Łódź

Łódź – miasto na prawach powiatu w środkowej Polsce, położone na Wzniesieniach Łódzkich, nad rzeką Ner. Siedziba władz województwa łódzkiego, powiatu łódzkiego wschodniego oraz gminy Nowosolna. Przejściowa siedziba władz państwowych w 1945 roku.

Ośrodek akademicki (6 uczelni państwowych oraz 22 prywatne), a także kulturalny. Sześć kilometrów od centrum Łodzi znajduje się Międzynarodowy Port Lotniczy Łódź im. Władysława Reymonta.

Łódź jest trzecim miastem w kraju pod względem liczby ludności zameldowanej (737 098 osób) i czwartym pod względem powierzchni (293,25 km²).

Położenie

Łódź znajduje się w środkowej części województwa łódzkiego. Miasto jest położone na Wzniesieniach Łódzkich.

Według danych z 1 stycznia 2009 powierzchnia miasta wynosi 293,25 km².

Rozciągłość granic miasta południkowa (na południku 19°) wynosi 19,5 km (10′29″), a równoleżnikowa (na równoleżniku 51°) wynosi 17′49″.

Łódź graniczy z miastami: Aleksandrów Łódzki, Konstantynów Łódzki, Zgierz, Pabianice, oraz z gminami: Aleksandrów Łódzki, Andrespol, Brójce, Ksawerów, Nowosolna, Pabianice, Rzgów, Stryków, Zgierz. Aglomeracja łódzka liczy około 1 100 000 mieszkańców.

Krzyżują się tu linie kolejowe z Warszawy i Koluszek, Torunia i Kutna, Poznania i Ostrowa Wielkopolskiego, oraz drogi krajowe z Gdańska i Torunia, z Konina, Wrocławia, Piotrkowa Trybunalskiego i Częstochowy oraz z Warszawy. W najbliższym czasie ok. 10 km od miasta powstanie też skrzyżowanie transeuropejskich autostrad A1 i A2.

Historycznie obszar dzisiejszego miasta należał do ziemi łęczyckiej. W okresie I Rzeczypospolitej teren ten znajdował się w województwie łęczyckim.

Środowisko naturalne

Łódź leży na wysokości od 161,8 m n.p.m. (dolina Neru poniżej Grupowej Oczyszczalni Ścieków) do 278,5 m n.p.m. (w rejonie ulic Nad Niemnem i Marmurowej przy północnej granicy miasta). Teren zamknięty granicami administracyjnymi miasta opada w kierunku z północnego wschodu na południowy zachód, zgodnie z nachyleniem zachodniego stoku Garbu Łódzkiego, na dziale wodnym I rzędu Wisły i Odry.

Przez Łódź przepływa 18 większych lub mniejszych rzek i strumieni: Ner, Łódka (dawniej nazywała się Ostroga) i jej dopływ Bałutka, Dobrzynka, Gadka, Jasień i jego dopływ Karolewka, Olechówka i jej dopływ Augustówka, Jasieniec – dopływy Neru, źródłowy odcinek Bzury i jej pierwszy prawobrzeżny dopływ Łagiewniczanka, Sokołówka i jej dopływy Brzoza, Aniołówka i Wrząca, Zimna Woda (dopływ Aniołówki) – dopływy Bzury, oraz (po włączeniu Nowosolnej) Miazga (dopływ Wolbórki). Są to niewielkie cieki i w centrum miasta w większości płyną ukryte w podziemnych kanałach.

Nazwa miasta

Pochodzenie nazwy Łódź nie zostało dotąd przekonująco wyjaśnione. Hipotezy, jakoby miała się ona wywodzić od nazwiska rodowego Łodzic, od „łozy” (wierzby), od nazwy rzeki Łódka, od „łódki” (środka komunikacji) czy wreszcie od imienia Włodzisław okazały się w świetle nowych badań niedostatecznie potwierdzone.

Ludność niemiecka przyswoiła w XIX w. nazwę do formy Lodz bądź Lodsch. Po włączeniu miasta w granice Rzeszy Niemieckiej administracja nazistowska wprowadziła w 1940 nazwę Litzmannstadt – na cześć gen. Karla Litzmanna.

Łódź bywa nazywana polskim Manchesterem z racji kwitnącego tu niegdyś przemysłu tekstylnego.

Historia

Łódź rolnicza

Pierwsza wzmianka w dokumencie z 1332 r. (wieś Łodzia); prawa miejskie nadane w Przedborzu nad Pilicą w 1423 r., a wraz z nimi pozwolenie na organizowanie targów. Do końca XVII w. Łódź rozwijała się jako małe miasteczko rolnicze, będące własnością biskupstwa włocławskiego. Stała się ona wtedy lokalnym ośrodkiem handlowym oraz rzemieślniczym. Mieściło się tu osiem młynów oraz warsztaty kołodziejów, bednarzy, szewców, cieśli i rzeźników. W 1424 r. biskup włocławski Jan Pella określił obowiązki i przywileje mieszkańców Łodzi, a od 1471 r. rozpoczęto prowadzenie ksiąg miejskich. W 1496 r. król Jan I Olbracht potwierdził przywileje królewskie na odbywanie dwóch jarmarków rocznie i cotygodniowego targu. W szczytowym okresie rozwoju „Łodzi rolniczej”, na początku XVI wieku, miasto liczyło 70 rodzin mieszczańskich i około 30 domostw (1534 r. – pierwszy spis ludności).

Okres najazdów szwedzkich w połowie XVII w. doprowadził do upadku i częściowego wyludnienia. W 1739 r. w Łodzi mieszkało 97 rodzin. W 1777 r. Łódź liczyła 265 mieszkańców, a w mieście stało 66 domów. Do II rozbioru Polski Łódź znajdowała się w województwie łęczyckim.

Po II rozbiorze Polski w 1793 r. Łódź trafia do zaboru pruskiego. W tym czasie liczyła jedynie 250 mieszkańców, a obszar zabudowany obejmuje obecne Stare Miasto. W 1798 roku, wskutek sekularyzacji dóbr kościelnych, stała się miastem rządowym. Od 1807 roku należała do Księstwa Warszawskiego,a od 1815 roku do Królestwa Polskiego.

Łódź przemysłowa

W 1820 r. decyzją władz rządowych nastąpiło włączenie Łodzi do grona osad przemysłowych i przeznaczenie jej roli ośrodka tkackiego i sukienniczego. Przemawiały za tym warunki naturalne i prawne:

• państwowa własność ziemi – możliwość wydzielania działek osadnikom,
• duże zalesienie – drewno jako materiał budowlany i opałowy,
• liczne drobne rzeczki o dużym spadku (m.in. Ostroga/Łódka, Jasień, Olechówka) – energia do napędu maszyn.

Decyzja ta była początkiem okresu rozwoju „Łodzi przemysłowej”. Do Łodzi przybywali głównie niemieckojęzyczni tkacze z Wielkopolski, Śląska, Saksonii, Czech, Brandenburgii i Moraw. Rejony te posiadały długą tradycję rzemiosła tkackiego, która jednak powoli chyliła się ku upadkowi wskutek procesów industrializacji, jak i utraty rynków zbytu związanej z nowym podziałem politycznym Europy po 1815 r.

