Łowicz

Łowicz - miasto, gmina miejska w województwie łódzkim, w powiecie łowickim (siedziba władz powiatu) nad rzeką Bzurą, na północnym skraju Równiny Łowicko-Błońskiej. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa skierniewickiego.

Demografia

Dane z 31 grudnia 2010:

Stopa bezrobocia na dzień 31 grudnia 2005: 13,2%, tj. 4621 osób.

Historia

Z badań archeologicznych wiadomo, że we wczesnym średniowieczu (XII-XIII w.) na miejscu dzisiejszych ruin zamku znajdował się drewniano-ziemny, przeprawowy gród obronny przez bagnistą dolinę Bzury, posiadający duże znaczenie strategiczne. Był to najprawdopodobniej jeden z pierwszych grodów piastowskich. Najstarsza wzmianka o Łowiczu (Loviche) pochodzi z bulli papieża Innocentego II z 7 lipca 1136 r., zatwierdzającej prawo arcybiskupów gnieźnieńskich do dóbr łowickich. Dobra te nadał kościołowi prawdopodobnie któryś z Piastów.

Wiek XIII

Około 1214-1215 roku w Wolborzu w wyniku starań arcybiskupa Henryka Kietlicza, książęta z czterech prowincji: krakowskiej (Leszek Biały), mazowieckiej (Konrad I mazowiecki), kaliskiej (Władysław Odonic) i opolskiej (Kazimierz I opolski), wydali "przywilej immunitetowy" – dokument m.in. zatwierdzający dotychczasowe prawa kościoła gnieźnieńskiego do dóbr łowickich i grodu. W roku 1242 książę Konrad mazowiecki wydał arcybiskupom tzw. "wielki przywilej", w którym dobra łowickie nazwano castellania (kasztelanią) ale sam Łowicz był określony jeszcze mianem villa (wieś), mimo iż znajdowało się już tu mansio (dwór arcybiskupi).

Nie jest znana dokładna data otrzymania przez Łowicz praw miejskich, ale pierwszym dokumentem, w którym określany jest mianem oppidum (miasto) jest przywilej menniczy z roku 1298 dla arcybiskupstwa gnieźnieńskiego wystawiony w Łowiczu, przez księcia płockiego Bolesława II. Przy czym przez miasto należy rozumieć tu najprawdopodobniej Podgrodzie, zlokalizowane w okolicach dzisiejszego Przyrynku. Za tezą tą przemawia jego kształt – wyraźna po dziś dzień – owalnica usytuowana równolegle do Bzury.

Z innych zachowanych dokumentów piśmienniczych wiadomo jeszcze, iż wcześniej w roku 1263 miał miejsce najazd Litwinów, w wyniku którego "Łowicz wraz z kościołem i dworem został złupiony i podpalony".

Wiek XIV

Według relacji Janka z Czarnkowa około roku 1355, w miejscu starego grodu, arcybiskup Jarosław Bogoria Skotnicki wzniósł gotycki murowany zamek, który wkrótce stał się rezydencją arcybiskupów gnieźnieńskich i prymasów Polski. Jeszcze zaś, przed rokiem 1358 lokował na prawie niemieckim Nowe Miasto (obecnie Stare Miasto). W dokumentach z 1358 i 1359 r. Łowicz określa się już mianem civis lovicensis i civitas. Usytuowane ono zostało względem dotychczasowego oppidum na wschód wzdłuż Bzury, wokół drewnianego kościoła, stojącego w miejscu dzisiejszej Bazyliki Katedralnej i jeśli wierzyć zachowanej w niej późniejszej inskrypcji, ufundowanego najprawdopodobniej jeszcze w roku 1100 przez księcia Władysława Hermana.

