Biała Podlaska

Biała Podlaska (dawniej Biała Radziwiłłowska lub Biała Książęca. Na starorosyjskich mapach w Moskiewskim Muzeum figuruje pod nazwą Biały) – miasto na prawach powiatu na wschodzie Polski, w województwie lubelskim, siedziba powiatu bialskiego i gminy Biała Podlaska.

Obecnie ma największą powierzchnię (49,4 km²) spośród miast Podlasia Południowego.

Położone nad rzekami Klukówką, Rudką i Krzną – lewym dopływem Bugu, w odległości 36 km od granicy z Białorusią.

Położenie

W podziale fizycznogeograficznym Biała Podlaska znajduje się na pograniczu Niziny Południowopodlaskiej i Polesia Zachodniego. Granica tych makroregionów biegnie po lewej stronie Krzny, wzdłuż łagodnej krawędzi wysoczyzny Równiny Łukowskiej, gdzie lokowano ośrodek miejski. Południowe części miasta wraz z doliną Krzny leżą w Zaklęsłości Łomaskiej.

Według danych z 1 stycznia 2009 powierzchnia miasta wynosi 49,4 km².

W latach 1919–1939 należało administracyjnie do województwa lubelskiego. W latach 1946-1975 także do województwa lubelskiego. W latach 1975–1998 stolica województwa bialskopodlaskiego.

Miasto położone jest w odległości:

• 157 km od Warszawy, w tym 115 km od Mińska Mazowieckiego, 66 km od Siedlec, 21 km od Międzyrzeca Podlaskiego (kierunek zachodni).
• 34 km od Terespola (kierunek wschodni).
• 288 km od Rzeszowa, w tym 120 km od Lublina (kierunek południowo-zachodni)
• 180 km od Zamościa, w tym 123 km od Chełma (kierunek południowy)
• 145 km od Białegostoku (kierunek północny)

Środowisko naturalne

Głównym typem zieleni są tereny parkowe reprezentowane przez położony w centrum miasta i pełniący funkcję parku miejskiego Park Radziwiłłowski oraz leżący w południowej części miasta Park Zofii Las, a także tereny leśne – Las Markowszczyzna. Dodatkowo po całym mieście rozrzucone są kompleksy ogrodów działkowych.

Demografia

Pod względem liczby ludności Biała Podlaska w województwie lubelskim zajmuje 4. lokatę (po Lublinie, Chełmie i Zamościu). Pod względem powierzchni zajmuje 3. pozycję na Lubelszczyźnie.

Wykres liczby ludności miasta Białej Podlaskiej na przestrzeni ostatnich 170 lat:

Największą populację Biała Podlaska odnotowała w 2001 – wg danych GUS 59 325 mieszkańców.

Historia

W dokumentach historycznych po raz pierwszy Biała Podlaska pojawiła się w 1481. Jej pierwszymi właścicielami byli Iliniczowie, za założyciela uchodzi Piotr Janowicz przydomek „Biały” – wojewoda trocki, hetman Wielkiego Księstwa Litewskiego. W tym okresie Biała znajdowała się w województwie brzeskim w Wielkim Księstwie Litewskim. W II połowie XVI wieku miasto przeszło we władanie rodu Radziwiłłów, miało to miejsce w 1569 na podstawie zapisu w księgach ziemskich. Okres ten, trwający dwa i pół wieku, przyniósł rozkwit i przyczynił się do szybkiego rozwoju miasta, przez długi czas zwanego Białą Książęcą lub Białą Radziwiłłowską. W 1622 Aleksander Ludwik Radziwiłł zbudował fortecę i zamek. Z fundacji Krzysztofa Ciborowicza Wilskiego założono w 1628 Akademię Bialską, która od 1633 istniała jako filia Akademii Krakowskiej (obecnie I Liceum Ogólnokształcące im. Józefa Ignacego Kraszewskiego).