Aby sprostać potrzebom osadników, władze miejskie – w latach 1821–1823 – rozplanowały i wytyczyły osadę sukienniczą Nowe Miasto. Ulokowano ją na południe od istniejącego Starego Miasta, a najważniejszym jej elementem był centralnie położony, ośmioboczny rynek, z czterema wylotowymi ulicami na jego osiach (Nowy Rynek – dzisiejszy plac Wolności).

W latach 1824–1827 wytyczono kolejną osadę – Łódka, położoną na południe od Nowego Miasta, wzdłuż osi, którą stanowiła ulica Piotrkowska. Nastąpił gwałtowny rozwój Łodzi i przeobrażenie jej w ciągu kilkudziesięciu lat z małej mieściny (liczącej w 1830 r. 4 tys., a w 1865 r. 40 tys.) w przemysłową metropolię z 300 tys. mieszkańców w 1900 r. i 500 tys. w 1914 r.

Łódź wielkoprzemysłowa

Początki Łodzi wielkoprzemysłowej związane są z powstaniem kalisko-mazowieckiego okręgu przemysłowego, kiedy w mieście powstały wielkie manufaktury, m.in. kompleks fabryczny Ludwika Geyera, rozwijający się od 1828 r. – z pierwszą na terenach Królestwa Polskiego maszyną parową (1839 r. – znany dziś jako Biała Fabryka). W latach 30. XIX w. było to największe przedsiębiorstwo przemysłowe w Królestwie Polskim. Łódź eksportowała swoje wyroby głównie do Rosji i Chin.

Okres po upadku powstania listopadowego (1831 r.) przyniósł bariery celne i pewną stagnację. Kolejny okres koniunktury napędził w drugiej połowie XIX w. rozwój rynku wewnętrznego, otwarcie w 1865 r. linii kolejowej Fabryczno-Łódzkiej do Koluszek na trasie kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, napływ taniej siły roboczej (po uwłaszczeniu chłopstwa) i ponowne otwarcie eksportu po zniesieniu przez Rosję granicy celnej w 1851 r., oraz wprowadzenie w 1877 r. tzw. złotych ceł na granicy Cesarstwa Rosyjskiego.

W tym czasie rosły fortuny przemysłowe Scheiblerów, Grohmanów, Poznańskich. Powstały pierwsze miejscowe banki (w 1872 r. z inicjatywy Karola Scheiblera – Bank Handlowy w Łodzi oraz Towarzystwo Kredytowe Miejskie w Łodzi), udzielające głównie kredytów handlowych. Rósł też udział lokalnego kapitału w bankach warszawskich. Łódź stała się miejscem wielkich szans, głównie dla Żydów, Niemców, Polaków i Rosjan – przysłowiową Ziemią Obiecaną (jest to publicystyczne określenie Łodzi, będące tytułem powieści W. Reymonta). Ich ślady są ciągle czytelne w dzisiejszym mieście w postaci zespołów pofabrycznych, zabytków architektonicznych, świątyń czy cmentarzy. W latach 1902–1903 wybudowano prywatną Kolej Warszawsko-Kaliską, łączącą Łódź z Warszawą przez Łowicz na wschodzie oraz przez Sieradz z Kaliszem na zachodzie. Przedłużenie w 1906 linii z Kalisza do Ostrowa Wielkopolskiego dało Łodzi bezpośrednie połączenie z niemiecką siecią kolejową.

Mimo swoich rozmiarów i pojedynczych inwestycji Łódź pozostawała w ogromnej mierze ignorowana przez centralne władze rosyjskie i rażąco niedoinwestowana pod względem infrastruktury transportowej, technicznej i społecznej. Kilkusettysięczne miasto posiadało jedynie godność siedziby powiatu, podlegając gubernatorowi rezydującemu w kilkunastokrotnie mniejszym Piotrkowie. Nie istniały połączenia kolejowe w kierunku północno-zachodnim (Konin, Poznań), północnym (Kutno, Toruń) oraz południowym (Piotrków, Częstochowa, Zagłębie Dąbrowskie). Brak było sieci kanalizacyjnej i wodociągowej, szkolnictwo stało na niskim poziomie.

5 grudnia 1914, po klęsce poniesionej przez wojska rosyjskie w bitwie pod Łodzią, administracja rosyjska rozpoczęła ewakuację z miasta. 6 grudnia do Łodzi wkroczyły wojska niemieckie, rozpoczynając niespełna czteroletni okres okupacji miasta.

W listopadzie 1918 r. Łódź weszła w skład tworzącego się państwa polskiego. Stanowiąc drugi co do wielkości ośrodek miejski w Polsce, Łódź po raz pierwszy w historii uzyskała rangę ośrodka administracji regionalnej, stając się siedzibą władz wojewódzkich. W 1924 r. wybudowano brakujące połączenie kolejowe w kierunku północnym, łącząc Łódź (przez Zgierz) z Łęczycą i Kutnem, a w konsekwencji z Toruniem i Gdańskiem. Jednak ze względu na silną pozycję mniejszości narodowych w mieście (w 1931 r. wśród 357 tys. mieszkańców Łodzi było 59% Polaków, 31,7% Żydów oraz 8,9% Niemców) i jego przemysłowy charakter Łódź pozbawiona była poważniejszego wsparcia inwestycyjnego ze strony państwa polskiego, co zrzuciło cały ciężar rozwoju infrastruktury na barki lokalnego samorządu. Magistrat jako pierwszy wprowadził w 1919 r. powszechny obowiązek szkolny, sfinansował budowę sieci szpitali i nowoczesnych szkół podstawowych, a w r. 1930 wydatnie wsparł utworzenie w Łodzi jednego z pierwszych w Europie muzeów sztuki współczesnej. Do 1939 r. nie ulokowano jednak w Łodzi uniwersytetu ani żadnej innej państwowej instytucji kulturalnej o większym znaczeniu. Jedną z głównych inwestycji transportowych kraju – magistralę węglową – wytyczono w latach 1928–1933 35 km na zachód od Łodzi, zaprzepaszczając szanse na dogodne połączenie miasta z południem kraju.

Łódź podczas II wojny światowej

Łódź została zajęta przez wojska niemieckie 8 września 1939 r.. W dniach 9 i 10 listopada 1939 r. okupanci przeprowadzili tzw. Intelligenzaktion Litzmannstadt będącą regionalną częścią akcji przeprowadzonej przez Niemców w całej okupowanej Polsce w ramach tzw. Intelligenzaktion – „Akcji Inteligencja”. Była ona wymierzona w polską elitę intelektualną mieszkającą w regionie łódzkim. W dniach 9 i 10 listopada 1939 r. w lasach lućmierskich rozstrzelano ok. 500 osób, a do grudnia w sumie wymordowano w nich około 1500 intelektualistów, urzędników oraz duchownych. W sumie podczas okupacji, w lesie koło Lućmierza, Niemcy zamordowali ok. 30 tys. osób. Byli to głównie więźniowie narodowości polskiej i żydowskiej z Radogoszcza i getta łódzkiego.