Dzięki unikalnej randze kasztelanii oraz licznym immunitetom, a także, co nie pozostawało bez wpływu, wyjątkowemu położeniu na pograniczu Mazowsza i Polski arcybiskup Jarosław Bogoria Skotnicki coraz śmielej zaczął dążyć do uniezależnienia jej od zwierzchnictwa książąt mazowieckich. 1 marca 1357 udało mu się uzyskać przywilej od króla polskiego Kazimierza Wielkiego potwierdzający posiadłości arcybiskupstwa gnieźnieńskiego, który wraz z innymi naciskami ze strony Polski, zmusił Księcia mazowieckiego Siemowita III wystawić, 17 maja 1359 roku w Skierniewicach, dokument uznający pełnię immunitetu arcybiskupiego do Łowicza i kasztelanii. Księciu udało się jedynie zachować dla siebie prawo do polowania na tury. Z dokumentu tego wiadomo też, iż Łowicz wraz z przyległymi dobrami, liczącymi aż 111 wsi, stanowił największy kompleks majątkowy należący do Kościoła w ówczesnych czasach na terenie obecnej Polski. Siemowit jednak, nie chcąc łatwo się poddać, jeszcze tego samego roku wyznaczył arcybiskupom także czynsz w postaci jednej grzywny złota, który stanowić miał symbol zależności prymasowskiego Łowicza od książąt mazowieckich. Arcybiskupi zaś zyskali protektora w osobie Kazimierza Wielkiego, który w latach 1359-1360 kilkakrotnie nazwał arcybiskupa Jarosława księciem, tym samym dając do zrozumienia Siemowitowi, iż godzi się na niezależność dóbr łowickich. By nie psuć dobrych stosunków z Polską, książę odstąpił od roszczeń, by powrócić do nich zaraz po śmierci Króla. W roku 1374 przy okazji złożenia urzędu przez Jarosława Bogorię i objęcia go przez Janusza Suchegowilka Strzeleckiego jeszcze raz pojawia się wzmianka o kasztelanie łowickim jako funkcjonariuszu arcybiskupim oraz trwającym zatargu. W roku 1379 król Ludwik Węgierski zobowiązał księcia Siemowita III do zachowania wszelkich przywilejów kościoła gnieźnieńskiego "w jego dobrach na Mazowszu". Tym samym arcybiskup Janusz Suchywilk musiał złożyć publiczne oświadczenie, że Łowicz leży na Mazowszu. Mimo to ambicje obu stron powodowały dalsze zaognienie konfliktu. Ostatecznie w roku 1381 Siemowit III, po sprzeciwie arcybiskupa by jego syn Henryk mazowiecki objął prepozyturę łęczycką najechał kasztelanię łowicką. Pomimo jego śmierci w tym samym roku kasztelania była okupowana przez Mazowsze jeszcze przez kilka lat (korzystając z zamieszania panującego w Polsce po śmierci Ludwika Węgierskiego). Jego następca książę Siemowit IV rozpoczął 8 kwietnia 1382 oblężenie zamku łowickiego. Spory o kasztelanię łowicką trwały aż do czasu wcielenia Mazowsza do Korony.

6 czerwca 1398 roku król Władysław II Jagiełło nadał Łowiczowi przywilej solny, dzięki któremu mieszkańcy miasta mogli nabywać sól z żup Wieliczki i Bochni po niższej cenie, takiej jaką płaciły miasta kujawskie. Dowodzi to, iż w Łowiczu działało, zapewne już wcześniej, bractwo prasołów – handlarzy soli.

Wiek XV

Po burzliwej drugiej połowie wieku XIV następuje dalszy rozwój miasta. Na początku XV wieku w roku 1405 arcybiskup Mikołaj Kurowski lokował Nowe Miasto uprzednio 9 października 1404 erygując dla niego parafię i kościół pod wezwaniem św. Ducha. Sam kościół mógł mieć jednak wcześniejszy rodowód. Niektórzy historycy uważają, że najprawdopodobniej stał w tym miejscu wcześniej drewniany kościół, będący filią parafii Najświętszej Marii Panny, pełniący funkcje szpitalne już w XIV wieku. Dopiero przebudowany z fundacji arcybiskupa Mikołaja Kurowskiego został podniesiony przez niego do rangi kościoła parafialnego. Mogłoby na to wskazywać wezwanie sugerujące jego pierwotny szpitalny charakter, a także, zakładając iż tak było w istocie, położenie kościoła poza granicami Starego Miasta, tuż przy nieistniejącej już bramie miejskiej zwanej krakowską. Najprawdopodobniej był to pierwszy murowany kościół w Łowiczu. Został on pobudowany jako orientowany, jednonawowy w stylu gotyckim przez Janka z Uniejowa.

