Jeruzal (województwo łódzkie)

Jeruzal (także: Jeruzal Skierniewicki) – wieś w Polsce położona w województwie łódzkim, w powiecie skierniewickim, w gminie Kowiesy. W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie skierniewickim.

Położenie

Jeruzal leży na Równinie Łowicko-Błońskiej, w północno-wschodniej części województwa łódzkiego, nad rzeką Chojnatką, będącą lewym dopływem Rawki.

W odległości ok. 1,5 km na północ od osady przebiega droga krajowa nr 70.

Charakter osady

Jeruzal jest niezbyt dużą wsią rolniczą, złożoną z kiludziesięciu domów; zamieszkuje w niej ok. 240 osób. We wsi znajduje się m.in. zabytkowy kościół, a także gimnazjum, poczta, remiza Ochotniczej Straży Pożarnej (istniejącej od 1922 r.) oraz kilka sklepów i przystanek PKS.

W okolicy osady znajdują się głównie pola uprawne, nieco łąk oraz niewielkie kompleksy leśne, złożone głównie z sosen.

Historia

Jeruzal jest wsią starą, prawdopodobnie pochodzącą z XII wieku, a pierwsza wzmianka o nim pochodzi z 1290. Nazwa miejscowości wywodzi się od łacińskiej nazwy Jerozolimy – Jeruzalem. Niekiedy nazwa ta zapisywana była jako Jaruzel. W XVI wieku w Jeruzalu zamieszkiwał szlachecki ród Jaruzelskich, herbu Ślepowron, spokrewniony z rodem Łajszczewskich, herbu Prawdzic, w ręce którego wieś przeszła w XVII wieku.

W okresie tym Jeruzal był dużą i ludną wsią, z karczmą i kilkoma sklepami, w której raz w miesiącu odbywały się targi.

W latach następnych, wraz z kryzysem gospodarczym w całym kraju, wywołanym wojnami z połowy XVII w., nastąpił upadek Jeruzala.

Na początku XX w. we wsi pojawili się mariawici, którzy mieli wsparcie lokalnego wikarego, dzięki czemu szybko powiększali swą liczebność. W sierpniu 1906 na tle nieporozumień dotyczących prawa własności do jeruzalskiej świątyni mariawici skonfliktowani z hierarchią katolicką rozpoczęli okupację kościoła w Jeruzalu, chcąc uzyskać prawo do tego obiektu. Po trzydniowych zamieszkach władze carskie zdecydowały się siłą przywrócić porządek, do czego posłużył garnizon wojskowy z oddalonego o 5 km Raducza. W wyniku tej akcji wszyscy mariawici opuścili Jeruzal; część spośród nich osiadła w pobliskiej Wólce Jeruzalskiej.

W czasie I wojny światowej w wyniku walk Jeruzal został w pewnym stopniu zniszczony (m.in. uszkodzono budynek kościoła, natomiast w okresie II wojny światowej wieś nie doznała poważniejszych szkód.

W latach 1954-1972 Jeruzal był siedzibą Gromadzkiej Rady Narodowej.

Zabytki

Według rejestru zabytków KOBiDZ na listę zabytków wpisane są obiekty:

• kościół parafialny pw. Podwyższenia Krzyża, 1798, nr rej.: 889 z 29.12.1967
• dzwonnica, drewniana, nr rej.: 890 z 29.12.1967
• cmentarz kościelny, nr rej.: 963 z 18.05.1994

Kościół

We wsi znajduje się zabytkowy kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, zbudowany w 1798 r. z fundacji posła na Sejm Czteroletni – Józefa Niemirycza oraz jego żony Franciszki z Błociszewskich.

Pierwsza wzmianka o kościele we wsi Jeruzal pochodzi z 1290. W 1603 r. istniał w osadzie drewniany kościół pw. św. Mikołaja. W 1630 wzniesiono w osadzie kolejny kościół drewniany. Współczesna świątynia została zbudowana naprzeciw kościoła z 1630, na terenie dawnego cmentarza, na którym pochowani są m.in. byli właściciele wsi. Kościół ma charakter barokowo-klasycystyczny, jego budową kierował niejaki Antoni Garczyński. Jest to świątynia murowana, jednonawowa, posiada dwukondygnacyjną fasadę podzieloną przyściennymi filarami oraz półkolumnami. Portal główny oraz dwa portale wewnętrzne zbudowane są w stylu klasycystycznym. Wyposażenie wnętrza kościoła także jest głównie klasycystyczne (ołtarz główny i dwa boczne, ambona, chrzcielnica). W kościele znajduje się także bogato zdobiony, XVIII-wieczny żyrandol.

Na frontowej ścianie kościoła znajduje się tablica z łacińskim napisem: D.O.M. ADIMPLENDO VOTA SUA JOSEPHUS ET FRANCISCA DE BLOCISZEWSKIE NIEMIERYCZOWIE LOCI HUIUS HAEREDES ET COLLATORES FUNDARE COEPERUNT A.D. MDCCXCVIII, co oznacza Bogu Najlepszemu i Największemu wypełniając śluby swoje Józef i Franciszka z Blociszewskich Niemieryczowie, tutejsi właściciele i kolatorzy budowlę zaczęli roku pańskiego 1798

W czasie I wojny światowej, podczas bitwy nad Rawką kościół w Jeruzalu został uszkodzony w wyniku ostrzału artyleryjskiego.

Obok kościoła znajduje się drewniana dzwonnica konstrukcji słupowej, przykryta namiotowym dachem, a także murowana kaplica z 1926, która zastąpiła pierwotną kaplicę drewnianą, wzniesioną w XVII wieku.

Wewnątrz kaplicy znajduje się obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, pochodzący z XVII wieku, który był niegdyś częścią wyposażenia kościoła głównego.

Na terenie kościelnym znajduje się też dom parafialny z lat 80. XX wieku.

Kaplica

W położonym na zachód od Jeruzala tzw. Lesie Doleckim, w pobliżu wsi Doleck, w odległości niespełna 1 kilometra od Jeruzala znajduje się kaplica, wzniesiona w 1626 r. w celu upamiętnienia mającego tu miejsce cudu. Polegać on miał na objawieniu się Krzyża Świętego. Kaplica ta była wielokrotnie przebudowywana, obecny wygląd budowli nie przypomina wyglądu pierwotnego.