Żelisław (województwo łódzkie)

Żelisław – wieś w Polsce położona w województwie łódzkim, w powiecie sieradzkim, w gminie Błaszki, w odległości 2 km na południe od Błaszek, nad rzeczką Trojanówką.

W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie sieradzkim.

Historia

Nazwę swa wzięła od słowiańskiego imienia ŻELISŁAW. O starożytności osadnictwa tej wsi świadczą liczne znaleziska archeologiczne tu znajdowane. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1357 roku, kiedy to wymieniona zostaje w liczbie posiadłości kościoła gnieźnieńskiego, a w roku 1411 był zapis o bliżej nieznanym Joh(anie) de Żelisław. W 1520 roku nazwa brzmiała Szeleslawy, a obecnie miano przyjęło się od początku XIX wieku. Według dokumentów woj. Sieradzkiego z 1553 oku wieś Żelisław miała 6,5 łana, czyli ok. 980 hektarów. Wieś w ręce prywatne dostała się w XVI wieku. W wieku XVII i XVIII jest własnością Bartochowskich herbu Rola. Perypetie życia jednego z Bartochowskich - Stanisława przedstawił w powieści historycznej pt. "Bartochowski" Kajetan Kraszewski. Tenże Stanisław a marcu 1755 roku zjawia się w Żelisławiu po rodzinna schedę i wynosi się na Podlasie, gdzie w roku 1788 zostaje stolnikiem bielskim. W drugiej połowie Xvii wieku Żelisław z siedmioma folwarkami, trzema młynami, cegielnią i kilkoma karczmami przechodzi w ręce Błaszyńskich herbu Suchekomnaty. Pierwszym właścicielem z tego rodu był podkomorzy sieradzki Tomasz Jan. Na uwagę zasługują dwaj przyjaciele tej familii - Abdon, uczestnik powstania listopadowego i jego syn Zdzisław - uczestnik powstania styczniowego, oficer pruski, który dowodził szwadronem jazdy powstańczej u gen. Edmunda Taczanowskiego. Ostatnimi właścicielami Żelisławia, do których należały także Wójcice, Janowice, Dębiniec, Zaborów i Sarny, byli Kochanowscy herbu Korwin. Majątek ten został wcześniej odebrany Błaszyńskim na mocy ukazu carskiego za udział w powstaniu w 1863 roku wspomnianego Zdzisława. W 1883 roku umiera Józef Kochanowski, a po jego śmierci syna Tadeusza w 1897 majątek ulega parcelacji. Największą część o powierzchni 114 mórg nabywa niejaki Wawrzyniec Janas. Obejmowała ona dwór z parkiem i zabudowania gospodarcze. Janas resztówki dworskie podzielił na mniejsze działko i wyprzedał. Wśród nabywców największą działkę, która obejmowała dwór z parkiem, o powierzchni 45 mórg kupił Paweł i Tomasz Czarnkowie. Transakcja ta miała miejsce w 1912 roku i odtąd resztówka dworska jest w posiadaniu tej rodziny. Z dawnego założenia dworskiego pozostały jedynie dwa obiekty: dwór Błaszyńskich i zabudowania mieszkalne oficjalistów dworskich. We dworze zbudowanym przypuszczalnie w połowie XVIII wieku przez Tomasza Jana Błaszyńskiego. Od ponad 80 lat zamieszkuje rodzina Czarnków. Domniemany budowniczy dworu się w 1710 roku w Tubądzinie. Tomasz Błaszyński piastował różne urzędy ziemskie w województwie sieradzkim, cześnika sieradzkiego od 1746 roku, stolnika od 1750 roku, chorążego od 1760 rok i podkomorzego od 1762 roku. Murowany dwór został zaprojektowany w stylu niezmiernie popularnym w Rzeczypospolitej sarmackiej na tzw. godzinę 11. Parterowy budynek bez piwnic miał mieszkalne poddasze, na którym pomieszczenia mieszkalne znajdowały się w szczytach budynku i dwóch facjatkach. Przed wejściem do dworu znajdował się podjazd z owalnym klombem. Znajdujące się w centrum fasady frontowej wejście prowadziło do sieni, z której wychodziło się na wprost salonu, w lewo do gabinetu właściciela, w prawo do pokoju dziecinnego. Od strony ogrodowej po lewo od salonu była jadalnia, a po prawej sypialnia. Facjata od strony ogrodu była wysunięta przed ścianę w formie ryzalitu, do której był dobudowany balkon wsparty na 4 filarach, pod którym istniało wejście z salonu do ogrodu. Na północ od dworu znajdował się budynek kuchni. Dwór był otoczony rozległym parkiem z sadzawka, na której umieszczono wyspę z altanką. Pośród parku, między dworem a sadzawką rozpościerał się ogród w tzw. stylu sarmackim (prostokątny parter zamykały z trzech stron strzyżone zielone tunele - bindaże z grabów, z czwartej strony był ogród otwarty ku słońcu). W tej klamrze wysokiej zieleni powstał dogodny mikroklimat zbawienny dla wszystkich domowników. Zabudowania gospodarcze znajdowały się na południe od dworu. Na wprost bramy wjazdowej po drugiej stronie drogi - prowadzącej do Błaszek, była kaplica publiczna. W 1827 roku było już we wsi 50 domostw z 475 mieszkańcami. Znajdowały się tu także dwa młyny, wiatrak, cegielnia, karczma, trzy sklepy. W Żelisławiu mieszkało 5 szewców, 2 płócienników, 2 stolarzy, 2 sitarzy, 2 bednarzy, kowal i ślusarz. Przez wieś przebiegał również trakt Poczty Królewskiej. Liczne zmiany właścicieli na przełomie XIX i XX wieku doprowadziły dwór do ruiny i dewastacji parku, a także do rozbiórki części budynków gospodarczych. Tomasz Czarnek w ramach porządkowania gospodarstwa usunął dawnego parku, zlikwidował wysepkę na sadzawce i w 1917 roku dokonał remontu i przebudowy dworu. Prace te spowodowały częściową zmianę jego pierwotnego wyglądu. Zniknęły facjaty o ogrodowy ryzalit, zamurowano okna w szczytach. Obszerne wnętrza podzielono na mniejsze, bardziej funkcjonalne oraz dobudowano drewniany ganek. W kilka lat po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w dworku znalazła miejsce klasa szkoły powszechnej. Z wyposażenia wnętrz zachowały się drzwi, fragmenty starych pieców kaflowych, kilka parkietów oraz unikalna szafa na uprząż. We wrześniu 1939 roku w żelisławskim dworku kwaterował oddział wojsk niemieckich pod dowództwem hrabiego Johana von Loringhoffena, a kilkanaście dni później rodzina Czarnków została wysiedlona ze swego domu. Obecnie w starym we dworze mieszka już piąte pokolenie rodziny Czarnków.

Zabytki

Zachował się dwór murowany Błeszczyńskich z 2 poł. XVIII w. Po konfiskacie dworu portrety przodków rodu przekazano do muzeum w Krakowie. Monumentalny grobowiec rodzinny na cmentarzu w Błaszkach służy jako dom przedpogrzebowy. Nad stawem na rzeczce Trojanówce - młyn, dawniej o napędzie wodnym.

Zobacz też

• Żelisław-Kolonia