Tymczasem w miejscu starego drewnianego kościoła na terenie Starego Miasta zbudowana została nowa świątynia w stylu gotyckim, która 25 kwietnia 1433 podniesiona została do rangi kolegiaty przez arcybiskupa Wojciecha Jastrzębca. Wówczas też powstała Prymasowska Kapituła Łowicka, a przy Kolegiacie najstarsza w kraju kolonia Akademii Krakowskiej. Kapituła łowicka składała się z prepozyta, dziekana, kustosza i 10 kanoników.

10 sierpnia 1424 roku, król Władysław Jagiełło nadał przywilej zwalniający wszystkich obywateli łowickich z płacenia cła i podatku targowego.

24 października roku 1419 arcybiskup Mikołaj Trąba potwierdził przywilej lokacyjny Łowicza i przeprowadził unifikację prawa miejskiego dla całej konurbacji, w skład której wchodziło Podgrodzie, Stare Miasto i Nowe Miasto, według prawa średzkiego. Nie ma wcześniejszych wzmianek odnośnie ratusza miejskiego. Wiadomo jednak, że już po nadaniu nowego prawa wybudowano takowy pośrodku rynku na Starym Mieście. Pełnił on swą funkcję do roku 1443 kiedy to wybudowano ratusz nowomiejski. Później stary ratusz służył jako siedziba i magazyn bractwa prasołów i w związku z nową funkcją zwany był – od kupczenia – kupusem.

29 sierpnia 1447 roku, król Kazimierz Jagiellończyk wydał przywilej potwierdzający zwolnienie mieszczan łowickich z płacenia cła i podatku targowego.

17 stycznia 1463, w wyniku starań arcybiskupa Jana Sprowskiego, król Kazimierz Jagiellończyk wystawił w Piotrkowie specjalny przywilej królewski zatwierdzający wszystkie dotychczasowe przywileje kasztelanii łowickiej i uwalniający od opłaty rzecznej jednej grzywny złota. Przywilej ów zakończył najazdy książąt mazowieckich na dobra łowickie.

4 lutego 1495 roku, król Jan Olbracht wydał przywilej potwierdzający zwolnienie mieszczan łowickich z płacenia cła i podatku targowego.

Dzięki położeniu na ważnych szlakach handlowych i komunikacyjnych oraz licznym przywilejom i jarmarkom miasto bardzo szybko się rozwijało.

Wiek XVI

Pomimo specyficznego charakteru miasta, pozostającego niezmiennie pod władzą arcybiskupów gnieźnieńskich, z początku wieku pochodzą pierwsze wzmianki o próbach osadnictwa żydowskiego. Miało ono charakter czasowy, związany głównie z prowadzoną działalnością targową i jarmarkami, bez prawa do stałego pobytu. Nie istniała też tu gmina żydowska, a sporadyczni żydowscy mieszkańcy Łowicza lub jego okolic, organizacyjnie przynależeli do gmin w Gąbinie bądź Sochaczewie. Nie zachowały się jednak szczegółowe źródła historyczne, które pozwoliłyby odtworzyć historię pierwszych łowickich Żydów. Pewnym jest natomiast, że w wyniku tych prób w roku 1526 arcybiskup Jan Łaski nadając miastu, lub potwierdzając wcześniejszy, przywilej De non tolerandis Judaeis zakazał Żydom osadnictwa w Łowiczu, a już tam mieszkających – wygnał. Wolno im było jednak przebywać w mieście podczas targów i jarmarków, jeszcze zanim w roku 1532 uzyskali prawo wolnego handlu w całym państwie.

Po śmierci Janusza III w roku 1526, a tym samym wygaśnięciu męskiej linii książąt czersko-warszawskich, staraniem króla Zygmunta Starego w 1529 ostatecznie inkorporowano Mazowsze do Polski ustanawiając je jednym z województw Korony.

Od 1572 r. (po śmierci Zygmunta Augusta) w okresach bezkrólewia, Łowicz pełnił funkcję drugiej stolicy Rzeczypospolitej z racji tego, iż to tutaj rezydował Interrex, którego rola zwyczajowo przypadała prymasowi Polski.

Wiek XVII - XVIII

Poważnie zniszczony podczas potopu szwedzkiego, nigdy już nie odzyskał swej rangi i zaczął powoli podupadać, przechodząc stopniowo do roli małego miasteczka. Mimo to, aż do rozbiorów był ważnym ośrodkiem kultury i edukacji. Tu w roku 1668 powstaje jedno z pierwszych w Polsce kolegiów pijarskich.

