Aleksandrów Łódzki

Aleksandrów Łódzki – miasto położone w centralnej Polsce w woj. łódzkim, w powiecie zgierskim, siedziba władz gminy miejsko-wiejskiej Aleksandrów Łódzki. Należy do aglomeracji łódzkiej, miasto satelickie Łodzi. Miasto jest członkiem Związku Miast Polskich.

Według danych z 31 grudnia 2008 miasto liczyło 20 684 mieszkańców.

Położenie

Pod względem fizycznogeograficznym Aleksandrów Łódzki położony jest na Wysoczyźnie Łaskiej. Miasto znajduje się na dziale wodnym I rzędu, między dorzeczami Wisły i Odry, pozbawione jest większych cieków wodnych. Jedynie północny kraniec miasta opiera się o Bzurę.

Miasto graniczy administracyjnie z Łodzią (około 11 km na północny zachód od centrum miasta) i wiejską częścią gminy Aleksandrów Łódzki.

Przez miasto przebiegają drogi krajowe nr 71 i nr 72, które w centrum miasta krzyżują się. W latach 1910-91 Aleksandrów Łódzki z Łodzią łączyła linia tramwajowa, przez wiele lat była to linia nr 44 (obecnie od 01.01.2004 r. linie autobusowe nr 78 i N1).

Miasto podzielone jest na nieformalne dzielnice (osiedla):

• Brużyca Wielka
• Franin
• Łomnik
• Piaskowa Góra
• Szatonia
• Wierzbno

Osiedla miejskie to:

• osiedle Adama Mickiewicza
• osiedle Rafała Bratoszewskiego
• osiedle Władysława Reymonta
• osiedle Władysława Sikorskiego
• osiedle Pod Rezerwatem
• osiedle Słoneczne

Historia

Osada miejska powstała na początku XIX wieku (ok. 1816 roku), a jej założycielem był Rafał Bratoszewski herbu Sulima, który ufundował także miejscową parafię katolicką pw. św. Rafała Archanioła. W 1820 r. Rajmund Rembieliński nazwał Aleksandrów "jednym z lepszych w Polsce miasteczek". Twórcą planu urbanistycznego nowej osady był Austriak Bernard Schuttenbach. Bratoszewski, aby przypodobać się rządowi, nadał swemu miasteczku nazwę ku czci ówcześnie panującego cesarza Rosji – Aleksandra I, co zaowocowało w 1822 r. otrzymaniem praw miejskich. Po śmierci Bartoszewskiego w 1824 r., właścicielami miasta została rodzina Kossowskich herbu Dołęga. Po 1832 r. miasteczko to zaczęło gospodarczo podupadać, nie wytrzymując konkurencji sąsiednich ośrodków włókienniczych – Łodzi, Zgierza i Pabianic.

Pod koniec XIX wieku i w początkach XX powstały w Aleksandrowie liczne zakłady dziewiarskie, przez co uznawany jest za kolebkę polskiego przemysłu pończoszniczego i przezywany przez mieszkańców "Skarpetkowem". Branża ta dominuje w mieście do dziś. W 1910 r. Aleksandrów uzyskał elektryczne połączenie tramwajowe z Łodzią, zlikwidowane po 1991 r. Do dawnych wagonów tramwajowych typu Herbrand nawiązuje nazwa nowej restauracji, zdobiącej od 2008 r. centrum Aleksandrowa.

Od chwili powstania aż do 1939 r. Aleksandrów był miastem trójnarodowym i trójwyznaniowym. Zamieszkiwali tu potomkowie niemieckich tkaczy, wyznania ewangelickiego, żydowscy kupcy i sklepikarze wyznający judaizm oraz polscy robotnicy i rzemieślnicy wyznania katolickiego. Najliczniejszą i najbogatszą grupą etniczną aż do 1945 r. byli tu Niemcy. Dla Żydów Aleksandrów był ważnym ośrodkiem religijnym – siedzibą cadyków chasydzkich z dynastii Danzigerów.