Dekret kanclerza Rzeszy z 8 października 1939 r. o nowym podziale i administracji ziem zagarniętych Rzeczypospolitej Polskiej nie rozstrzygał losów Łodzi, a pierwsze tygodnie okupacji zostały naznaczone serią zmian w tej kwestii. Początkowo planowano stworzyć w Łodzi stolicę Generalnego Gubernatorstwa, lecz determinacja miejscowych Niemców, wsparta działaniami czynników partyjnych, policyjnych, administracyjnych i gospodarczych, legła u podstaw decyzji Hitlera o wcieleniu miasta do Rzeszy. Uroczyste ogłoszenie tego aktu nastąpiło 9 października 1939 roku. Wkrótce Łódź zdegradowano do roli podrzędnego miasta w rejencji kaliskiej, ale w ciągu kilku następnych miesięcy decyzję tę zmieniono w sposób zdecydowany. Łódź na początku 1940 roku otrzymała prawa samorządu niemieckiego oraz uprawnienia miasta wydzielonego. Z Kalisza do Łodzi przeniesiono siedzibę prezesa rejencji, zmieniono też jej nazwę z kaliskiej na łódzką, oraz dokonano oficjalnej zmiany nazwy miasta na Litzmannstadt (11 kwietnia 1940 roku), na cześć generała Karla Litzmanna, zwycięzcy bitwy pod Łodzią w 1914 roku. Po włączeniu miasta do Rzeszy stworzono również całkowicie nowe, niemieckie nazewnictwo ulic i dzielnic. Nazistowska administracja odizolowała całą żydowską ludność miasta (ok. 200 tys. osób) w getcie utworzonym w 1940 r. na Bałutach. Łódzcy Żydzi, stłoczeni przez Niemców w niezwykle trudnych warunkach bytowych i dziesiątkowani przez choroby i głód, zostali w latach 1942–1944 niemal w całości wymordowani, przede wszystkim w obozie zagłady w Chełmnie nad Nerem. Końca władzy hitlerowskiej doczekało w łódzkim getcie jedynie 877 osób. Deportacje i prześladowania spotkały także ludność polską.

W sumie w latach 1939-45 wysiedlono z rejencji łódzkiej około 444 tys. osób narodowości polskiej (25% ludności). Pierwsze wysiedlenia z Łodzi miały miejsce już 11 grudnia 1939 r. kiedy niemieckie wojsko wyrzuciło z osiedla im. „Montwiłła” Mireckiego pierwsze rodziny spośród mieszkańców. Kolejnych kilkanaście wygnano w noc sylwestrową. Największa akcja wysiedleńcza miała miejsce na przełomie 14-15 stycznia 1940 roku kiedy to hitlerowcy wysiedlili ok. 5 tysięcy pozostałych mieszkańców osiedla. W miejsca po wysiedlonych Polakach naziści prowadzili zasiedlanie w ramach akcji zwanej Heim ins Reich Niemcami przywiezionymi z ZSRR, Rumunii, Litwy, Łotwy i Estonii.

W okresie okupacyjnym w mieście znajdowały się: system niemieckich obozów przesiedleńczych, getto dla Żydów, obóz koncentracyjny Radogoszcz, obóz koncentracyjny dla dzieci polskich od lat 2 do 16. Miejsca zbrodni nazistowskich dokonanych na Żydach i Polakach upamiętnia w regionie łódzkim Szlak pamięci ofiar hitlerowskiego ludobójstwa.

Łódź powojenna

Zdobycie Łodzi przez wojska Armii Czerwonej miało miejsce 19 stycznia 1945 roku w ramach operacji wiślańsko-odrzańskiej. Z uwagi na mniejsze zniszczenia oraz centralne położenie miasta w nowych granicach Łódź pełniła tymczasową funkcję stolicy, co było spowodowane całkowitym zniszczeniem Warszawy.

W czasie II wojny światowej ludność Łodzi zmniejszyła się z 670 do 300 tys. mieszkańców, co było spowodowane wymordowaniem przez hitlerowców ludności żydowskiej i wysiedleniem dużej części Polaków oraz powojennymi wyjazdami Niemców.

Znacznym zniszczeniom uległ przemysł, zniszczonych było wiele budynków, a maszyny zniszczone lub rozkradzione. Mimo trudności reaktywowano produkcję w łódzkich zakładach w szybkim tempie. Miasto ponownie stało się siedzibą władz województwa.

Dopiero w okresie powojennym w Łodzi utworzono pierwsze uczelnie akademickie. Dekretem władz państwowych z dnia 24 maja 1945 roku powołano do życia Uniwersytet Łódzki. W tym samym czasie co Uniwersytet, powstała Politechnika Łódzka. W roku 1945 założono także Państwową Wyższą Szkołę Sztuk Plastycznych w Łodzi.

Od roku 1958 działała w Łodzi nieistniejąca obecnie Wojskowa Akademia Medyczna, kształcąca oficerów służby zdrowia (lekarzy, lekarzy-dentystów, farmaceutów i psychologów) dla potrzeb wojska. Akademia stała się jedną z największych na świecie tego typu placówek, wyróżniając się spośród innych uczelni medycznych specyficzną atmosferą, łączącą dyscyplinę wojskową z wysokim poziomem nauczania.

W 1958 roku utworzono Państwową Wyższą Szkołę Filmową, Telewizyjną i Teatralną im. Leona Schillera. Placówkę uruchomiono w wyniku połączenia dwóch łódzkich uczelni – Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, powstałej w 1948 r. i Państwowej Wyższej Szkoły Aktorskiej (powstałej w 1949 r. w miejsce Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie z siedzibą w Łodzi, przemianowanej w 1954 r. na Państwową Wyższą Szkołę Teatralną im. Leona Schillera).

W 1945 roku powstała Wytwórnia Filmów Fabularnych, przy ul. Łąkowej 29. WFF szybko stała się największym ośrodkiem produkcji filmowej w powojennej Polsce.

Status Łodzi

Demografia

Rozwój demograficzny

Wskaźniki demograficzne Łodzi
Rozwój demograficzny	Liczba ludności	Przyrost naturalny	Ruch naturalny	Prognoza ludności

Wraz z rozwojem przemysłu w mieście, rozwijała się także liczba mieszkańców Łodzi. Z małej osady jeszcze na początku XIX wieku, Łódź stała się w 1850 roku drugim po Warszawie miastem, pod względem liczby mieszkańców w Królestwie Polskim. W przeciągu stulecia liczba ludności zwiększyła się w Łodzi 600-krotnie, z niecałego tysiąca w 1815 do 600 tys. w 1915 roku (po dołączeniu stutysięcznych Bałut). Tak szybki wzrost demograficzny w XIX wieku, jest nieporównywalny w skali całej Europy.

Według ostatniego corocznego zestawienia GUS-u m.in. wszystkich miast Polski, Łódź jest trzecim miastem w kraju pod względem liczby ludności i czwartym pod względem powierzchni.

Liczba ludności Łodzi w ostatnim czasie wykazuje tendencję spadkową (w II kwartale 2007 mieszkały tu 758 343 osoby), tak jak inne miasta Polski nieprzerwanie od 2002, jednak Łódź traci więcej ludzi od innych miast: w 2006 w Łodzi odnotowano spadek liczby ludności o 7377 osób (57 862 osoby we wszystkich miastach; 11 347 osób w województwie łódzkim). Dane nie wykazują jeszcze większego rzeczywistego wyludnienia na skutek wyjazdów zarobkowych poza granice kraju; jak gdzie indziej w Polsce, osoby faktycznie nie mieszkające w Łodzi nadal figurują w spisie.