Po II rozbiorze w 1793 r. miasto znalazło się pod panowaniem pruskim.

Wiek XIX

Od 1807 r. weszło w skład utworzonego w wyniku wojen napoleońskich Księstwa Warszawskiego, i dalej od 1815 r. znalazło się w granicach Królestwa Polskiego. W 1820 r. dobra łowickie przechodzą na własność Wielkiego Księcia Konstantego i jego żony Joanny Grudzińskiej, która oficjalnie otrzymała tytuł "Księżnej Łowickiej". Dekretem cesarskim z dnia 9 lipca 1822 r. wydanym w Petersburgu, wskazano ustalenie granic zewnętrznych księstwa łowickiego, tym samym tworząc je formalnie, gdyż uprzednio jego nazwa, aż od czasów arcybiskupów gnieźnieńskich, funkcjonowała tylko zwyczajowo.

W czasie powstania listopadowego (1830-1831) w Łowiczu zorganizowano Gwardię Narodową.

Wedle testamentu zmarłej w 1831 roku księżnej łowickiej, Księstwo zostaje przyłączone do dóbr koronnych i od tej pory stać się ma własnością króla polskiego. Tak w roku 1838 dobra łowickie przeszły na własność cara Mikołaja I, a następnie w 1856 Aleksandra II, w 1881 Aleksandra III i w 1894 Mikołaja II. Było to przyczyną wybudowania na żądanie Iwana Paskiewicza odnogi pierwszej linii kolejowej w Polsce - kolei warszawsko-wiedeńskiej.

Połączenie kolejowe z Warszawą uruchomiono 1 listopada 1845, a następnie z Krakowem, Wrocławiem i Wiedniem. Towarzystwo Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej wybudowało następnie kolej warszawsko-bydgoską (do połączenia z kolejami pruskimi w Aleksandrowie Kujawskim i Bydgoszczą (1862). Wybudowano wtedy w Łowiczu stację kolejową (1861).

W drugiej połowie XIX wieku następuje rozwój drobnego przemysłu. Mimo licznych represji za bohaterski udział w powstaniu styczniowym (1863-1864), miasto nadal rozwija się gospodarczo, edukacyjnie i kulturalnie.

Wiek XX

W roku 1906 za panowania Mikołaja II Księstwo zostało zaliczone do pierwszej kategorii dóbr pałacowych, zawsze należących do osoby panującej i niepodlegających sprzedaży lub alienacji. W 1907 roku w Łowiczu zawiązała się parafia pw. Przenajświętszego Sakramentu Kościoła Starokatolickiego Mariawitów. Przy ówczesnej ul. Glinki w 1910 mariawici wybudowali neogotycki kościół. W 1935 r. doszło do rozłamu w łowickiej parafii mariawickiej. Wówczas część wiernych wraz z proboszczem opowiedziała się za mariawityzmem reformowanym. Jako siedzibę dla swojej parafii obrali kamienicę przy ulicy Browarnej.

W wyniku I wojny światowej, w roku 1916 na mocy wydanego przez cesarzy Austro-Węgier i Niemiec aktu 5 listopada o uznaniu Królestwa Polskiego niepodległego od Rosji i niezwiązanego unią personalną z dynastią Romanowów, Księstwo weszło w skład tzw. Regencyjnego Królestwa Polskiego.

W pobliżu miasta we wrześniu 1939 rozegrała się największa bitwa kampanii wrześniowej znana jako bitwa nad Bzurą.