W latach 1655-1660 miasto zostało znacznie zniszczone przez Szwedów, wojska Rakoczego i kozaków Chowańskiego. Jednak za sprawą Michała Radziwiłła i jego żony Katarzyny z Sobieskich szybko podniosło się z upadku. W 1670 Michał Kazimierz Radziwiłł nadał miastu prawo magdeburskie oraz herb: Michał Archanioł stojący na smoku.

W XVII wieku miasto znane z produkcji sukna i fajansów, później także z przeróbki drewna.

W 1720 Anna z Sanguszków Radziwiłłowa rozpoczyna budowę wieży i bramy wjazdowej (obecnie są to najciekawsze resztki zamku). Miasto i zespół pałacowy w XVIII wieku wielokrotnie niszczone (między innymi w czasie wspomnianych już wojen szwedzkich czy w okresie prześladowań Unitów Podlaskich pod koniec XIX wieku) i odbudowywane. Ostatni spadkobierca Dominik Radziwiłł, pułkownik wojska polskiego, umiera we Francji 11 listopada 1813. Pałac jako ruinę rozebrano w 1883.

W Białej Podlaskiej uczęszczał do męskiego gimnazjum pisarz Józef Ignacy Kraszewski. Zostało ono nazwane jego imieniem.

Kolejny szybki rozwój miasta miał miejsce w okresie międzywojennym, powstała wówczas fabryka Raabego, elektrownia miejska, a w latach 1923–1939 istniała Podlaska Wytwórnia Samolotów (PWS). Produkowała ona samoloty wojskowe zarówno licencyjne (Potez XXV, RWD-8) jak i własnej konstrukcji (myśliwiec PWS-1, samolot szkolny PWS-26). Majątek Podlaskiej Wytwórni Samolotów został rozgrabiony przez okupantów radzieckich po 17 września 1939.

W 1975 Biała Podlaska została stolicą województwa, co przyczyniło się do dwukrotnego zwiększenia liczby jej mieszkańców w ciągu 20 lat. Po reformie administracyjnej w 1999 ma status miasta na prawach powiatu.

Zabytki

• zespół pałacowo-parkowy Radziwiłłów z XVII w.
• eklektyczne kamieniczki z końca XIX i początku XX w. przy Placu Wolności i innych uliczkach w centrum
• kościół pw. św. Anny z 1572, dawny zbór ariański
• późnobarokowy pobazyliański kościół pw. Narodzenia NMP z połowy XVIII w., dawne miejsce przechowywania relikwii św. Jozafata Kuncewicza
• Zakon Braci Mniejszych Kapucynów, dawny klasztor reformatów z II połowy XVII w.
• Akademia Bialska założona w 1628 jako filia Akademii Krakowskiej – obecnie budynek I LO im. J.I. Kraszewskiego
• pomnik Józefa Ignacego Kraszewskiego z 1928
• Muzeum Okręgowe, w wieży bramnej zamku
• drewniane wille przy ul. Narutowicza, Kolejowej, Zielonej
• synagogi – wybudowane w XIX i XX wieku
• cmentarz żydowski – założony w XVIII wieku
• budynek dworca kolejowego z lat 20. XX wieku
• cmentarz austriacki z czasów pierwszej wojny światowej przy ul. Spacerowej
• pomnik 34 Pułku Piechoty przy ul. Warszawskiej

Gospodarka

Przemysł włókienniczy reprezentowały niegdyś zakłady Biawena, istniejące w latach 1967–1970.

W końcu grudnia 2009 liczba zarejestrowanych bezrobotnych w Białej Podlaskiej obejmowała ok. 3,7 tys. mieszkańców, co stanowi stopę bezrobocia na poziomie 15,6% do aktywnych zawodowo.

W okresie międzywojennym, w Białej Podlaskiej istniał zakład chemiczny znany na całą Polskę. Produkowano w nim mydła, pudry i pomady.

