Kałów

Kałów – wieś w Polsce, dawne miasto, położona w województwie łódzkim, w powiecie poddębickim, w gminie Poddębice. W 2009 roku zamieszkiwało tu 190 mieszkańców w 53 domach. Do dnia dzisiejszego zachowały się stare nazwy części pól i lasów Kałowa takie jak: Kontrrewers, Nowiny, Gęsie Jaja, Golaźnia, Góra Niemiecka, Poduchowne, Poklasztorne, Pofolwarczne i Glinianki.

Znajduje się nad rzeczką Bełdówką, dopływem Neru, w odległości 7 km na południowy wschód od Poddębic, 25 km na zachód od Łodzi, 6 km od wsi w kierunku zachodnim przebiega magistrala kolejowa łącząca Gdynię ze Śląskiem, 16 km na północ od wsi znajduje się węzeł drogowy Wartkowice ze zjazdem na autostradę A2 łączącą Warszawę z Poznaniem. W Kałowie krzyżują się drogi powiatowe-3709E Poddębice-Ciężków-Kałów-Puczniew-Kazimierz-Konstantynów-Łódź i 3707E Poddębice-Kałów-Złotniki-Aleksandrów Łódzki-Łódź. Przebiega tu również drugi odcinek szlaku turystycznego po Ziemi Poddębickiej.

Wieś posiada od strony południowej jak i północnej kompleks lasów prywatnych z przewagą sosny o pow. około 1000 ha. W lesie znajdują się góry piaskowe do wysokości 50 m. Jak podają źródła, już w 1814 roku las był własnością poszczególnych mieszkańców wsi Kałów; była to zwykle szlachta zagrodowa. Kompleks ten graniczy z kompleksem lasów państwowych leśnictwa Mianów, w którym znajduje się unikalny rezerwat leśny torfowiskowy o pow. 5,87 ha. Również dolina rzeki Bełdówki posiada identyczne unikalne torfowiska z rozległymi łąkami. Południowe tereny od wsi wraz z doliną rzeki Bełdówki, bagnami i lasem leżą w obrębie "Puczniewsko-Grotnickiego Obszaru Chronionego Krajobrazu".

Historia

Pierwsza wzmianka pisana o wsi pojawia się w 1387 roku. Była to własność szlachecka rodu Kałowskich, z którego wywodzi się Jarosław Kałowski herbu Nagodzice, łowczy sieradzki w latach 1453-1465. Prawa miejskie Kałów uzyskał przed rokiem 1592. Dziesięciny ze wsi i łanów miejskich dawano kolegiacie łęczyckiej, a plebanowi tylko kolędę i meszne po 2 korce żyta z łanu. Natomiast Kałowski płacił podatki od 3 i 1/2 łanu, 2 zagrodników, 2 rzemieślników po 2 grosze, z połowy młyna 12 groszy; od karczmy, wyszynku i wyrobu wódki nie płacił podatków. Prócz tego za 3 łany płacili kmiecie w 2 działach, 1 zagrodnik, pół młyna. Była to jednak lokacja nieudana - zapewne ze względu na położenie z dala od szlaków handlowych, wśród lasów i bagien. Przebiegał tu z południa na północ t.z.w Trakt Łęczycki łączący ówczesne stolice powiatów Szadkowskiego i Łęczyckiego; jak i również najkrótsza droga łącząca dawne stolice województw a później guberni Warszawskiej i Kaliskiej. Położony w pobliżu bardziej prężnych miast nad Nerem: Poddębic, Lutomierska i Każimierza- kilka wieków wegetował. Mieszczanie trudnili się głównie rolnictwem, nieliczni dodatkowo rzemiosłem. Znaczna liczba Żydów trudniła się handlem. W roku 1673 Kałów liczył 71 dorosłych mieszkańców wraz ze szlachtą we dworze. Z rzemieślników byli tu: płóciennik, kowal i młynarz. Ze wzmianki z 1765 r. wiadomo, że był tu nawet ratusz, który już wtedy nie spełniał swych funkcji, a poza ludnością chrześcijańską w Kałowie było 69 Żydów, mieszkających w 9 domach, 4 rodziny zajmowały izby w dawnym ratuszu, gdzie także mieściła się karczma. Wśród ludności żydowskiej byli: mydlarz, 2 złotników, krawiec i karczmarz. W 1775 r. Kałów miał tylko 35 gospodarstw wiejskich i 244 mieszkańców- należał do Sulimierskich. W latach 1793 - 1806 Kałów znalazł się w zaborze pruskim, natomiast w latach 1807 - 1815 w granicach Księstwa Warszawskiego; od 1815 roku wchodził w skład Królestwa Polskiego. W 1827 roku było tu 20 domów, które zamieszkiwało 153 mieszkańców. Nie ustalono, w którym roku Kałów utracił prawa miejskie. Prawdopodobnie na początku XIX wieku, gdy mieszkańcy masowo przemieszczali się do pobliskiej Łodzi w związku z jej przemysłowym rozwojem. Do 1834 roku istniał również folwark, który miał 620 mórg. Podczas parcelacji folwarku dokonano również podziału lasu, który był wspólnotą dziedzica z Puczniewa i Kałowa. Kałowianie otrzymali wtedy dodatek lasu tak zwany "KONTRREWERS"od dziedzica Puczniewa, jako rozrachunek za zaległe długi-jeszcze innym kawałku lasu. Jak podają źródła," w czasie tego regulowania majątek Puczniew oszukał Kałowian, a sam geometra po podziale opowiadał,że Puczniew dostał krowę a Kałów ogon od tej krowy." Radość dziedzica z Puczniewa nie trwała jednak długo-ponieważ w 1945 roku jego las upaństwowiono, a las Kałowian do dnia dzisiejszego stanowi ich prywatną własność. Od 1830 roku do 1863 Kałów jest pod administracją polsko-rosyjską. Natomiast w latach 1863 - 1914 pod zaborem rosyjskim. Dnia 19 sierpnia 1863r. na polach graniczących z polami wsi Fułki doszło do potyczki jazdy powstańczej dowodzonej przez Parczewskiego z oddziałem Kozaków pod dowództwem rtm. Waliaminowa-Zernowa. Parczewski po stracie 5 rannych cofnął się spod Fułek w stronę województwa kaliskiego. Po tej potyczce wojenny naczelnik łęczyckiego powiatu nałożył na Ciesielskiego właściciela majątku Panaszew gm.Kałów oraz Adama Bajkowskiego właściciela majątku Ciężków karę grzywny po 25 rubli za ukrywanie rannych powstańców w sierpniu 1863r. Bajkowski Adam ponownie został ukarany w roku 1864 grzywną 300 rubli srebrem za niezatrzymanie 4 powstańców,którzy do niego przybyli i za udzielenie im schronienia .Końcową karą była parcelacja ich majątków. Za to samo został ukarany gospodarz pobliskiej wsi Wilczyca Józef Szwajkowski, grzywną 30 rubli, to jest pełną sumą w tym czasie rocznego dochodu z posiadanego gospodarstwa. W latach 1914 - 1918 Kałów głównie jest pod okupacją niemiecką. Od 1918roku do września 1939 jest w granicach Polski. A w listopadzie 1939 roku zostaje wcielony do Rzeszy Niemieckiej{Deutsches Reich}. W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie sieradzkim. W 1976 roku kręcono tu kilka ujęć w naturalnym plenerze do polskiego obyczajowego serialu telewizyjnego "DALEKO OD SZOSY". Co roku (27 lipca) przez Kałów przechodzi do Częstochowy Piesza Pielgrzymka Diecezji Bydgoskiej.