• 1 IX, tuż po wybuchu wojny, wprowadzono obowiązek zaciemnienia i godzinę policyjną w myśl rozporządzenia o stanie wojennym. Węzeł kolejowy pracował bez przeszkód, trwał ruch transportów wojskowych.
• 3 IX we wczesnych godzinach popołudniowych nastąpił pierwszy nalot. Poważnym uszkodzeniom uległ Dworzec Główny i wszelkie instalacje kolejowe. W dniach od 4 do 6 IX naloty powtarzano codziennie, całkowicie paraliżując łowicki węzeł kolejowy. Dzięki wysiłkom obrony cywilnej i łowickich kolejarzy, systematycznie usuwano uszkodzenia, ale ruch pociągów stał się możliwy wyłącznie w nocy. Ataki z powietrza, wymierzone, według oświadczeń niemieckich, wyłącznie przeciw komunikacji kolejowej, spowodowały również ogromne straty wśród ludności cywilnej i zabudowy miasta.
• Nalot z 6 IX spowodował zburzenie i spalenie zabudowy po wschodniej i południowej stronie Starego Rynku, wokół Końskiego Targu, po wschodniej stronie ul. Warszawskiej, ul. 3 Maja, południowej strony ul. Zduńskiej, wschodniej strony ul. Mostowej oraz szpitala św. Tadeusza. Śmierć poniosło ok. 200 osób cywilnych. Obronę przed atakami samolotów prowadziła bateria przeciwlotnicza Bofors 40 mm, ustawiona na przedpolach miasta i 4 lub 5 ckm, obsługiwanych przez żołnierzy Ośrodka Zapasowego 10 Pułku Piechoty. Nie zanotowano jednak żadnych zestrzeleń. Dzięki zarządzeniu władz powiatowych o rozśrodkowaniu mieszkańców Łowicza po okolicznych wsiach, uniknięto większych strat.
• W południe, 8 IX do Łowicza wkroczyły oddziały zwiadowcze 8 Armii niemieckiej, które nadjechały od strony Łodzi, a następnie, w dniach 9-10 IX miasto obsadziła niemiecka piechota. W tym okresie nie odnotowano aktów terroru ze strony okupantów.
• 11 IX jednostki 16 Pomorskiej Dywizji Piechoty z Armii „Pomorze” zdobyły miasto, wypierając oddziały niemieckie. Uderzenie wojsk polskich nastąpiło od strony Kutna. 16 dywizja poprzestała na dozorowaniu południowej części miasta patrolami, a linię obronną zorganizowała na północnym brzegu Bzury.
• 13 IX niemiecka 18 Dywizja Piechoty wykonała pierwsze uderzenie na polskie stanowiska w Łowiczu. Atak został odparty przez żołnierzy polskiej 16 dywizji.
• 14 IX Niemcy sprowadzili posiłki – 24 Dywizję Piechoty i 6 dywizjonów artylerii, w tym 33 ciężkiej. Dodatkowo, na korzyść strony niemieckiej, działały baterie zmotoryzowanej artylerii ciężkiej, ostrzeliwujące z Domaniewic. Niemcy mieli do dyspozycji wsparcie pancerne i osłonę lotniczą. Pomiędzy 14 a 16 IX trzy razy miasto przechodziło z rąk do rąk. Polską piechotę wspierał 7 Pułk Artylerii Ciężkiej i dwa pociągi pancerne. Mimo zastosowania barbarzyńskiej metody walki, jaką było wzięcie przeszło 100 zakładników i potraktowanie ich jako „żywych tarcz”, Niemcom nie udało się łatwo osiągnąć sukcesu. W godzinach popołudniowych atak niemiecki, prowadzony ul. Mostową pod osłoną polskich zakładników, został odparty kontratakiem na broń białą przez żołnierzy 16 dywizji. Zginęło dwóch zakładników, pozostałych udało się uwolnić.
• W wyniku decyzji gen. Władysława Bortnowskiego, w nocy z 16 na 17 IX, wojsko polskie opuściło miasto.

Po wycofaniu się polskiego wojska, niemiecka żandarmeria polowa rozprawiła się z wziętymi do niewoli polskimi obrońcami, którzy nie byli umundurowani i według strony niemieckiej, nie podlegali ochronie konwencji haskiej i genewskiej. Rozstrzelano 86 Łowiczan i osób przyjezdnych, a przy ul. Warszawskiej 6 harcerzy, który walczyli w mundurach organizacyjnych. Po zdobyciu Łowicza w nocy z 16 na 17 IX 1939 r. Niemcy okupowali miasto aż do 17 I 1945 r.

25 marca 1992 papież Jan Paweł II bullą Totus Tuus Poloniae Populus erygował diecezję łowicką, podnosząc tym samym kolegiatę łowicką do godności katedry. Podczas swej VII. Podróży Apostolskiej do Polski papież odwiedził Łowicz i 14 czerwca 1999 nadał katedrze łowickiej tytuł bazyliki mniejszej.