Podział administracyjny

Łódź pod względem administracyjnym jest jednolitą gminą miejską na prawach powiatu. W Łodzi nie ma dzielnic – dla celów administracyjnej obsługi ludności istnieje podział na 5 rejonów działania Delegatur Urzędu Miasta Łodzi, który w zasadzie pokrywa się z istniejącym w latach 1960 – 1992 podziałem na 5 dzielnic administracyjnych – ich powierzchnie przedstawia tabela (stan na 31 grudnia 2003).

¹ Rejon działania Delegatur Urzędu Miasta Łodzi
Obecnie na obszarze Łodzi istnieje 37 osiedli administracyjnych stanowiących jednostki pomocnicze gminy, nieposiadające osobowości prawnej.

Administracja

Jednostką organizacyjną miasta Łodzi jest Urząd Miasta Łodzi. Przedmiotem działalności urzędu jest świadczenie pomocy prezydentowi miasta w zakresie realizacji uchwał Rady Miejskiej w Łodzi i zadań miasta Łodzi określonych przepisami prawa.

Strukturę organizacyjną i zasady funkcjonowania Urzędu określa regulamin nadany przez prezydenta miasta w drodze zarządzenia.

Kierownikiem Urzędu jest prezydent Miasta Łodzi. W skład Urzędu wchodzą wydziały i równorzędne komórki organizacyjne, samodzielne komórki organizacyjne oraz delegatury.

Miasto należy do Unii Metropolii Polskich oraz Związku Miast Polskich.

Siedziba

Siedzibą Urzędu Miasta Łodzi jest były pałac Juliusza Heinzla wybudowany w 1880 według projektu Otto Gehliga. W 1952 roku budynek przy ul. Piotrkowskiej 104 został wywłaszczony przez komunistyczne władze, a nieruchomość przekazana do dyspozycji Skarbu Państwa, który w 1990 roku oddał budynek gminie Łódź.

Architektura

W sierpniu 2003 roku z inicjatywy czytelników Gazety Wyborczej w Łodzi, zlokalizowano geograficzny środek Łodzi. Przeprowadzone pomiary wykazały, że geograficzny środek Łodzi, znajduje się 100 metrów na południe od skrzyżowania ulic Tuwima i Przędzalnianej.

Zabytki

• Nowe Miasto z l. 20. XIX w. z centralnie położonym placem Wolności w kształcie ośmiokąta foremnego i otaczającymi go z 4 stron ulicami – Północną, Zachodnią, Południową (dziś ul. Rewolucji 1905 r. i ul. A. Próchnika) oraz Wschodnią
• Ulica Piotrkowska – jeden z najdłuższych deptaków Europy, a wzdłuż niego eklektyczne i modernistyczne kamienice z XIX i XX w.
• Pasaż Meyera – prywatna ulica z eklektycznymi rezydencjami z 1886 r. (obecnie ul. St. Moniuszki)
• Osiedle im. Józefa Montwiłła-Mireckiego z l. 1928–1931 – jedno z pierwszych osiedli socjalnych w Polsce wzniesionych wg zasad architektury i urbanistyki modernistycznej

• Kościół rzymskokatolicki św. Doroty w Mileszkach, wzniesiony po 1543 r., przebudowany w 1766 r., drewniany – ul. Pomorska 445
• Zespół kaplic drewnianych – ul. Wycieczkowa 75:
  • Kaplica św. Antoniego, 1676 r.
  • Kaplica św. Rocha, początek XVIII w.
• Zespół klasztorny oo. Franciszkanów – ul. Okólna 185:
  • Kościół św. Antoniego, 1723 r., barokowy
  • Klasztor oo. Franciszkanów, 1746 r., barokowy
• Kościół rzymskokatolicki św. Józefa, 1768 r., drewniany – ul. Ogrodowa 22 (w 1888 r. przeniesiony ze Starego Miasta)
• Kościół rzymskokatolicki Podwyższenia Świętego Krzyża, 1880 r., neoromański – ul. Sienkiewicza 38
• Cerkiew Archikatedralna (prawosławna) św. Aleksandra Newskiego, 1884 r., neobizantyjska – ul. Kilińskiego 56
• Kościół rzymskokatolicki Najświętszego Imienia Jezus oo. jezuitów (do 1945 r. kościół luterański św. Jana), 1884 r., neoromański – ul. Sienkiewicza 60
• Kościół rzymskokatolicki Zesłania Ducha Świętego (do 1945 r. kościół luterański św. Trójcy), 1891 r., neorenesansowy – Pl. Wolności
• Kościół rzymskokatolicki Wniebowzięcia NMP, 1897 r., neogotycki – Pl. Kościelny
• Rzymskokatolicka Archikatedra św. Stanisława Kostki, 1901–1912 r. (wieża 1927 r.), neogotycka – ul. Piotrkowska 265
• Kościół Ewangelicko-Augsburski św. Mateusza, 1909–1928 r., neoromański – ul. Piotrkowska 283
• Kościół rzymskokatolicki św. Kazimierza, 1925–1936 r. (fasady 2001–2005 r.), neoklasycystyczny – ul. Niciarniana 7
• Kościół rzymskokatolicki Matki Boskiej Zwycięskiej, 1926–1938 r. (wieża 1950 r.), modernistyczno-neoklasycystyczny – ul. Łąkowa 42
• Kościół rzymskokatolicki św. Teresy, 1950–1963 r., modernistyczno-neoklasycystyczny – ul. Kopcińskiego 1/3
• Kościół starokatolicki mariawitów pw. św. Franciszka z Asyżu, 1907 w stylu neogotyckim – ul. Franciszkańska 27

