Witulin

Witulin – wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, na Równinie Łukowskiej w powiecie bialskim, w gminie Leśna Podlaska nad rzeką Klukówką, dopływem Krzny.

W latach 1809-1932 miejscowość była siedzibą gminy Witulin. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa bialskopodlaskiego.

Znajduje się w pd.-wsch. części gminy Leśna Podlaska, przy drodze wojewódzkiej Biała Podlaska – Leśna Podlaska. Zajmuje drugie miejsce w gminie pod względem powierzchni (944 ha) i pierwsze w kategorii liczby gospodarstw (84). W sołectwie żyje 422 mieszkańców. Zabudowa zagrodowa zwarta, murowana i drewniana. Produkcję rolną obsługuje gorzelnia oraz zlewnia mleka. Ponadto są 3 sklepy, remizo-świetlica, klub dyskotekowy (czynny w soboty), punkt biblioteczny, prywatna winnica i filia szkoły podstawowej. Ochronie podlegają dwa obiekty przyrodnicze: drzewo pomnikowe (lipa drobnolistna) i las wodochronny Zadworne.

Funkcje retencyjno-rekreacyjne spełnia Zalew Terebela (Zalew Witulin) o powierzchni 40 ha.

Użytkowanie ziemi: grunty orne 53,8%, sady 0,6% użytki zielone 19,2%, lasy 18,8%, inne 7,6%.

Historia

Dobra Witulin, które pierwotnie składały się z wsi: Ossówka, Nosów, Bukowice, Nosowska Wólka, Komarno i Konstantynów (dawniej Kozierady), zostały kupione w 1642 roku od Koniecpolskich przez wojewodę sandomierskiego Jana z Dąbrowy Firleja. Dobra te przejściowo posiadał jego zięć podczaszy litewski Krzysztof Sapieha. W następnych latach dobra te nabył wojewoda brzeski Krzysztof Piekarski. Posiadał on Witulin przeszło 40 lat. W 1669 r. oddał je swemu zięciowi, którego syn (kasztelan brzeski) sprzedał je wojewodzie sandomierskiemu Janowi Pieniążkowi. Jedyna jego córka Maria Kazimiera wniosła w 1700 roku posag w postaci tych dóbr do małżeństwa z hrabią Karolem Siedlnickim herbu Odrowąż. Siedlnicki około 1720 roku wybudował dwór, na miejscu wcześniej spalonej rezydencji. W dworze tym przebywał rzadko i tylko w porze letniej, bowiem mieszkał w (nieistniejącym dziś) pałacu w Ostromęczynie a później przeniósł do założonej przez siebie rezydencji w Konstantynowie. Po śmierci Siedlnickiego Witulin przejął Kazimierz Wężyk z Wielkiej Rudy. Jednym z jego synów był znany poeta Franciszek Wężyk urodzony w Witulinie 7 października 1785 roku.

Witulin w końcu XIX wieku jak podaje Słownik geograficzny Królestwa Polskiego posiadał cerkiew parafialną (dekanatu łosickiego) z 1666 r., szkołę podstawową (dawniej początkową), miał 61 domostw i 492 mieszkańców.

Opis Witulina podany przez W. Łoskiego w Tygodniku Ilustrowanym z 1877 roku:

We wsi zachowały się następujące budowle:

• drewniany kościół pw. św. Michała Archanioła z 1741 r. – przykład mistrzowskiej ciesiołki (jak wiele drewnianych obiektów sakralnych na Podlasiu); początkowo był on cerkwią unicką, od 1874 r. – cerkiew prawosławna, zaś od 1919 r. – kościołem katolickim
• drewniana dzwonnica z przełomu XIX i XX wieku (obok kościoła)
• oranżeria murowana z drugiej połowy XIX wieku (zachowana tylko częściowo)
• kuchnia dworska (spełniająca funkcje szkoły podstawowej), czworak, gorzelnia oraz magazyn spirytusowy i spichlerz
• pomnik Tadeusza Kościuszki z 1931 roku, postawiony dla upamiętnienia mieszkańców wsi biorących czynny udział w insurekcji kościuszkowskiej (w 1794 r.) z napisem „Wodzowi Witulin”
• wiatrak koźlak z końca XIX wieku

Istniał również ponad 300-letni dwór modrzewiowy, lecz został spalony w okresie II wojny światowej.

Zobacz też: Witulin-Kolonia