Kościoły i związki wyznaniowe

Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą następujące wspólnoty religijne:

• Kościół Rzymskokatolicki
• Kościół Starokatolicki Mariawitów → Parafia Przenajświętszego Sakramentu
• Kościół Katolicki Mariawitów → Parafia Przenajświętszego Sakramentu
• Kościół Ewangelicko-Augsburski
• Świadkowie Jehowy

Zabytki

Ze względu na znaczenie Łowicza na przestrzeni dziejów wzniesiono tu szereg wartościowych dzieł architektury. Uniknięcie przez miasto ciężkich zniszczeń wojennych jak i powojenna odbudowa czynią je jednym z najcenniejszych zespołów architektoniczno-urbanistycznych w regionie. Do najważniejszych zabytków miasta należą:

• Bazylika katedralna - barokowo-renesansowa, obecna forma ustalona została 1625-1658 wg projektu Tomasza Poncino na bazie wcześniejszej budowli gotyckiej, częściowo zniszczona 1939, odbudowana do 1949; trójnawowe wnętrze o bardzo bogatym wystroju barokowym, liczne kaplice z XVIII w.
• Kościół pijarów - barokowy, z 1672-80, o monumentalnej rokokowej fasadzie na planie falistym; cenny zespół ołtarzy
• Dawny kościół ewangelicki - klasycystyczny, wzniesiony 1838-39, z efektownym portykiem frontowym i charakterystycznym uproszczonym wystrojem wnętrza; obecnie galeria sztuki
• Kościół mariawitów - neogotycki, na planie krzyża wybudowany w 1910 roku.
• Ratusz - klasycystyczny, wzniesiony 1825-28 wg projektu Bonifacego Witkowskiego
• Gmach pomisjonarski - monumentalna budowla barokowa wzniesiona w pocz. XVIII w. wg projektu Tylmana z Gameren na planie pięcioboku z dziedzińcem w środku, wypalona w 1939, rozebrana do fundamentów 1940-41 z wyjątkiem skrzydła południowego, odbudowana po 1948
• Kościół Świętego Ducha - wzniesiony na pocz. XV w. w stylu gotyckim, nietynkowany, wielokrotnie przebudowywany; najstarszy zabytek sakralny miasta
• Dawny kościół i klasztor dominikanów - barokowy, z poł. XVII w., po 1818 przebudowany na koszary, w l. 1948-52 gruntownie przebudowany na cele szkolne z przywróceniem pierwotnych form
• Dawny zespół klasztorny bernardynów - dawny kościół gotycki wraz z barokowymi zabudowaniami klasztornymi z XVII i XVIII w., przebudowany na koszary 1818-23 oraz na cele szkolne w 1920
• Kościół i klasztor bernardynek - barokowe, wzniesione w poł. XVII w. wg projektu Tomasza Poncino
• Kościół św. Leonarda - w stylu polskiego renesansu, wzniesiony 1618-26
• Ruiny zamku prymasowskiego - zbudowany przez arcybiskupa Jarosława Bogorię Skotnickiego ok. 1355 roku, budowla otoczona przez fosę i dzieląca się na zamek górny i dolny; zburzona przez Szwedów po 1655, częściowo odbudowana, ostatecznie opuszczona i rozebrana na pocz. XIX w.
• Układ urbanistyczny miasta - nietypowy i nieregularny, oparty na trzech równoległych ciągach ulic biegnących wzdłuż Bzury i łączących główne place: kwadratowy Stary Rynek i trójkątny Nowy Rynek, a także znacznie mniejszy Przyrynek

Gospodarka

• przemysł spożywczy

- "Agros Nova" oddział w Łowiczu (produkcja dżemów, soków owocowych, przetworów warzywnych).
- Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Łowiczu (produkcja mleka i produktów mlecznych).
- Firma Braci Urbanek (przetwórstwo warzyw i owoców).

• przemysł włókienniczy
• przemysł metalowy
• przemysł budowlany

Dzielnice i osiedla

• Bratkowice
  • osiedle Bratkowice
• Kostka
  • osiedle Kostka
• Centrum
  • Nowy Rynek (Trójkątny)
  • Stary Rynek
  • osiedle Starzyńskiego
  • osiedle Dąbrowskiego
  • osiedle Noakowskiego
  • osiedle Broniewskiego
  • osiedle Tkaczew
  • osiedle Reymonta
  • osiedle Dąbrówka
  • Przyrynek
  • ulica Zduńska
  • ulica Podrzeczna i okolice
• Przedmieście
  • osiedle Przedmieście
  • osiedle Czajki
• Zatorze:
  • osiedle Marii Konopnickiej
  • osiedle Szarych Szeregów
  • osiedle Bolimowska
  • osiedle Lotników
  • ulica Klickiego
• Korabka
• Górki
• Małszyce
• Łódzka Wieś