• Pałace rodziny Poznańskich:
  • Pałac Izraela Poznańskiego, 1898 r., neobarokowy – ul. Ogrodowa 15 (obecnie Muzeum Historii Miasta Łodzi)
  • Pałac Maurycego Poznańskiego, 1896 r., neorenesansowy – ul. Więckowskiego 36 (obecnie Muzeum Sztuki w Łodzi)
  • Pałac Karola Poznańskiego, 1904 r., eklektyczny – ul. Gdańska 32 (obecnie Akademia Muzyczna w Łodzi)
• Pałac Maksymiliana Goldfedera, 1892 r., neorenesansowy – ul. Piotrkowska 77
• Pałac Juliusza Kindermanna, 1907 r., neorenesansowy – ul. Piotrkowska 137/139
• Pałac Gustawa Adolfa Kindermanna, 1910 r., neorenesansowy – ul. Piotrkowska 151
• Pałac Ewalda Kerna, 1896–1898 r., neorenesansowy – ul. Piotrkowska 179
• Pałac Juliusza Heinzla, 1882 r., neorenesansowy – ul. Piotrkowska 104 (obecnie siedziba Urządu Miasta Łodzi)
• Pałac Roberta Schweikerta, 1913 r., neobarokowo-modernistyczny – ul. Piotrkowska 262/264
• Pałac Scheiblerów, wzniesiony w stylu klasycystycznym 1844 r., przebudowany w stylu neorenesansowym w l. 1891, 1894 i 1897 – ul. Piotrkowska 266/268
• Pałac braci Steinertów, 1896 r., neorenesansowy – ul. Piotrkowska 272
• Pałac Karola Scheiblera, 1865 r., neorenesansowy – pl. Zwycięstwa 1 (obecnie Muzeum Kinematografii w Łodzi)
• Rezydencja Edwarda Herbsta, 1876 r., neorenesansowa – ul. Przędzalniana 72 (obecnie filia Muzeum Sztuki w Łodzi)
• Pałac Roberta Biedermanna, 1878 r., neorenesansowy – ul. Kilińskiego 2
• Pałac biskupi, 1924 r., neoklasycystyczny – ul. ks. Skorupki 1
• Willa Arnolda Stillera, 1893 r., w stylu neorenesansu północnego – ul. Jaracza 45
• Pałac Jakuba Hertza, 1892 r., przebudowany po 1945 r. – al. Kościuszki 4 (obecnie rektorat Uniwersytetu Medycznego)
• Pałac Rudolfa Kellera, 1890 r., neorenesansowy – ul. Gdańska 49/51
• Pałacyk Reinhardta Bennicha z 1904 r. przy ul. Gdańskiej 89
• Secesyjny pałacyk Elektrowni Łódzkiej przy ul. Gdańskiej 107
• Willa Hermana Juliusza Milsza przy ul. Kopernika 46
• Secesyjna willa Reinholda Richtera z 1904 r. przy ul. ks. Skorupki 6/8 (obecnie rektorat Politechniki Łódzkiej)
• Secesyjna willa Leopolda Kindermanna z 1903 r. przy ul. Wólczańskiej 31/33 (obecnie siedziba Miejskiej Galerii Sztuki)
• Dom z młodości Juliana Tuwima – al. Kościuszki/ dawniej al. Spacerowa
• Neorenesansowa willa Henryka Grohmana z 1892 r. przy ul. Tymienieckiego 24/26 (obecnie Muzeum Książki Artystycznej w Łodzi)
• Willa Jakuba Kestenberga, 1903 r., secesyjna – ul. Sterlinga 26
• Secesyjna willa Leona Kaufmana z 1911 r. przy ul. Żeromskiego 96
• Dworek Ludwika Geyera z 1833 r. przy ul. Piotrkowskiej 286

• Kamienica Scheiblerów – Piotrkowska 11
• Kamienica Dawida Sendrowicza – Piotrkowska 12
• Dom bankowy Wilhelma Landaua – Piotrkowska 29
• Kamienica Dawida Szmulewicza – Piotrkowska 37
• Kamienica Oszera Kohna – Piotrkowska 43
• Kamienica Hermana Konstadta – Piotrkowska 53
• Dom Towarzystwa Akcyjnego Ludwika Geyera – Piotrkowska 74
• kamienica Pod Gutenbergiem Jana Petersilgego, 1896 r., eklektyczna – ul. Piotrkowska 86
• Kamienica Teodora Steigerta – Piotrkowska 90
• Biurowiec Siemensa – Piotrkowska 96
• Magazyn Konfekcyjny Emila Schmechela – Piotrkowska 98
• Kamienica Szai Goldbluma – Piotrkowska 99
• Esplanada – Piotrkowska 100a
• Kamienica Schychtów – ul. Piotrkowska 128
• Dom firmy "Krusche - Ender" – ul. Piotrkowska 143
• Kamienica Schmidtów – ul. Piotrkowska 225
• Kamienica Karla Königa – ul. Piotrkowska 252/254
• Kamienica „Solidarności” – Piotrkowska 260
• Kamienica Jana Starowicza „Pod Góralem” – ul. Piotrkowska 292

• Klasycystyczny budynek dawnego Bielnika Kopischa z 1826 r. przy ul. Tymienieckiego 5 (obecnie wydział Urzędu Miasta Łodzi)
• Klasycystyczna tkalnia Ludwika Geyera z lat 1835–1837, tzw. Biała Fabryka przy ul. Piotrkowskiej 282/284 (obecnie Centralne Muzeum Włókiennictwa)
• Eklektyczny zespół fabryczny Izraela Poznańskiego z lat 1872–1897 przy ul. Ogrodowej (obecnie centrum handlowe Manufaktura)
• Eklektyczne zespoły fabryczne Karola Scheiblera z lat 1855–1914 na pl. Zwycięstwa 2, przy ul. ks. W. Tymienieckiego oraz Kilińskiego – tzw. Księży Młyn
• Zespół osiedli robotniczych Karola Scheiblera z lat 1873–1900 tzw. Księży Młyn przy ul. Księży Młyn, Przędzalnianej, Fabrycznej, ks. W. Tymienieckiego
• Eklektyczna tkalnia Ludwika Grohmana z 1896 r. przy ul. Targowej
• Fabryka Markusa Silbersteina – ul. Piotrkowska 248/250

• Ratusz miejski, 1827 r., klasycystyczny – Pl. Wolności 1 (obecnie Archiwum Państwowe)
• Zespół budynków straży pożarnej z 1878 r. przy ul. ks. W. Tymienieckiego 30
• Lecznica „Pod koniem” – pierwsza placówka tego typu w Polsce, założona w 1891 roku przez Hugo Warrikoffa oraz Alberta Kwaśniewskiego
• Bank Państwa w Łodzi, 1906–1908 r., eklektyczny – al. Kościuszki 14 (obecnie NBP)
• Szkoła Zgromadzenia Kupców, 1907–1910 r., secesyjny, jeden z pierwszych betonowych budynków w Królestwie Kongresowym – ul. Narutowicza 68 (obecnie budynek Uniwersytetu Łódzkiego)
• Bank Handlowy, 1910–1912 r., eklektyczny – al. Kościuszki 15 (obecnie PKO)

Cmentarze

W Łodzi znajduje się największa nekropolia żydowska w Europie (42 ha, ponad 200 tys. pochowanych), z największą na świecie żydowską budowlą cmentarną (Mauzoleum Izraela Poznańskiego)

Zieleń miejska

Najstarszym parkiem w Łodzi jest Park Źródliska o powierzchni 17,2 ha, który założono w 1840 roku

Turystyka

Lista atrakcji turystycznych

• Aquapark Łódź – Fala, największy w Polsce aquapark
• Centrum Manufaktura, największy obiekt handlowo-usługowo-rozrywkowy w Polsce i w Europie przy ulicy Karskiego 5.
• Łódzkie ZOO – przy ul. Konstantynowskiej, założone w 1938 r. na terenach będących pozostałością Puszczy Łódzkiej
• Łódzki Ogród Botaniczny – przy ul. Krzemienieckiej, gdzie na powierzchni 64 ha rosną gatunki flory rodzimej oraz liczne rośliny obcego pochodzenia, zebrane w 9 działach tematycznych: flora polska, ogród japoński, systematyka roślin zielonych, alpinarium, arboretum, rośliny ozdobne, rośliny lecznicze i przemysłowe, biologia roślin i dział zieleni parkowej
• Palmiarnia Łódzka – w najstarszym parku miejskim w Łodzi Źródliska przy ul. Piłsudskiego, spadkobierczyni kolekcji roślin – przede wszystkim palm – z oranżerii fabrykantów i carskich urzędników
• Las Łagiewnicki – las miejski, położony na powierzchni 1205,45 ha, z wydzielonym fragmentem mającym status rezerwatu i ośrodkiem rekreacyjno-wypoczynkowym Arturówek oraz szlakami dla turystów
• Parki w Łodzi – w Łodzi znajduje się ponad 30 parków, które pełnią wiele niezwykle ważnych funkcji ekologicznych i społecznych i są nieocenionym elementem struktury miasta
• Rudzka Góra – przy ul. Starorudzkiej, z trasami dla rowerów górskich, 800-metrowym torem saneczkowym i znajdującą się u jej podnóża stylową bacówką
• Uliczna Galeria Wielkich Łodzian – jedyna chyba tego typu w Europie, tak oryginalna w formie i lokalizacji, ze znaną w całej Polsce Ławeczką Tuwima przy ulicy Piotrkowskiej
• Największe graffiti na świecie – umieszczone na ścianie o powierzchni ponad 900 m² przy ul. Piotrkowskiej 152; rekord wpisany został do Księgi Rekordów Guinnessa
• Linia tramwajowa 0, obsługiwana zabytkowym składem 5N+5ND w każdą letnią niedzielę.

