Lututów

Lututów – wieś w Polsce położona w województwie łódzkim, w powiecie wieruszowskim, w gminie Lututów. Położona przy drodze krajowej nr 14. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa sieradzkiego. Miejscowość jest siedzibą gminy Lututów.

Na lata 2009 – 2011 zapowiadana jest realizacja przebiegającego przez Lututów traktu „kalisko – wieluńskiego”, 70-kilometrowej drogi łączącej Kalisz z Wieluniem i Częstochową.

Historia

Właścicielami osady już w XIV w. była rodzina Lutoldów. Najwcześniejsza wzmianka z 1406 r. dotyczy nadania Lututowowi praw miejskich. Miasteczko prawa te utraciło, bo rozwijało się słabo. Alojzy Prosper Biernacki (1778-1854), agronom, działacz społeczny i narodowy (poseł, minister skarbu), założył w r. 1807 (?) w Lututowie niższą szkołę rolniczą dla młodzieży chłopskiej. Zostało miastem ponownie, dzięki staraniom właściciela Stanisława Biernackiego, w 1843 r., aby prawa te znów utracić w 1870 r. W XIX w. dobra lututowskie należały do Biernackich h. Poraj, potem Taczanowskich h. Jastrzębiec. Po I wojnie światowej Helena Taczanowska wniosła majątek Kurnatowskiemu h. Łodzia (300 ha ziemi i ok. 600 ha lasów).

W dniu 15 czerwca 1863 r. niedaleko Piasków miała miejsce bitwa pod Lututowem, w której uległ całkowitemu rozbiciu 120-osobowy oddział kosynierów, dowodzony przez Antoniego Korotyńskiego, który zmarł z ran po bitwie. Po stronie rosyjskiej walczyły dwa oddziały: płka Tarasenkowa z Kalisza (3 roty piechoty, 1 szwadron jazdy z 4 działami) oraz płka Wsiewołoda Pomierancowa z Wielunia (4 roty, 50 kozaków i 30 objezdczyków).

W Lututowie bardzo silnie rozwinęła się społeczność żydowska. W 1921 r. Polacy stanowili wyraźną mniejszość w osadzie, zamieszkanej przez 1466 Żydów (69% mieszkańców). Na początku 1940 r. Niemcy utworzyli w Lututowie getto żydowskie; podczas jego likwidacji w sierpniu 1942 r. część Żydów wywieziono bezpośrednio do obozu zagłady w Chełmnie i wymordowano, zaś część przeniesiono do getta w Łodzi. W konsekwencji z II wojny światowej Lututów wyszedł ogromnie wyludniony. Podczas okupacji niemieckiej w 1943 Niemcy wprowadzili dla wsi okupacyjną nazwę nazistowską Landstätt.

Zabytki

• Wieś zachowała typowo miejski układ przestrzenny ze zwartą zabudową wokół prostokątnego rynku.
• Kościół parafialny, murowany św. Piotra i Pawła został wzniesiony w latach 1910-1917 w stylu neoromańskim wg projektu z 1907 r. architekta Jarosława Wojciechowskiego. W nim cenny obraz Matki Boskiej z 1639 r. i tablica epitafijna Biernackich z wmurowaną kulą armatnią z 1812 r., upamiętniająca gen. Józefa Biernackiego. Na cmentarzu zachowane groby okolicznych ziemian. Poprzedni kościół drewniany (na miejscu pierwotnego – zapewne z XVI w.) stał tu od 1730 r. i był fundowany przez: Michała Madalińskiego, podsędka wieluńskiego, Teodora Wierusza Niemojowskiego i Franciszka Gędkiewicza, kanonika wieluńskiego.
• W północnej części wsi – zespół dworsko-pałacowy. Uprzednio był tu drewniany dwór z XIX w., który spłonął w 1934 r. Wówczas J. Kurnatowski rozpoczął budowę pałacu, który się zachował. W parku: aleja grabowa, jawory, 3 dęby włoskie, dęby szypułkowe, zamulone stawy. W pobliżu zabudowania folwarczne, m.in. zabytkowy klasycystyczny spichlerz z 1777 (?) r., w którym dochowały się kute metalowe drzwi, z datą ich wykonania (1792 r.), zdobione motywami roślinnymi. W piwnicach spichlerza – łukowe stropy. W budynkach podworskich mieści się obecnie Zespół Szkół Rolniczych.
• Synagoga z poł. XIX w., przebudowana na kino.
• Cmentarz żydowski z poł. XIX w., zdewastowany przez hitlerowców, bez nagrobków.
• Na miejscu bitwy pod Lututowem(pomiędzy wsią Piaski a Lututowem), po zachodniej stronie szosy, na skraju lasu "Koziołek" w 1993 r. ustawiono dwa duże krzyże i głazy (na wsch. i zach. skraju pola bitwy). Obok jednego z krzyży, przy samotnej sośnie z kapliczką, na granitowym głazie, wyryto wizerunek Orła powstańczego ze słowami modlitwy: "Boże, zbaw Polskę". Poniżej zamocowano napisy wykonane w metalu: "15 VI 1863 r. w lesie Koziołek miała miejsce bitwa kosynierów pod wodzą płk. A. Korotyńskiego z wojskami rosyjskimi". Po drugiej stronie pola bitwy trzy głazy, a na największym z nich Orzeł powstańczy z napisem w otoku: "Ojczyznę wolną racz nam wrócić Panie". Poniżej: "Miejsce zaciętej bitwy 120 kosynierów pod wodzą płk. Antoniego Korotyńskiego z wojskami rosyjskimi dnia 15 VI 1863 r. Zabito i wymordowano 64 powstańców, 46 ciężko raniono, 3 wzięto do niewoli. Cześć ich pamięci".
• Szczątki mogiły poległych i zamordowanych w bitwie pod Lututowem – na miejscowym cmentarzu w mogile (w lewo od gł. wejścia).

Według rejestru zabytków KOBiDZ na listę zabytków wpisany jest obiekt:

• kościół parafialny pw. św. św. ap. Piotra i Pawła, 1902, nr rej.: 302 z 30.09.1981

Na wieży kościoła znajduje się zegar wykonany w 1938 r. przez Józefa Ambroziego z Tuszyna.

Literatura

• Ruszkowski A., "Sieradz i okolice", Sieradz 2000,
• Sobczak E., Powstanie styczniowe w tradycji ludowej,"Rocznik Wieluński" 1963, s. 47-56.