Transport

Węzeł drogowy i kolejowy. W mieście krzyżują się cztery drogi krajowe i dwie wojewódzkie:

• droga krajowa nr 2: Świecko - Stryków - DK92 - Łowicz - Warszawa - Terespol
• droga krajowa nr 14: Łowicz - Łódź - Sieradz - Złoczew/(Wieluń) - Walichnowy
• droga krajowa nr 70: Łowicz - Skierniewice - Zawady
• droga krajowa nr 92: Rzepin - Świebodzin - Pniewy - Poznań - Konin - Łowicz
• droga wojewódzka nr 584: Łowicz - Sanniki
• droga wojewódzka nr 703: Łowicz - Łęczyca - Poddębice

Linie kolejowe łączą Łowicz bezpośrednio z wieloma miastami (połączenia bezpośrednie):

• Łowicz - Poznań - Szczecin - Świnoujście (najdłuższe połączenie bezpośrednie)
• Łowicz - Warszawa - Siedlce - Terespol
• Łowicz - Koluszki - Kraków - Rzeszów
• Łowicz - Głowno - Łódź (ponownie otwarte 01 października 2011 roku)

Edukacja

Szkoły wyższe:

• Mazowiecka Wyższa Szkoła Humanistyczno-Pedagogiczna
• Wyższe Seminarium Duchowne w Łowiczu
• Zespół Kolegiów Nauczycielskich w Łowiczu (powstały w 2008 w wyniku połączenia organizacyjnego Nauczycielskiego Kolegium Języków Obcych i Kolegium Nauczycielskiego)
• Akademia Rolnicza SGGW Wydział Zamiejscowy w Łowiczu
• Kolegium Teologiczne Diecezji Łowickiej

Kultura i Folklor

Łowicz posiada wyraźnie wyodrębnioną kulturę lokalną, na którą składa się gwara łowicka i łowicki folklor, będący jednym z najlepiej rozpoznawalnych w Polsce i w Europie. Charakterystycznymi jego elementami są rękodzieła ludowe, m.in. wycinanki i pająki tworzone z kolorowego papieru, a także muzyka, taniec i oryginalny strój łowicki.

Staraniami władz miejskich i organizacji pozarządowych tradycja tworzenia sztuki ludowej nadal jest kultywowana, a jej liczne zbiory można podziwiać m.in. w Muzeum Miasta Łowicza, w skansenie Wsi Łowickiej w Maurzycach w gminie Zduny, oraz w prywatnym Muzeum Państwa Brzozowskich w Sromowie koło Łowicza. Gmina Łowicz corocznie organizuje festiwal sztuki ludowej, na którym goszczą regionalne zespoły z Polski i świata.

Łowicki folklor rozsławił w świecie marcowy numer czasopisma National Geographic z 1933 roku. Galeria kolorowych zdjęć mieszkańców miasta i okolic w tradycyjnych strojach łowickich pod tytułem "Rainbow Costumes of Poland's Peasants" (Tęczowe polskie stroje ludowe) była dodatkiem do artykułu "The Poland of the Present" (Współczesna Polska). Reporter Maynard Owen Williams opisuje w nim m.in. swoje wrażenia z pobytu w mieście i okolicznych wsiach, nazywając nawet Łowicz "kolorową stolicą polskiej wsi" ("color capital of peasant Poland").

Coroczna Procesja Bożego Ciała z udziałem mieszkańców w strojach łowickich do dziś przyciąga tłumy turystów i pielgrzymów z kraju i ze świata, m.in. z Niemiec, Japonii i USA.