Hotele

• Ambasador Centrum – al. Piłsudskiego 29
• Andel's Hotel Łódź – ul. Ogrodowa 17
• Campanile Łódź – al. Piłsudskiego 27
• Hotel Focus – ul. Łąkowa 23/25
• Qubus Hotel Łódź – al. Mickiewicza 7
• Hotel Centrum – ul. Kilińskiego 59/63
• Hotel Grand – ul. Piotrkowska 72
• Polonia Palast – ul. Narutowicza 38
• Hotel Reymont – ul. Legionów 81
• Hotel Ibis Łódź Centrum – al. Piłsudskiego 11
• Hotel Savoy – ul. Traugutta 6
• Hotel Mazowiecki – ul. 28 Pułku Strzelców Kaniowskich 53/57
• Hotel Światowit – al. Kościuszki 68
• Hotel Boss Łódź – ul. Tatrzańska 11

Transport

Drogi

Na podstawie zbieranych od 2006 anonimowych danych o podróżach z urządzeń nawigacyjnych firmy TomTom, producent w 2010 obliczył, że wśród 59 miast Europy Łódź zajmuje 21. miejsce pod względem największego udziału głównych dróg (25,0%), na których prędkość poruszania bywa mniejsza niż 70% ograniczenia prędkości.

Łódź stanowi ważny węzeł komunikacyjny. Przez miasto i w jego pobliżu przebiegają drogi krajowe i międzynarodowe:

• DK1, E75, Gdańsk – Toruń – Łódź – Częstochowa – Cieszyn – granica państwa
• A2, E30, Nowy Tomyśl – Poznań – Łódź
• DK14, Łowicz – Stryków – Łódź – Zduńska Wola – Sieradz – Złoczew – Walichnowy
• DK72, Konin – Turek – Poddębice – Łódź – Brzeziny – Rawa Mazowiecka.

Komunikacja w mieście

Miasto posiada lotnisko międzynarodowe: port lotniczy Łódź-Lublinek im. Władysława Reymonta; dworce kolejowe: Łódź Fabryczna, Łódź Kaliska, Łódź Widzew, Łódź Chojny; czynne przystanki kolejowe: Łódź Andrzejów, Łódź Niciarniana, Łódź Żabieniec; dworce autobusowe: Łódź DA Centralny, Łódź DA Północny.

Komunikację miejską stanowią 75 linii autobusowych (w tym 8 nocnych) i 19 linii tramwajowych (w tym 4 podmiejskie). Tabor autobusowy jest niemal w 90% niskopodłogowy, w dodatku relatywnie nowy - w zasadzie co roku dochodzi do wymiany części pojazdów co sprawia, że autobusy jeżdżące w barwach MPK-Łódź są jednymi z najmłodszych w Polsce (średni wiek wszystkich pojazdów to ca. 7 lat). Po ulicach Łodzi jeździ także 25 całkowicie niskopodłogowych tramwajów typu Bombardier Cityrunner i PESA 122N, które obsługują dwie linie tramwajowe – 11 i 16A. Większość taboru tramwajowego stanowią pojazdy Konstal 805Na, z których część przeszła modernizację w Zakładzie Techniki MPK-Łódź (najświeższy projekt i wzór wagonu zaprezentowano w czerwcu 2011 roku).

Od 1 lipca 2008 roku kursuje Łódzki Tramwaj Regionalny, który działa w granicach miasta, a docelowo ma połączyć Zgierz, Łódź i Pabianice. Ze względów finansowych oba sąsiednie miasta wycofały się z inwestycji. Całkowity jego koszt może przekroczyć 265 mln zł - połowę tej sumy wyłożył Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, jednak nadal pozostałe koszty okazały się zbyt duże dla budżetów Zgierza i Pabianic.

Kolej

Pierwszą „łódzką” stacją były Rokiciny na Drodze Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej otwarte w 1846 roku. Była to najbliższa stacja kolejowa w okolicach Łodzi. Komunikację z oddalonymi o 30 km Rokicinami zapewniały wozy konne. Na terenie miasta pociągi pojawiły się w 1866 roku, na tak zwanej linii fabryczno-łódzkiej – odnogi Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej od stacji w Koluszkach. W Łodzi znajduje się 18 stacji i przystanków kolejowych, w większości niewykorzystywanych, nieczynnych i nie nadających się do jakiejkolwiek publicznej służby. Najbardziej znane to Łódź Kaliska i Łódź Fabryczna. Jedynym łódzkim dworcem czołowym jest Łódź Fabryczna, pozostałe to przelotowo-czołowe lub przelotowe. Od 16 października 2011 roku dworzec ten, w związku z planowaną przebudową na stację podziemną, jest zamknięty. Planowane prace mają potrwać 42 miesiące.

Gospodarka

Przemysł włókienniczy, który stworzył potęgę Łodzi, ma coraz mniejsze znaczenie. Z liczących się w tej branży, pozostały m.in.  Redan S.A. i Zakłady Tekstylno-Konfekcyjne Teofilów.

Obecnie szczególne znaczenie dla miasta mają rozwój nowych technologii, infrastruktury oraz pozyskiwanie inwestorów w trzech branżach: centra usług dla zaplecza biznesowego (tzw. BPO – Business Process Outsourcing), logistyka i AGD.

Swoje siedziby w Łodzi mają mBank i MultiBank, a centra usług biurowych GE Money Bank i Infosys. W Łodzi powstała Grupa Atlas.

Łódzką domeną stała się produkcja sprzętu AGD. W Łodzi zainwestowali m.in.  Merloni Indesit i Bosch/Siemens oraz ich poddostawcy. Dzięki temu Łódź stała się jednym z dominujących w Europie ośrodków produkcji tego sprzętu.

W ciągu ostatnich lat w Łodzi zainwestowali też: Gillette (największa na świecie fabryka tej firmy jest w Łodzi), VF Corporation, ABB, Polska Grupa Farmaceutyczna, Hutchinson, Ericpol Telecom, TP SA czy ComArch. Accenture tworzy tzw. informatyczne centrum Demo, a centrum księgowe tworzy Citibank. W 2006 r. amerykański potentat informatyczny Dell zdecydował wybudować w mieście swoją fabrykę.