Po wojnie powstały tu m.in. zakłady Techma-Robot, zajmujące się produkcją specjalistycznych maszyn i urządzeń dla różnych branż przemysłu w kraju i za granicą (obecnie w upadłości). Od 1996 działa w Białej Podlaskiej z powodzeniem firma AluTeam Polska sp. z o.o. zajmująca się produkcją zamkniętych skrzyń ładunkowych do montażu na podwoziach samochodowych, eksportująca swoje wyroby głównie na rynki UE. W mieście funkcjonuje też szyjąca odzież firma Bialcon.

Organizowane są tu Nadbużańskie Targi Rolno-Przemysłowe i Targi Pogranicza Wschód-Zachód.

W 2005 został utworzona specjalna tzw. Bialska Strefa Aktywności Gospodarczej – wydzielona przemysłowo-handlowa dzielnica miasta.

Komunikacja

Miasto jest znaczącym węzłem komunikacyjnym, gdzie krzyżuje się jedna droga krajowa, dwie wojewódzkie oraz 1 linia kolejowa. W planach jest budowa autostrady A2, która ma przebiegać kilka kilometrów na północ od miasta.

Komunikacja miejska

Biała Podlaska dysponuje własną komunikacją autobusową. Organizatorem komunikacji jest Zarząd Komunikacji Miejskiej, na którego zlecenie autobusy Miejskiego Zakładu Komunikacyjnego obsługują 8 linii stałych, oznaczonych literami od „A” do „H” (częstotliwość ok. 30 min.) i dwie linie weekendowe („P”, „T”); a tabor przewoźnika prywatnego – jedną linię (linia „I”, dawniej „100”).

Komunikacja dalekobieżna

Dworzec PKS znajduje się w centrum, na pl. Wojska Polskiego (obecnie wykorzystywany przez prywatną firmę przewozową Garden Service). Po upadku PPKS Biała Podlaska część połączeń przejęły ościenne firmy przewozowe. Duże znaczenie mają również prywatne mikrobusy, zapewniające szybkie połączenia z Warszawą, Lublinem, Terespolem, Parczewem, Białymstokiem, Konstantynowem i Janowem Podlaskim.

Transport drogowy

Lista dróg przechodzących przez miasto:

• 2E30 (obwodnica) Terespol – Biała Podlaska – Warszawa – Poznań – Świecko
• 812 Biała Podlaska – Wisznice – Chełm – Krasnystaw
• 811 Biała Podlaska – Konstantynów – Sarnaki

Transport kolejowy

Linie kolejowe:

• 2 stanowiąca fragment magistrali kolejowej E20, Biała Podlaska – dworzec kolejowy.

Kilka kilometrów za miastem w Małaszewiczach znajduje się jeden z największych w Polsce i Europie tzw. „suchy” port przeładunkowy PKP o znaczeniu międzynarodowym. Realizuje się tutaj przeładunek towarów z taboru szerokotorowego (1520 mm) na tabor normalnotorowy (1435 mm).

Do 1972 istniała wąskotorowa Bialska Kolej Dojazdowa zbudowana w 1917: Biała Podlaska – Roskosz – Konstantynów / Rokitno – Cieleśnica / Janów Podlaski.

Transport lotniczy

W mieście znajduje się lotnisko, niegdyś używane do celów wojskowych. Planowane jest powstanie tu portu lotniczego obsługującego przewozy towarowe; od dnia 9 maja 2011 r. „Biała Airport” figuruje w ewidencji Urzędu Lotnictwa Cywilnego jako „lądowisko z drogą startową o nawierzchni sztucznej przystosowanedo startów i lądowań statków powietrznych o dopuszczalnej masie startowej MTOW do 6818 kg. Lądowiskiem zarządza Spółka Biala Airport Sp. z o.o. w Warszawie”.

Transport wodny

Przez miasto przepływają rzeki Krzna i Klukówka, bez znaczenia komunikacyjnego. Przez dzielnicę Sidorki przepływa też rzeka Rudka.

Kultura

Galerie

• Galeria Podlaska – Miejski Ośrodek Kultury
• Galeria Ulica Krzywa
• Galeria autorska Janusza Maksymiuka

Muzea

• Muzeum Południowego Podlasia
  • Oddział Martyrologiczno-Historyczny

Kina

• Novekino Merkury, 1 sala; 282 miejsca, Kino cyfrowe 3D.