W 1869 r. decyzją rosyjskich władz zaborczych Aleksandrów utracił prawa miejskie na ponad 60 lat. Odzyskał prawa miejskie dopiero w wolnej Polsce, w 1924 roku. W czasie okupacji niemieckiej znalazł się na ziemiach anektowanych i wcielonych do III Rzeszy w tzw. Kraju Warty, otrzymał nazwę 1939-43 Alexanderhof, a później 1943-45 Wirkheim. Niemcy zamknęli polskie szkoły, zdelegalizowali stowarzyszenia, zburzyli pomniki i represjonowali Polaków. Cała ludność żydowska miasteczka została w grudniu 1939 r. wysiedlona, a następnie wymordowana. Po wojnie – w latach 1945-1948 wysiedlono za Odrę prawie całą niemiecką społeczność Aleksandrowa, dochodziło przy tym do różnych represji i nadużyć ze strony komunistycznych władz i milicji. Aleksandrów stracił swój dawny trójnarodowy charakter.

W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do starego woj. łódzkiego.

Zabytki

Najważniejsze zabytki Aleksandrowa pochodzą z okresu początków miasta i zostały wzniesione w stylu klasycystycznym.
W większości znajdują się wokół Rynku.

• Kościół katolicki pw. św. Rafała i Michała Archaniołów – został zbudowany w latach 1816-1818; potem był on wielokrotnie przebudowywany – w latach 1922-1926 dobudowano 2 nawy boczne, w latach 1933-1935 – dwie wieże. Przed 1993 dobudowano do kościoła św. Rafała osobny budynek sakralny, który uzyskał osobny ołtarz i wezwanie św. Michała. Inicjatorem tej rozbudowy był proboszcz – ks. dr Norbert Rucki. Pod posadzką kościoła pochowano w 1824 r. założyciela miasta – dziedzica Rafała Bratoszewskiego, który ufundował ten kościół i dał mu swego patrona. Około 1818 roku kościół św. Rafała stał się świątynią parafialną.
• Dawny kościół ewangelicko-augsburski (Kościół pw. św. Stanisława Kostki) – został zbudowany dla aleksandrowian tego wyznania, których było wtedy najwięcej wśród mieszkańców miasta. Od budowy w 1828 r. nie był wcale przebudowywany, dlatego ma dużą wartość zabytkową. Dziś jest w ruinie. Właśnie rusza akcja jego odbudowy. Ma on na fasadzie m.in. płaskorzeźby bogini zwycięstwa Nike, aniołów i symbol Ewangelii. Pastorem – budowniczym kościoła był Fryderyk Jerzy Tuve.
• Ratusz miejski – budynek przeznaczony dla władz miasta, czyli Magistratu, zbudowany w 1824 r. za czasów burmistrza Gedeona Goedela. Pełni tę funkcję do dziś. Na fasadzie ma ciekawą płaskorzeźbę – maskę Temidy z zasłoniętymi oczyma – jest to symbol „ślepej sprawiedliwości”, bo sprawowano tu niegdyś sądy.
• Obecny budynek Jatek – został odbudowany w 1998 r., więc nie jest zabytkowy, kształtem i stylem nawiązuje jednak do dawnych Jatek Miejskich, stojących w tym miejscu od 1829 lub 1825 r., rozebranych w 1988 r. Pierwotnie znajdowały się tu sklepiki piekarskie i rzeźnicze.
• Obecny budynek Biblioteki to dawna Pastorówka – dom pastora ewangelickiego, połączony z kościołem, został on zbudowany w 1848 r.
• Nagrobek na cmentarzu katolickim (od niedawna, dawniej ewangelickim) to grób pierwszego tutejszego pastora ewangelickiego – Fryderyka Jerzego Tuve z 1830 r. W północnej części miasta zachował się też mały cmentarz żydowski z grobami cadyków
• Park miejski – dawny ogród spacerowy w stylu angielskim, założony w 1824 r. przez właściciela miasta – dziedzica Rafała Bratoszewskiego.
• Domy tkaczy – długie, drewniane, parterowe budynki, gdzie mieściły się mieszkania i warsztaty pierwszych mieszkańców miasta, pochodzą one z 1 połowy XIX w.

Zachowało się też kilka ciekawych zabytków późniejszych – z 2 połowy XIX i XX w.:

• Willa i fabryka Alberta Stillera przy ulicy Wojska Polskiego 31. Była to jedna z większych nowoczesnych fabryk pończoszniczych w Aleksandrowie, zbudowana w 1908 r. wraz ze stylową willą mieszkalną.
• Obecny Internat Liceum Ogólnokształcącego im. Mikołaja Kopernika, dawny dwór sławnych cadyków chasydzkich z rodziny Danziger, zbudowany w 1935 r.