Powstały też duże centra handlowo-rekreacyjne, m.in. Galeria Łódzka i Manufaktura (zajmująca powierzchnię 27 ha). W marcu 2010 roku otwarto centrum handlowe Port Łódź, którego głównym najemcą jest IKEA.

• Łódzka Specjalna Strefa Ekonomiczna
• ŁOP – Łódzki Okręg Przemysłowy

Kultura

Łódź to również ośrodek kulturalny, pełen różnego rodzaju imprez muzycznych, teatralnych, literackich, plastycznych i filmowych. Tu rokrocznie odbywa się kilkadziesiąt festiwali i przeglądów (m.in. Explorers Festiwal czy Festiwal Nauki, Techniki i Sztuki).

W mieście funkcjonuje 20 placówek muzealnych, z unikalnym w Europie Centralnym Muzeum Włókiennictwa, oraz Muzeum Sztuki – posiadającym najbogatsze w Polsce zbiory sztuki współczesnej. Działa też wiele teatrów (m.in. Teatr Wielki, Teatr Muzyczny, teatry dramatyczne, teatry dla dzieci), Filharmonia (w niedawno przebudowanym futurystycznym gmachu nawiązującym jednak fasadą do dawnego budynku filharmonii), kina i galerie.

Od roku 1886 do dziś funkcjonuje Stowarzyszenie Śpiewacze „Harmonia”, które reprezentuje Łódź na wielu koncertach w Polsce, jak i na świecie (np. w czerwcu 2007 wyjechali na koncerty do Austrii, w listopadzie 2009 do Czech).

Licznie odwiedzanym przez publiczność wydarzeniem artystycznym są Łódzkie Spotkania Baletowe. Co dwa lata – na scenie łódzkiego Teatru Wielkiego – prezentowane są najnowsze trendy w światowym balecie.

Miasto, nie bez powodu określane jest mianem „HollyŁódź”, stanowi przecież największy w Polsce ośrodek produkcji filmowej. W Wytwórni Filmów Fabularnych zrealizowano w drugiej połowie XX w. większość polskich filmów fabularnych. Tradycje, tej zlikwidowanej wytwórni, z powodzeniem kontynuuje studio Opus Film. W Wytwórni Filmów Oświatowych powstają filmy edukacyjne i znakomite dokumenty np. nagrodzony Europejską Nagrodą Filmową Felix Usłyszcie mój krzyk Macieja Drygasa. W słynnym Studio Małych Form Filmowych Se-ma-for powstawały znakomite animowane seriale dla dzieci Miś Uszatek, Colargol, Zaczarowany ołówek, Kot Filemon. W Se-ma-forze Zbigniew Rybczyński zrealizował film Tango, za który otrzymał Oscara. Po likwidacji państwowego Semafora, jego tradycje przejęła spółka realizatorów Se-ma-for Produkcja Filmowa. Powstał tu między innymi znakomicie przyjęty na całym świecie lalkowy film Piotruś i wilk. Film ten zdobył Oscara w kategorii animowanego krótkiego metrażu za rok 2007.

Tu istnieje Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna, gdzie pierwsze swoje zawodowe kroki stawiali m.in. Andrzej Wajda, Roman Polański, Krzysztof Kieślowski, Jan Machulski i Jerzy Antczak.

Centrum kulturalnym miasta jest linia ulic Piłsudskiego – Piotrkowska – Kościuszki/Zachodnia, aż do Pałacu Poznańskiego i usytuowanej tuż za nim – na terenach dawnego imperium włókienniczego fabrykanta Izraela Poznańskiego – Manufaktury. W tych starych budynkach z czerwonej cegły powstało centrum handlu, usług, biznesu, nauki, mody, kultury i sztuki.

Na Piotrkowskiej, wraz z przecinającymi ją ulicami, obok najlepszego w Polsce wyboru małych pubów i restauracji, a latem ogródków piwnych, których tradycje sięgają XIX w., znajdują się salony mody, kina, teatry, filharmonia, galerie sztuki, muzea. Coraz więcej jest także luksusowych sklepów i banków. Tu można przyjść, usiąść i popatrzeć na tętniące życiem miasto.

Łódź kandydowała do tytułu Europejskiej Stolicy Kultury 2016 (w 2010 nie została zakwalifikowana do II etapu konkursu).

Galeria Wschodnia prezentująca sztukę różnych dyscyplin, m.in. sztukę akcji, performance, instalacje, sztukę wideo, multimedia, fotografie, film, sztukę obiektu.

Łódzi poświęconych zostało także wiele powieści. Najsłynniejszą jest Ziemia Obiecana Władysława Reymonta. Z kolei Israel Joszua Singer przedstawił Łódź z perspektywy żydowskiej w powieści Bracia Aszkenazy.

Festiwale i przeglądy

Rokrocznie w Łodzi odbywa się kilkadziesiąt festiwali i przeglądów m.in. Camerimage (w latach w 2000-2009), Festiwal Dialogu Czterech Kultur, Międzynarodowy Festiwal Fotografii, Festiwal Fiesta Libre).

Kina

• Cinema City i IMAX 3D (14 sal + IMAX 1 sala) Drewnowska 58
• Silver Screen 3D (10 sal) Piłsudskiego 5
• Kino Bałtyk (2 sale) Narutowicza 20
• Kino Charlie (3 sale) Piotrkowska 203/205
• Kino Cytryna (2 sale) Pomorska 39/41
• Kino Kinematograf pl. Zwycięstwa 1
• Kino MuBa Targowa 1/3
• Kino Polonia (3 sale) Piotrkowska 67
• Kino Tatry Sienkiewicza 40
• ŁDK (2 sale) Traugutta 18

Teatry

W Łodzi w wielu miejscach można obcować ze sztuką teatralną. Działa tu m.in. Teatr im. Stefana Jaracza w Łodzi, Teatr Muzyczny, teatry dramatyczne, teatry dla dzieci. Znajduje się tu także Teatr Wielki, będący drugim pod względem wielkości gmachem operowym w kraju i jednym z największych w Europie – ponad 1300 miejsc na widowni. Zainaugurował on swoją działalność w 1967 r. i do tej pory przygotował ponad 240 premier. W bieżącym repertuarze Teatru Wielkiego znajduje się kilkanaście oper, baletów, operetek – od klasyki po dzieła współczesne.

Chóry

• Akademicki Chór Politechniki Łódzkiej
• Chór Uniwersytetu Medycznego
• Chór Akademicki Uniwersytetu Łódzkiego
• Chór Żydowski CLIL
• Chór All’antico
• Chór Nauczycielski w Łodzi
• Chór Good News Singers
• Con Vigore
• Mały Chór Wielkich Serc
• Stowarzyszenie Śpiewacze „Harmonia”
• Stowarzyszenie Śpiewacze im. Stanisława Moniuszki w Łodzi
• Młodzieżowy Chór Żeński Iuvenales Cantores Lodzienses
• Chór 8 dzień

• Chór diecezji śląsko-łódzkiej kościoła mariawitów

Muzea

Wśród licznych placówek muzealnych, które znajdują się w Łodzi, jest m.in. Muzeum Sztuki w Łodzi – z unikatową w skali Europy, gromadzoną od lat 30. XX w. kolekcją sztuki nowoczesnej, Centralne Muzeum Włókiennictwa – posiadające (w zabytkowym gmachu Białej Fabryki Ludwika Geyera) największą w Polsce kolekcję tkaniny artystycznej, Muzeum Miasta Łodzi (w pałacu Izraela Poznańskiego, jednego ze współtwórców XIX-wiecznej potęgi przemysłowej miasta), Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne – z zabytkami regionu łódzkiego oraz wspaniałą kolekcją numizmatyczną – z monetami, wśród których wiele prezentowanych ocalało tylko w kilku lub kilkunastu egzemplarzach na świecie, czy jedyne w Polsce Muzeum Kinematografii, w którym znajduje się zabytkowy sprzęt filmowy, rekwizyty ze słynnych filmów i lalki z Se-ma-fora. Od listopada 2008 roku przy tym studio filmowym działa Muzeum Bajki, w którym można obejrzeć lalki, dekoracje, sprzęt zdjęciowy i filmy animowane.