Ośrodki Kultury

• Bialskie Centrum Kultury
• Klub Kultury Scena,
• Klub Kultury Piast,
• Osiedlowy Klub Kultury Eureka,

Biblioteki

• Miejska Biblioteka Publiczna w Białej Podlaskiej z filiami:
  • Nr 1 (al. Tysiąclecia 33)
  • Nr 3 (ul. Zygmunta Starego 10)
  • Nr 6 (ul. Orzechowa 34)
• Biblioteka Pedagogiczna w Białej Podlaskiej

Chóry

• Chór dziecięco-młodzieżowy Parafii Bł. Honorata Koźmińskiego w Białej Podlaskiej
• Chór Parafii Chrystusa Miłosiernego Schola Cantorum Misericordis Christi (dyrygent Piotr Karwowski)
• Chór Katolickiego Gimnazjum i Liceum im. Cypriana Norwida
• Chór IV LO im. Stanisława Staszica
• Chór Dziecięco-Młodzieżowy Parafii Prawosławnej św. Cyryla i Metodego w Białej Podlaskiej

Sztuka ludowa

W mieście działa wiele zespołów ludowych, kultywujących kulturę Podlasia. Należą do nich zespół chóralny, zespół taneczny i kapela ludowa. Biała Podlaska jest także znanym od XVII wieku ośrodkiem garncarskim. Współcześnie pracujący Kazimierz i Ludwik Rogowscy słyną z wyrobu ceramiki siwej tzw. siwaków. W mieście podziwiać można również prace rzeźbiarza Tadeusza Niewiadomskiego. Działa też Fundacja Kreacja - Magia Rąk zajmująca się promocją rękodzieła w regionie.

Media

Telewizja

• Podkanał telewizji kablowej Vectra Biała TV

Prasa

• Dziennik Wschodni, oddział w Białej Podlaskiej, (nakład 26 000)
• Słowo Podlasia, Grupa Wydawnicza „Słowo” Sp. z o.o. (nakład 27 500)
• Bialczanin, Urząd Miasta Biała Podlaska (nakład nieznany) – zawieszono wydawanie od lutego 2009
• Tygodnik Podlaski (15.000 egz nakładu) Wydawca: Media SKOK
• Wspólnota Bialska (nakład nieznany)
• Kurier Bialski (pojawiające się w okresach przedwyborczych bezpłatne czasopismo)

Internet

• Biała24.pl – codzienne informacje z miasta i okolic
• Radio Biper - najstarszy istniejący regionalny portal informacyjny
• Bialczanin - najświeższe informacje z całego regionu

Oświata

W Białej Podlaskiej działa 10 przedszkoli samorządowych (w tym jedno integracyjne), 8 szkół podstawowych (w tym jedna z oddziałami integracyjnymi), 8 gimnazjów (w tym jedno katolickie i jedno specjalne).

Szkoły ponadgimnazjalne

• Zespół Szkół Zawodowych nr 1 im. Komisji Edukacji Narodowej

W zespole są następujące szkoły: – I Liceum Profilowane – Technikum Nr 1 – Technikum Uzupełniające nr 1 – Technikum Uzupełniające nr 1 dla Dorosłych – Zasadnicza Szkoła Zawodowa nr 1 – Szkoła Policealna Zaoczna

• Zespół Szkół Zawodowych nr 2 im. Franciszka Żwirki i Stanisława Wigury

W zespole są następujące szkoły: – II Liceum Profilowane – Technikum nr 2 – Technikum Uzupełniające nr 2 – Technikum Uzupełniające nr 2 dla Dorosłych – Zasadnicza Szkoła Zawodowa nr 2 – Szkoła Policealna Zawodowa