Zabytki

Kościół św. Mikołaja Biskupa został wzniesiony w 1786 r. na miejscu poprzedniego, bowiem parafia istniała już w 1393 r. Fundatorami świątyni byli ówcześni właściciele posiadłości - bracia Sulimierscy, którzy na ten cel zaciągnęli pożyczkę, której później nie byli w stanie spłacić. W 1839 r. komornik doprowadził do licytacji dóbr Sulimierskich, do której przystąpiło 17 uczestników pochodzących ze zubożałej szlachty, którzy to wylicytowali Kałów wraz z kościołem i całym inwentarzem ruchomym. Do dnia dzisiejszego zachowały się tylko dwa nazwiska uczestników tej licytacji. Są to Wawrzyniak i Wilmański.

Poddano go gruntownej odnowie w 1869 r., a w 1912 powiększono.W 1974 roku został pomalowany na zewnątrz.Natomiast w 2011 roku poddano kościół i dzwonnice pełnej renowacji m.in powrócono do dachu pokrytego gontem. Jak podano w "Sprawozdaniu z posiedzeń Wydziału Konserwatorskiego Tow. Op. n. Zab. Przeszł. " XLVIII posiedzenie z dnia 11 listopada 1913 r.: "1) Kościół w Kałowie (pow. Łęczycki). P. Raniecki odczytał referat, ilustrowany zdjęciami pomiarowemi i rysunkowemi, dotyczący drewnianego kościółka, erygowanego wr. 1521, a przebudowanego w r. 1786 przez braci SulimierskLch. Kościółek, zbudowany „na zamek" z bierwion, poziomo w wieniec układanych, składa się z kruchty, nawy i prezbiteryum oraz zakrystyi. Wobec złego stanu ścian kościoła, przystąpiono w r. b. do przeróbek, w celu zabezpieczenia go od dalszej ruiny i rzekomego upiększenia. Zmieniono już dach gontowy na daohówkę z blachy żelaznej cynkowanej, ściany oszalowano pionowo deskami z oblistwieniem i pomalowano na kolor szary.

