 z 1.06.1984
• dom, ul. Staszica 3, 1890, nr rej.: 735 z 1.06.1984
• dom, ul. Staszica 8, 1890, nr rej.: 751 z 1.06.1984
• dom, ul. Staszica 12 a, 1911, nr rej.: 737 z 1.06.1984
• dom, ul. Traugutta 12, 1895, nr rej.: 752 z 1.06.1984
• dom, ul. Wojska Polskiego 2, 1904, nr rej.: 753 z 1.06.1984

Religia

Większość mieszkańców miasta jest wyznania rzymskokatolickiego i należy do trzech parafii znajdujących się na terenie Brzezin:

• parafia Podwyższenia Krzyża Świętego przy ul. Tadeusza Kościuszki,
• parafia św. Franciszka z Asyżu przy ul. Reformackiej,
• parafia Najświętszej Maryi Panny Częstochowskiej przy ul. Bartosza Głowackiego.

Miasto jest siedzibą dekanatu brzezińskiego.

W mieście mieszkają również Świadkowie Jehowy, których zbór mieści się przy ul. Stefana Żeromskiego, diaspora Kościoła Katolickiego Mariawitów, pozostająca pod opieką parafii Przenajświętszego Sakramentu w Grzmiącej oraz wyznawcy Kościoła Starokatolickiego Mariawitów, którzy należą do parafii w Woli Cyrusowej, w Grzmiącej i w Lipce.

Wierni Kościoła Katolickiego Mariawitów z Brzezin odprawiają adorację ubłagania 13. dnia każdego miesiąca.

Transport

Drogi

Przez miasto przebiega droga krajowa:

• 72 Konin – Turek – Uniejów – Łódź – Brzeziny – Rawa Mazowiecka

oraz drogi wojewódzkie:

Do miasta dojeżdża linia 53 obsługiwana przez Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne - Łódź, które łączy Brzeziny z Dw. Łódź Fabryczna.

Miasta partnerskie

• Saint Alban
• Salgareda

Osoby związane z Brzezinami

• Andrzej Frycz Modrzewski
• Grzegorz Paweł z Brzezin
• Zbigniew Zamachowski
• Władysław Strzemiński oraz Katarzyna Kobro - artyści konstruktywistyczni, mieszkali w Brzezinach 1926-1927
• Dariusz Stachura
• Halina Kowalska
• Tomasz Cebula – polski piłkarz, występujący na pozycji napastnika, 12-krotny reprezentant Polski
• Maria Buyno-Arctowa - pisarka, urodzona i dorastająca w Brzezinach

Zobacz też

• Herb Brzezin
• Park Krajobrazowy Wzniesień Łódzkich
• Stara Synagoga w Brzezinach
• Synagoga w Brzezinach
• Gmina Brzeziny
• Powiat brzeziński