Kościoły i związki wyznaniowe

Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:

• Kościół rzymskokatolicki – parafia pw. św. Archaniołów Rafała i Michała oraz parafia pw. Zesłania Ducha Św.
• Kościół Ewangelicko-Augsburski – kościół pw. św. Stanisława Kostki
• Świadkowie Jehowy - zbór

Przemysł

Działalność gospodarcza – 2.623 zarejestrowanych podmiotów gospodarczych:

• Przemysł dominujący włókienniczy (pończoszniczy i dziewiarski) – 38%
• Handel – 24%
• Mechanika pojazdowa i transport – 5%
• Inne (budownictwo, przemysł spożywczy, szewstwo, elektromechanika).

Transport

Aleksandrów Łódzki do 1991 roku posiadał tramwajowe połączenie z Łodzią była to linia 44 obsługiwana przez spółkę Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne w Łodzi. Obecnie do Aleksandrowa Ł. kursuje wyłącznie komunikacja autobusowa są to linie 78 oraz 97 i linia nocna N1, obsługiwane przez MPK-Łódź.

Do Aleksandrowa Ł. można też dojechać PKS-em Łódź linią 499 Aleksandrów Łódzki - Łódź a także linią 501 Aleksandrów Łódzki - Bedoń Przykościelny.

Turystyka

• Przez miasto prowadzi znakowany turystyczny czerwony Szlak Okrężny Wokół Łodzi.

• Atrakcje przyrodnicze: Rezerwat przyrody „Torfowisko Rąbień” pod Aleksandrowem – typ torfowiska wysokiego, gdzie można spotkać wiele interesujących roślin bagiennych. Rezerwat ma powierzchnię 42 hektarów i utworzono go w 1988 r.

Sport

Kluby Sportowe

• Towarzystwo Sportowe Sokół Aleksandrów Łódzki. Założone w 1998 roku. Celem Stowarzyszenia było wypełnienie luki powstałej w wyniku zniknięcia ze sportowej mapy niegdyś słynnego klubu AKS Włókniarz Aleksandrów Łódzki, którego wychowankiem był choćby Włodzimierz Smolarek – reprezentant Polski. Obecnie w klubie sportowcy trenują piłkę nożną (2 drużyny seniorów oraz grupy młodzieżowe) i karate tradycyjne. 5 lutego 2007 roku odbyło się pierwsze posiedzenie zarządu klubu w nowej kadencji. Prezesem został Bogusław Stefańczyk, funkcje wiceprezesów pełnili Krzysztof Rożniakowski oraz Artur Sikora. Od 16 września 2008 prezesem klubu jest Dariusz Lis. Sekcja piłki nożnej skupia obecnie sześć drużyn piłkarskich – dwie na szczeblu seniorskim występujące w II i V lidze, a także cztery grupy młodzieżowe. Pierwsza drużyna seniorów, które legitymuje się nazwą – Sokół , jest sponsorowana przez Gminę Aleksandrów Łódzki oraz fabrykę okien w Rąbieniu "Okna Rąbień". W sezonie 2007/2008 drużyna z Aleksandrowa rywalizowała na boiskach III ligi. Grającym trenerem był Tomasz Szcześniak, kapitanem drużyny wychowanek Włókniarza Aleksandrów, były piłkarz Widzewa Łódź, zdobywca bramki w derbach Łodzi – Arkadiusz Świętosławski. W sezonach 2008/2009 oraz 2009/2010 Sokół grał na szczeblu II ligi wschodniej. Sekcja karate to przede wszystkim Radosław Olczyk, który jest jej głównym opiekunem. Ponadto szczególnie pomagają mu Sebastian Ziembikiewicz, Marek Błaszczyk czy choćby Grzegorz Kowalczyk. Wśród karateków na szczególne wyróżnienie zasługuje dwójka młodych zawodników z Aleksandrowa – Damian Stasiak i Damian Tomasik, w kategorii juniorów młodszych – najlepsi w Polsce, z każdego turnieju, zawodów nie tylko ogólnopolskich, ale również międzynarodowych przywożą medale.
• MKS Aleksandrów – Międzyszkolny Klub Sportowy o profilu lekkoatletycznym istnieje od stycznia 1992. Pierwszymi trenerami byli Leszek Lipiński, Halina Ścigaczewska i Alina Dudkowska. Prezesem klubu jest obecnie Andrzej Grabarczyk, olimpijczyk i trójskoczek.
• UKS Jedynka – Uczniowski Klub Sportowy "Jedynka" powołany przy Miejskim Zespole Szkół im. Jana Pawła II – m.in. piłka siatkowa. Istnieje od 2005 roku obecnie Prowadziliśmy zajęcia w następujących kategoriach : mini siatkówka, młodziczki, juniorki młodsze, seniorki – od 2005 roku. Od 1 stycznia 2008 roku prowadzimy tylko grupę seniorów, grupy młodzieżowe przeszły do innego aleksandrowskiego Uczniowskiego Klubu Sportowego. W 2005 roku zgłoszono do rozgrywek, po raz pierwszy w historii Klubu, seniorki. I od razu w sezonie rozgrywkowym 2005/2006 drużyna nasza, pod wodzą trenera Zbigniewa Pilarskiego, uzyskała awans do wyższej klasy rozgrywkowej, tj. do II ligi. Trzy sezony drużyna uczestniczyła na tym szczeblu rozgrywek, zajmując odpowiednio miejsca 5, 4 i 2. Zawodniczki prowadzone były przez Zbigniewa Pilarskiego, potem jeszcze przez Bogdana Jaszczuka. W sezonie 2008/2009 obowiązki trenerskie powierzono Pawłowi Mikołajczykowi, który pracuje do dnia dzisiejszego. W lipcu 2009 roku Zarząd Klubu uzyskał w PZPS zgodę na uczestniczenie drużyny w rozgrywkach I ligi, w miejsce rezygnującego Piasta Szczecin.