• Zespół Szkół Zawodowych nr 3

W zespole są następujące szkoły: – III Liceum Profilowane – Technikum nr 3 – Technikum Uzupełniające nr 3 – Zasadnicza Szkoła Zawodowa nr 3 – Szkoła Specjalna Przysposabiająca do Pracy

Licea ogólnokształcące

• I Liceum Ogólnokształcące im. Józefa Ignacego Kraszewskiego w Zespole Szkół Ogólnokształcących
• II Liceum Ogólnokształcące im. Emilii Plater w Zespole Szkół Ogólnokształcących nr 3
• III Liceum Ogólnokształcące w Zespole Szkół Ogólnokształcących nr 2 im. Adama Mickiewicza
• IV Liceum Ogólnokształcące im.Stanisława Staszica
• Akademickie Liceum Ogólnokształcące Państwowej Szkoły Wyższej im. Papieża Jana Pawła II
• Katolickie Liceum Ogólnokształcące im. Cypriana Kamila Norwida

Uczelnie wyższe

• Akademia Wychowania Fizycznego w Warszawie, Zamiejscowy Wydział Wychowania Fizycznego w Białej Podlaskiej
• Państwowa Szkoła Wyższa im. Papieża Jana Pawła II w Białej Podlaskiej
• Kolegium Licencjackie Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Białej Podlaskiej
• Filia Politechniki Radomskiej, Wydział Transportu i Elektrotechniki

Życie religijne

Katolicyzm

Kościół rzymskokatolicki

Na terenie miasta znajdują się dwa dekanaty kościoła rzymskokatolickiego:

• dekanat Biała Podlaska - Północ
• dekanat Biała Podlaska - Południe

Parafie rzymskokatolickie na terenie miasta:

• Parafia św. Anny w Białej Podlaskiej
• Parafia bł. Honorata Koźmińskiego w Białej Podlaskiej
• Parafia Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Białej Podlaskiej
• Parafia Wniebowzięcia NMP w Białej Podlaskiej
• Parafia Chrystusa Miłosiernego w Białej Podlaskiej
• Parafia św. Michała Archanioła w Białej Podlaskiej
• Parafia wojskowa Św. Kazimierza Królewicza w Białej Podlaskiej

Kościoły rzymskokatolickie na terenie miasta:

• Kościół Świętej Anny
• Kościół Świętego Antoniego
• Kościół Błogosławionego Honorata
• Kościół Narodzenia Najświętszej Marii Panny
• Kościół Świętego Michała Archanioła
• Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny
• Kościół Wojskowy Świętego Kazimierza Królewicza
• Diecezjalne Sanktuarium Miłosierdzia Bożego

Prawosławie

Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny

• Cerkiew Świętych Cyryla i Metodego - siedziba parafii w dekanacie Biała Podlaska diecezji lubelsko-chełmskiej
• Cerkiew św. Marka – siedziba parafii wojskowej

Protestantyzm

Kościół ewangelikalny

• Kościół Chrystusowy – Kościół ,,Zbawienie w Jezusie"

Inne

• Świadkowie Jehowy – Sala Królestwa, która służy 3 miejscowym zborom.

Sport i rekreacja

Ze względu na znajdujący się w mieście Zamiejscowy Wydział Wychowania Fizycznego sport odgrywa ważną rolę w życiu miasta.