Sport

• Klub Sportowy "Pelikan"
• Ośrodek Sportu i Rekreacji
• Hala Sportowa Nr 1 ul. Jana Pawła II 3
• Hala Sportowa Nr 2 ul. Topolowa 2
• Uczniowski Klub Sportowy „Jedynka”
• Pływalnia Miejska ul. Kaliska 5
• UMKS Księżak Łowicz
• Łowicka Akademia Sportu

Kultura

• Muzeum w Łowiczu
• Galeria Malarstwa Współczesnego
• Galeria "Browarna"
• Łowicki Ośrodek Kultury
• Kino "Fenix"
• Stowarzyszenie Pracownia Sztuki Żywej
• Biblioteka Miejska im. A. K. Cebrowskiego
• Powiatowa Biblioteka Publiczna
• Biblioteka Akademicka MWSH-P
• Biblioteka Pedagogiczna w Skierniewicach Filia w Łowiczu
• Biblioteka przy Muzeum w Łowiczu
• Biblioteka Kolegium Nauczycielskiego
• Biblioteka Kolegium Języków Obcych
• Biblioteka Wyższego Seminarium Duchownego

Media

• Telewizja kablowa:
  • "Multimedia Polska" S.A.
  • "VECTRA" S.A.
• Stacje radiowe:
  • Radio Victoria
• Prasa:
  • tygodnik Nowy Łowiczanin

Miasta partnerskie

• Colditz,
• Lubliniec,
• Soleczniki,
• Reda,
• Cheektowaga,
• Saluzzo,
• Montoire-sur-le-Loir

Ludzie związani z Łowiczem

• Adam z Bochynia - lekarz, humanista
• Józef Chełmoński - malarz
• Teodor Goździkiewicz - pisarz
• Władysław Grabski - dwukrotny premier Polski
• Stanisław Klicki - generał Królestwa Polskiego
• Stanisław Noakowski - malarz
• Zdzisław Pągowski - malarz
• Stefan Starzyński - polityk, prezydent m.st. Warszawy w latach 1934 - 1939
• ks. bp Józef Zawitkowski - biskup pomocniczy łowicki, poeta, kompozytor
• Ireneusz Jabłoński - ekonomista

Postacie historyczne związane z Łowiczem

• Artur Zawisza - polski działacz niepodległościowy, uczestnik powstania listopadowego.
• Mikołaj Kurowski - arcybiskup gnieźnieński - fundator kościołów w Łowiczu
• Jarosław Bogoria Skotnicki - arcybiskup gnieźnieński
• Jan Wężyk - prymas Polski
• Jakub Uchański - prymas Polski
• Jan Tarnowski - prymas Polski
• Jan Lipski - prymas Polski
• Adam Ignacy Komorowski - prymas Polski
• Stanisław z Łowicza - prof. Akademii Krakowskiej w I poł. XVI w.

Honorowi Obywatele Łowicza

• Karol Wojtyła - Jan Paweł II
• Tadeusz Gumiński
• ks. bp Józef Zawitkowski
• ks. bp Alojzy Orszulik
• ks. kard. Józef Glemp
• Jan Wegner
• Jan Kołaczyński
• Wiesław Balcerak
• Stanisław Fabijański
• Julian Walędziak
• Jan Kaźmierczak
• Jan Zbudniewek
• Janusz Karpiński
• ks. Zbigniew Skiełczyński
• ks. Stefan Wysocki
• Genowefa Mastalska

Urodzeni w Łowiczu

• Stefan Ehrenkreutz – ostatni rektor Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie
• Maciej Grzybowski – aktor i reżyser teatralny i filmowy
• Wojciech Jóźwiak – astrolog i tarocista
• błogosławiona Bolesława Lament – jedyna błogosławiona z Łowicza
• Daniel Olbrychski – polski aktor teatralny i filmowy.
• Wojciech Olejniczak – polityk, eurodeputowany SLD
• Maciej Rybus – polski piłkarz
• Władysław Wajntraub – malarz, grafik, scenograf
• Robert Wilk – polski piłkarz

Sąsiednie gminy

Chąśno, Łowicz, Nieborów, Bielawy, Domaniewice, Łyszkowice, Kocierzew Południowy, Zduny, Kiernozia (w okresie 49 województw przynależąca do woj. płockiego)

Ciekawostki

• 18 grudnia 1806 po zwycięstwie pod Jeną i Auerstedt w drodze do Warszawy, w Łowiczu, zatrzymał się na kilkugodzinny odpoczynek Napoleon I Bonaparte. Na murze kamienicy przy Starym Rynku, w której się zatrzymał znajduje się obecnie tablica pamiątkowa projektu Zdzisława Pągowskiego.
• Księżna łowicka - Joanna Grudzińska nigdy nie była w Łowiczu.