Imprezy sportowe

• Memoriał Lekkoatletyczny im. Józefa Jaworskiego – pierwszy zorganizowano w 1983 r. Memoriał odbywał się co roku jesienią, jednakże ze względu na budowę stadionu lekkoatletycznego oraz hali lekkoatletycznej dziś odbywa się na wiosnę.

Media lokalne

• "40 i cztery" – biuletyn informacyjny Urzędu Gminy Aleksandrów Łódzki. Miesięcznik. Ukazuje się od 8 grudnia 1991 roku. Do niedawna był dwutygodnikiem.
• "Alternatywy 44" – biuletyn Stowarzyszenia Przedsiębiorców Aleksandrowa Łódzkiego 2000. Miesięcznik. Ukazuje się od 2005 r.
• "Wiadomości aleksandrowskie" – biuletyn parafii rzymskokatolickiej pw. św. Archaniołów Rafała i Michała w Aleksandrowie. Ukazuje się od 1991 roku z inicjatywy ks. dr Norberta Ruckiego.
• "Aleksandrów wczoraj i dziś" – rocznik Towarzystwa Przyjaciół Aleksandrowa Łódzkiego. Ukazuje się co roku, począwszy od 1983 roku, wiosną na Dni Aleksandrowa.
• "Gazeta Matusiaka" – niezależne pismo lokalne wydawane przez Grzegorza Matusiaka z przerwami w latach 1992-2004. Obecnie redaktor zawiesił działalność wydawniczą.
• "Pandora 2001" – biuletyn Biura Obrotu Nieruchomościami w Aleksandrowie. Ukazuje się od 2001 roku do chwili obecnej. Zawiera też informacje z życia miasta.
• "Głos Sokoła" – dwutygodnik wydawany przez Towarzystwo Sportowe Sokół od 15 marca 2007.
• Telewizja Aleksander TV – Stowarzyszenie Kablowej Telewizji Satelitarnej ALEKSANDER-SAT
• Aleksandrowski Kurier Samorządowy – program lokalny (informacje z miasta i urzędu, reportaże, relacje z imprez, sesji itp.) realizowany przez redakcję telewizyjną działającą przy Urzędzie Gminy, nadawany w sieci kablowej ALEKSANDER-SAT

Zobacz też

• Historia Aleksandrowa Łódzkiego
• Synagoga w Aleksandrowie Łódzkim
• Stara Synagoga w Aleksandrowie Łódzkim
• Cmentarz żydowski w Aleksandrowie Łódzkim
• Parafia Świętych Archaniołów Rafała i Michała w Aleksandrowie Łódzkim