Sekcje i Kluby

• AZS AWF Biała Podlaska – piłka ręczna, koszykówka, lekkoatletyka, gimnastyka, pływanie, siatkówka, podnoszenie ciężarów
• MKS PODLASIE Biała Podlaska – piłka nożna mężczyzn
• AZS PSW Biała Podlaska – piłka nożna kobiet, piłka ręczna mężczyzn
• Bialskopodlaski Klub Jeździecki – jeździectwo
• UKS TOP-54 – piłka nożna chłopców, piłka ręczna, korfball, cheerleaders, bilard
• UKS Piątka plus – piłka ręczna dziewczyn i chłopców, bilard
• UKS Jagiellończyk – piłka nożna, lekka atletyka, gimnastyka, siatkówka dziewcząt
• UKS Orlik-2 – koszykówka dziewcząt, piłka nożna chłopców
• UKS Serbinów (siatkówka mężczyzn)
• SKS Szóstka (siatkówka kobiet)
• UKS Olimpia – koszykówka, taekwon-do, piłka nożna
• UKS Kraszak – piłka ręczna chłopców, koszykówka
• UKS TATAMI – sekcja judo
• Międzyszkolny Klub Sportowy ŻAK – lekka atletyka, pływanie, akrobatyka sportowa, taekwon-do
• Klub Żeglarski Biała Podlaska – żeglarstwo śródlądowe i morskie, szkolenia na stopnie żeglarskie
• Bialski Klub Sportowy GEM – tenis ziemny
• Klub Sportowy Zakład Karny – siatkówka mężczyzn
• Bialski Klub Karate Kyokushin - sztuki walki
• Klub Sportowy Wushu – sztuki walki
• WOPR Biała Podlaska
• Automobilklub bialskopodlaski
• Bialski Klub Rowerowy - turystyka rowerowa, organizacja wycieczek i imprez rowerowych

Miasto dysponuje wyjątkowo rozwiniętą bazą sportową, m.in.: czterema stadionami sportowymi, trzema basenami, kortami tenisowymi i lodowiskiem. Swoje obiekty udostępnia również AWF i miejscowe szkoły.

Rekreacja i wypoczynek

W mieście miejscami rekreacyjnymi i wypoczynkowymi są m.in:

• parki
• plac Wolności znajdujący się w centrum miasta
• ścieżki rowerowe

Bezpieczeństwo

Ochrona zdrowia

Na terenie miasta działa Wojewódzki Szpital Specjalistyczny oraz 10 przychodni podstawowej opieki zdrowotnej. Poza tym na terenie miasta działa ambulatorium MSWiA, prywatne przychodnie oraz 26 aptek.

Cywilne służby mundurowe

Na terenie miasta znajduje się Komenda Miejska Policji, z siedzibą na placu Wojska Polskiego 23.

Miasto posiada także swoją straż miejską.

Za bezpieczeństwo pożarowe odpowiada Komenda Miejska Państwowej Straży Pożarnej znajdująca się przy ulicy Sidorskiej 93.

Przy ulicy Dokudowskiej 19 znajduje się Strzeżony Ośrodek dla Cudzoziemców i Areszt w Celu Wydalenia prowadzony przez Nadbużański Oddział Straży Granicznej.

Nadajniki RTV

Białą obsługują ośrodki nadawcze telewizji i radia:

• RTON Biała Podlaska, ul. Warszawska
• RTCN Łosice
• Budynek Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego, ul. Terebelska (Polsat)
• Biała Podlaska, ul. Gwardii Ludowej (Polskie Radio Program II, Radio Racja)

Mecenasi i fundatorzy miasta

• Jerzy Iwanowicz Ilinicz
• Aleksander Ludwik Radziwiłł
• Katarzyna z Sobieskich Radziwiłłowa
• Anna z Sanguszków Radziwiłłowa
• Hieronim Florian Radziwiłł
• Karol Radziwiłł Panie Kochanku

Miasta partnerskie

Miasto	Kraj	Rok podpisania umowy
Brześć nad Bugiem	Białoruś	1991
Baranowicze	Białoruś	2002
Niort	Francja	1999
Smoleńsk	Rosja	2002

Zobacz też

• 34 Pułk Piechoty
• Port lotniczy Biała Podlaska
• Bialska Kolej Dojazdowa
• Podlaska Wytwórnia Samolotów
• Akademia Bialska
• Powiat bialski
• Podlasie Południowe
• Synagoga w Białej Podlaskiej
• Stary cmentarz żydowski w Białej Podlaskiej
• Nowy cmentarz żydowski w Białej Podlaskiej
• MKS Podlasie Biała Podlaska
• Zakład Karny Biała Podlaska
• Ludność Białej Podlaskiej
• Muzeum Południowego Podlasia w Białej Podlaskiej