Złoczew

Złoczew – miasto w woj. łódzkim, w powiecie sieradzkim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Złoczew. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. sieradzkiego. Według danych z 31 grudnia 2004 miasto miało 3448 mieszkańców. Miasto położone w odległości 23 km na południe od Sieradza oraz 23 km na północ od Wielunia.

Historia

Złoczew wspomniany był po raz pierwszy w 1496 r. Wiadomo, iż wchodził w skład dóbr unikowskich i należał do parafii w Unikowie. Najprawdopodobniej właścicielem Złoczewa do poł. XV w. był Jan Ruszkowski h. Pobóg, "piszący się z Rokszyc".

W połowie XVI w., dziedzicem dóbr złoczewskich był Stanisław Ruszkowski (1529-1597), rotmistrz w wyprawach Stefana Batorego przeciwko Moskwie, miecznik sieradzki i chorąży kaliski (pochowany w klasztorze oo. bernardynów w Kole, gdzie zachował się jego nagrobek). Swój miejski byt Złoczew zawdzięcza jednak jego synowi - Andrzejowi Ruszkowskiemu (1563-1619), miecznikowi kaliskiemu i właścicielowi Nowej Wsi, Barczewa i Ruszkowa. W 1600 r. sprowadził on do Złoczewa bernardynów, wznosząc im kościół zakonny wraz z klasztorem, a w 1601 r. ufundował tu kościół parafialny. Tworząc w ten sposób dla korzystnie położonej na szlaku między Sieradzem a Śląskiem wsi trwałe podstawy rozwoju, wyjednał dla niej przywilej lokacyjny od króla Zygmunta III (wydany 14 grudnia 1605 r. w Krakowie). Sam również przeniósł do Złoczewa swoją siedzibę, budując tam w latach 1614-16 murowany dwór. Miejscowość uzyskała miejskie rozplanowanie z rynkiem (100 x 60m), na którego środku wzniesiono w 1651 r. ratusz.

Choć lokacja miasta okazała się trwała, to jego rozwój zatrzymał się na poziomie bardzo lokalnego ośrodka wymiany handlowej. Po Ruszkowskich właścicielami Złoczewa byli Denhoffowie, Załuskowscy, Błeszczyńscy (od 50. lat XVIII w.), i Tarnowscy. Jednym z ostatnich właścicieli tych dóbr był Michał Dobrowolski, który zasłynął z tego, iż mimo że matka jego była Rosjanką, odmówił przed rosyjskim sądem zeznań w tym języku. W mieście zaznaczył się napływ ludności żydowskiej, która w XVIII w. wzniosła tu synagogę.

W wyniku II rozbioru Polski Złoczew znalazł się w 1793 r. w granicach Prus. Naczelnik Tadeusz Kościuszko wyznaczył Złoczew na miejsce wybuchu insurekcji w zaborze pruskim. Stąd powstańcy poszli do Sieradza, gdzie doszło do walk z Prusakami na rynku.

Od 1815 r. Złoczew znalazł się w granicach Rosji; w r. 1827 liczył sobie 972 mieszkańców. W dniu 10 lutego 1863 r. Makary Drohomirecki (1842-1863), dowódca oddziału powstańczego, odczytał w mieście Manifest Rządu Narodowego i polecił usunąć orły rosyjskie z magistratu, poczty i innych urzędów (15 lutego oddział został rozbity w lasach lipnieńskich k. Pyszkowa, a Drohomirecki zabity). W dniu 22 sierpnia 1863 r. stoczył tu bitwę z Rosjanami oddział gen. Edmunda Taczanowskiego.

Jak większość niewielkich ośrodków w Królestwie Kongresowym, Złoczew utracił prawa miejskie w 1870 r. Decyzja ta okazała się niesłuszna, bowiem mimo braku połączenia kolejowego miejscowość przeżywała w następnych dekadach wyraźny rozwój, osiągając w 1897 r. liczbę 2.301, a w 1910 r. aż 3.200 mieszkańców. Nic więc dziwnego, że administracja polska bezzwłocznie przywróciła Złoczewowi prawa miejskie w 1919 r. W roku 1939 miasto osiągnęło rekordową wielkość 5.300 mieszkańców, z czego ok. 40% stanowiła ludność żydowska.

Tragicznym dniem w historii Złoczewa był się 4 września 1939 r., kiedy to, już po przejściu linii frontu, żołnierze niemieccy zamordowali tu ok. 200 osób narodowości żydowskiej i polskiej, zaś miasto zostało spalone w 80%. Jednej z pierwszych zbrodni ludobójstwa w II wojnie światowej dokonali żołnierze wchodzący w skład pułku SS Leibstandarte "Adolf Hitler" dowodzonej przez SS-Obergruppenfuhrera "Seppa" Dietricha oraz 17. Dywizji Piechoty dowodzonej przez gen. majora Herberta Locha. Sceneria płonącego Złoczewa została później wykorzystana w nazistowskiej kronice filmowej.

W 1940 r. Niemcy utworzyli w Złoczewie getto, w którym zgromadzono ok. 2500 Żydów z miasta i okolic. Do 1942 r. jego mieszkańcy zostali wywiezieni do obozów zagłady i wymordowani.

Z wojny Złoczew wyszedł ogromnie zniszczony i wyludniony. Centrum miasta nigdy nie zostało odbudowane, zaś jego ludność nie osiągnęła przedwojennego stanu do dziś.

We Wrześniu 2009 miasto Złoczew zostało uhonorowane Odznaką "Za zasługi dla Związku Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych".