Sport

Kluby sportowe działające w Łodzi (tutaj tylko opisane):

• Anilana Łódź – piłka ręczna
• AZS Łódź – lekkoatletyka, badminton, curling, judo, piłka ręczna, pływanie, taekwondo, tenis, żeglarstwo
• KS Budowlani Łódź – rugby, siatkówka, zapasy, hokej na trawie
• ChKS Łódź – piłka ręczna, piłka nożna
• Klub Rowerowy Adventure Łódź – kolarstwo górskie
• KS Gwardia Łódź – judo, boks
• Łódzki Klub Jeździecki – jeździectwo
• Łódzki Klub Sportowy – boks, koszykówka, piłka nożna, siatkówka, podnoszenie ciężarów, tenis ziemny, rugby, zapasy
• Miejski Klub Tenisa Łódź – tenis ziemny
• Orzeł Łódź – sport żużlowy, piłka nożna
• UKS SMS Łódź – piłka nożna, siatkówka
• Hetman Łódź – piłka nożna
• Start Łódź – siatkówka, piłka nożna, pięciobój nowoczesny
• Widzew Łódź – boks, piłka nożna, koszykówka
• Frame Łódź – snooker, bilard, futbol stołowy
• Torpedy Łódź – football amerykański
• ŁKKS – karate
• ŁKH Łódź – hokej na lodzie
• Wifama Łódź – siatkówka
• Elta Łódź – piłka nożna, tenis stołowy
• Berserkers Team Łódź - bjj, mma, karate

Z Łodzią związany był jeden z najsłynniejszych polskich szachistów Akiba Rubinstein.

Edukacja i nauka

• Centrum Badań Molekularnych i Makromolekularnych PAN
• Instytut Biologii Medycznej PAN
• Instytut Centrum Zdrowia Matki Polki
• Instytut Medycyny Pracy im. prof. dr. med. Jerzego Nofera
• Europejskie Regionalne Centrum Ekohydrologii UNESCO
• Instytut Archeologii i Etnologii PAN – Oddział w Łodzi
• Instytut Włókiennictwa
• Instytut Energetyki - Oddział w Łodzi
• Centralny Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Przemysłu Gastronomicznego i Artykułów Spożywczych
• Instytut Technologii Bezpieczeństwa

Wyższe uczelnie w Łodzi

W Łodzi istnieje obecnie 28 uczelni wyższych (6 państwowych i 22 niepaństwowe).

Biblioteki

Lista bibliotek wyższych uczelni:

• Biblioteka Uniwersytetu Łódzkiego
• Biblioteka Politechniki Łódzkiej
• Biblioteka Uniwersytetu Medycznego
• Biblioteka Akademii Humanistyczno-Ekonomicznej

Lista innych bibliotek:

• Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Łodzi
• Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Łodzi

Wspólnoty religijne

Ośrodek religijny w Łodzi w przeważającej części dotyczy Kościoła rzymskokatolickiego. Łódź jest siedzibą metropolii łódzkiej.

Miasto jest siedzibą władz zwierzchnich Kościoła Starokatolickiego w RP.

W Łodzi swoją siedzibę ma także diecezja Kościoła prawosławnego – diecezja łódzko-poznańska, jedna z 6 diecezji w Polsce, utworzona w 1948 roku (zajmuje największą powierzchnię). W Łodzi znajduje się także siedziba diecezji śląsko-łódzkiej Kościoła Starokatolickiego Mariawitów.

Oprócz tego na terenie miasta znajdują się także parafie i zbory innych wyznań katolickich i protestanckich, siedziba gminy żydowskiej, ośrodki zen szkoły Kwan Um, buddyzmu Diamentowej Drogi oraz innych związków wyznaniowych.

Wiele kościołów zostało wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych m. Łodzi.

Łodzianie

Honorowi Obywatele Miasta Łodzi

Lista osób, którym nadano tytuł Honorowego Obywatela Miasta Łodzi:

• Artur Brauner
• Karl Dedecius
• Kazimierz Dejmek
• Richard Demarco
• Marek Edelman
• Jan Karski
• Jan Paweł II
• Jan Machulski
• Stefan Miecznikowski
• Arnold Mostowicz
• Józef Piłsudski
• Roman Polański
• Piotr Pustelnik
• Andrzej Sapkowski
• Albert Thomas
• Andrzej Wajda
• Władysław Ziółek

Laureaci plebiscytu „Łodzianin Roku”

• 1992 – Jaromir Jedliński, Andrzej Ostoja-Owsiany i Andrzej Pawelec
• 1993 – Marek Markiewicz
• 1994 – Jerzy Kropiwnicki
• 1995 – Wacław Dec
• 1998 – Jan Machulski
• 1999 – Marek Edelman
• 2000 – Marcel Szytenchelm
• 2001 – ks. Piotr Turek
• 2002 – Piotr Dzięcioł
• 2003 – Tadeusz Robak
• 2004 – Marek Belka
• 2005 – Andrzej Niemczyk
• 2006 – Leszek Markuszewski
• 2007 – Krzysztof Candrowicz
• 2008 – Jolanta Chełmińska
• 2009 – Jacek Moll
• 2010 – Marcin Gortat
• 2011 – Radosław Wiśniewski

Sprawiedliwi wśród Narodów Świata

(lista niepełna)

• Andrzeja Górska
• Jan Karski
• Michał Lityński
• Franciszek Walicki

Miasta partnerskie

Spis miast, które zawarły porozumienie o partnerstwie z Łodzią:

Miasto	Kraj	Data podpisania umowy
Barreiro	Portugalia	03.09. 1996
Chemnitz	Niemcy	1972
Iwanowo	Rosja	21.01. 1992
Kaliningrad	Rosja	1992
Saratów	Rosja	2004
Los Angeles	Stany Zjednoczone	2010
Lyon	Francja	1991
Lwów	Ukraina	28.11. 2003
Mińsk	Białoruś	25.02. 1993
Murcja	Hiszpania	14.10. 1999
Odessa	Ukraina	07.05. 1993
Örebro	Szwecja	25.08. 2001
Puebla	Meksyk	1997
Rustawi	Gruzja	27.06. 1995
Stuttgart	Niemcy	26.09. 1988
Szeged	Węgry	19.05. 2008
Tampere	Finlandia	1996
Tel Awiw	Izrael	1994
Tianjin	Chiny	11.10. 1994
Wilno	Litwa	22.01. 1991