Takież przygotowania poczyniono przy dzwonnicy, stojącej

•opodal, która, zbudowana również na zamek, piętrowa, typu podlaskiego, wydaje się bardzo starą. Do nawy kościoła dobudowano z boków duże kruchty,' sklecone z lichego drzewa, dla powiększenia liczby wejść, oszalowane na sposób kościoła, przyczem nie rozwiązano należycie okapów. Na szczególną uwagę zasługują odrzwia i oboknia barokowe z wyciętą łukowo górną belką. Istniał projekt zmiany obecnych odrzwi głównych, jakoby niedość estetycznych, przez dodanie pilastrów i gzymsików; referent odradził jednak proboszczowi -wykonanie tego zamiaru, proponując pozostawienie odrzwi bez szalowania i zaprojektowanie nowych drzwi i okien o możliwie prostych i odpowiednich do całości formach. Wnętrze świątyni przedstawia naśladownictwo układu kościołów murowanych, trzynawowych; nawa środkowa posiada strop, oszalowany beczkowo, a nawy boczne oddzielone są od głównej słupami, dźwigającymi podciągi, łukowo od spodu podcięte. Sympatyczne to wnętrze ma uledz otynkowaniu na siatce drucianej, już sprowadzonej. Referent uprosił proboszcza o wstrzymanie •tej roboty aż do decyzyi Wydziału. Ołtarze boczne są bezwartościowe, zarówno jak i znajdujące się w nich obrazy. Natomiast ołtarz główny, barokowy, sprowadzony z kościoła w Kolo, posiada pewną wartość, którą jednak zamierzone odnowienie mogłoby zatracić. Po drodze zasługują na uwagę: osada Aleksandrów, z charakterystycznym, pięknym rynkiem i domami, krytymi gontem, różnych kształtów, dwoma kościołami w stylu empire i gmachem sądu gminnego, jak również we wsiach: Fułki i Wilczyca dwie przydrożne kapliczki, a w Wilczycy ślady pogańskiego cmentarzyska, zawierającego podobno niejedną

osobliwość.

Po przeprowadzonej dyskusyi uchwalono

poprzeć wnioski referenta i zwrócić się listownie do miejscowego proboszcza, prosząc o zaniechanie tynkowania kościoła wewnątrz, radząc natomiast wyszpachlować go i pomalować farbą matową, ewentualnie polichromować, zaś nowe okna i drzwi, oraz okucia do nich wykonać według rysunków architekta. Jednocześnie postanowiono udzielić szereg wskazówek, dotyczących drobniejszych spraw." Jest to kościół drewniany, konstrukcji zrębowej, oszalowany. Zbudowany na planie krzyża. Wewnątrz dwie pary słupów oddzielają dwie wąskie boczne nawy i podtrzymują kolebkowe sklepienie pozorne. Wystrój wnętrza barokowy. Organy rokokowe z figurami aniołów grających na trąbach. Z wyposażenia ruchomego warto wymienić wieżyczkową monstrancję z 1620 r., ufundowaną przez Macieja Mianowskiego. Drugą monstrancję, zwykłą, prostą, która po II wojnie wróciła do parafii dzięki napisowi na krzyżu "1899 r.Ofiara Piotra i Marianny małżonków Kubickich z wsi Pustkowie, parafii Kałów". Krzyż na ołtarz soborowy z roku 1742. Sześć lichtarzy posrebrzanych. Chrzcielnica-drewno,snycerka,polichromia,rokoko 1800 rok,310 cm.

Dzwonnica z końca XVIII w., konstrukcji słupowej, oszalowana, o dwóch kondygnacjach, nakryta czterospadowym dachem. Przed kościołem kapliczka słupowa z rzeźbą św. Floriana z końca XVIII w. Kapliczkę ustawiono w 1838 r. jako wotum kosztem Tomasza i Antoniny Patorów z domu Wilmańska.

Dokumenty rodziny M. i I. Wilmańskich z okresu II Wojny Światowej

Bibliografia

• Kochanowska K., Kościoły w Kałowie i Rossoszycy,"Spotkania z Zabytkami", nr 3/2005,
• Ruszkowski A., Sieradz i okolice, Sieradz 2000,
• Krajewski K., Krajewska Z., Kałów- historia wsi Kałów, Tumusin, Panaszew, Ciężków od najdawniejszych czasów do obecnych, Poddębice 2007,
• "Sprawozdanie z posiedzeń Wydziału Konserwatorskiego Tow. Op. n. Zab. Przeszł.,XLVIII posiedzenie z d. 11 listopada r. 1913", "Przegląd Techniczny" Warszawa, dnia 18 lutego 1914 r.
• Wilmański H.,Rodzina Wilmańskich,Lironia-USA 1976,
• Kś.Jasiński S.,600 lat Kałowa,Kałów 1976.
• Połujański A.Lasy Guberni Warszawskiej,Warszawa,1854.
• Sulimierski F. i inni,Słownik geograiczny Królewstwa Polskiego i innych krajów słowiańskich,Warszawa 1880.