Przemysł i transport

Złoczew to niewielki ośrodek przemysłowy. W Złoczewie funkcjonują głównie zakłady przemysłu spożywczego (przetwórstwo mięsa i owocowo-warzywne). Na terenie gminy Złoczew znajduje się złoże węgla brunatnego o zasobności ok. 490 mln ton, odkryte w 1962 przez Instytut Geologiczny. Złoże zlokalizowane jest kilka km na południe od Złoczewa (na pograniczu powiatów wieluńskiego i sieradzkiego). Eksploatację złoża wstępnie planuje się na lata 2025-2045. Wydobyty węgiel będzie transportowany do elektrowni Bełchatów. Transport do elektrowni będzie najprawdopodobniej odbywał się za pomocą przenośników taśmowych.

W Złoczewie krzyżują się dwie drogi krajowe nr:

• 45 relacji Złoczew - Wieluń - Kluczbork - Opole - Racibórz (ulica Wieluńska)
• 14 relacji Walichnowy - Złoczew - Sieradz - Łódź - Łowicz (jadąc od miejscowości Walichnowy: ulica Lututowska, i dalej ulica Sieradzka – od skrzyżowania z ulicą Wieluńską)

Przez Złoczew nie przebiega i nigdy nie przebiegała żadna linia kolejowa.

Zabytki

• Pobernardyński zespół klasztorny z początku XVII w.:
  • Kościół Św. Krzyża, późnorenesansowy, 1603-1607, na planie kwadratu z czterema półkolistymi konchami i rokokowym wystrojem.
  • Klasztor z początku XVII w. wg projektu Jerzego Hoffmana i przebudowany 1683-1689. Piętrowy budynek z wirydarzem, od 1949 r. należący do ss. kamedułek, przybyłych do Polski z Francji. Na cmentarzu przykościelnym kaplica z XVII w.
• Kościół św. Andrzeja, późnorenesansowy, 1601-1619. Świątynia posiada w nawie sufit z fasetą, a w prezbiterium sklepienie kolebkowe z lunetami. Wyposażenie barokowo-rokokowe. Tuż przy trasie przelotowej w stronę Wrocławia stoi kościół św. Krzyża, zbudowany w l. 1600-3. Murowany, złożony z kwadratowej nawy i czterech półkoliście zamkniętych konch. Nawa nakryta jest czteropolową kopułą na pendentywach, z latarnią. W kopule herby: Rola, Nałęcz, Wąż, Jelita, Odrowąż, Gryf, Jastrzębiec, Pobóg i Leszczyc. Wyposażenie rokokowe. Na krużgankach - portret fundatora z 1619 r. W kruchcie epitafia rodziny Grodzickich, m.in. Adama (zm. 1735), podstolego wieluńskiego, Józefa (zm. 1768), chorążego wieluńskiego, Jana (zm. w 1760 r., towarzysza chorągwi wieluńskiej i Kajetana (zm. 1781 r.), cześnika sieradzkiego.
• Pałac Ruszkowskich z początku XVII w., przebudowany w XVIII i XIX w. Do korpusu głównego przylegają prostopadle ustawione oficyny boczne. Wokół pałacu znajdują się resztki parku (5,7 ha) z cennymi okazami wiązów. Rośnie tu też kilka dębów szypułkowych, wśród nich dąb mający w obw. 625 cm, także jesion, lipy, kasztanowce i modrzewie europejskie.
• Cmentarz katolicki, na którym mogiła n.n. żołnierzy polskich z 1939 r. oraz grób, w którym pochowano 17 żołnierzy niemieckich poległych 23, 25 XI i 6 XII 1914 r.
• Cmentarz żydowski (1 ha), założony w XVI w., użytkowany do 1942 r. Obecnie nieogrodzony i zdewastowany.
• Synagoga z XVIII w., która jako jedna z niewielu w regionie uniknęła zniszczenia przez Niemców, została rozebrana w 1991 r.

Wobec braku koncepcji odbudowy po 1945 r., centrum Złoczewa zatraciło swój miejski charakter. Zachowały się jedynie 2-3 ulice ze zwartą, przedwojenną zabudową na wschód od pozostałości dawnego rynku.

Według rejestru zabytków KOBiDZ na listę zabytków wpisane są obiekty:

• kościół parafialny pw. św. Andrzeja, 1614-17, XVIII w., nr rej.: 875 z 28.12.1967 oraz 100 z 1.10.1986
• zespół klasztorny bernardynów, obecnie kamedułek, XVII-XIX w.:
  • kościół pw. św. Krzyża, nr rej.: 876 z 28.12.1967
  • klasztor, nr rej.: 877 z 28.12.1967
  • kaplica na cmentarzu kościelnym, nr rej.: 878 z 28.12.1967
  • ogrodzenie z bramą, nr rej.: 879 z 28.12.1967
• zespół pałacowy, 1616, XVIII/XIX w.:
  • pałac, nr rej.: 880 z 28.12.1967
  • oficyna pd.-zach., nr rej.: 883 z 28.12.1967
  • oficyna pd.-wsch., nr rej.: 882 z 28.12.1967
  • oficyna pn., nr rej.: 881 z 28.12.1967

Edukacja

W Złoczewie znajdują się trzy szkoły:

• Szkoła Podstawowa im. Mikołaja Kopernika
• Publiczne Gimnazjum im. Andrzeja Ruszkowskiego
• Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych w Złoczewie ( W skład ZSP wchodzą : Liceum Ogólnokształcące, Technikum oraz Zasadnicza Szkoła Zawodowa)

Honorowi Obywatele

• ks. prałat Piotr Światły (od 09.11.2007)
• Zgromadzenie Sióstr Mniszek Kamedułek (od I 2009)

Religia

• Parafie rzymskokatolickie
• Świadkowie Jehowy (Sala Królestwa)

Zobacz też

• Synagoga w Złoczewie