Hrubieszów

Hrubieszów (do 1802 Rubieszów, ukr. Грубешів/Hrubesziw) – miasto i gmina w południowo-wschodniej Polsce, w województwie lubelskim, siedziba powiatu hrubieszowskiego.

Według danych z 30 czerwca 2009 roku, miasto miało 18 350 mieszkańców.

W okolicach miasta znajdują się liczne wczesnośredniowieczne cmentarzyska, kurhany i inne odkrycia archeologiczne (m.in. w Gródku, Masłomęczu i Kryłowie).

Położenie

Miasto jest położone w ramionach rzeki Huczwy, dopływu Bugu i znajduje się zaledwie 18 km od przejścia granicznego z Ukrainą w Zosinie (5 km w linii prostej przez Bug). Hrubieszów jest najdalej na wschód wysuniętym miastem Polski, leżącym w środku Kotliny Hrubieszowskiej (Wyżyna Wołyńska). Region głównie rolniczy w rejonie najżyźniejszych gleb Polski – czarnoziemu. Okolice Hrubieszowa leżą w obrębie dawnych Grodów Czerwieńskich. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa zamojskiego.

Według danych z 1 stycznia 2009 powierzchnia miasta wynosi 33,03 km². Miasto stanowi 2,6% powierzchni powiatu.

Według danych z roku 2008 71,0% powierzchni Hrubieszowa stanowiły użytki rolne, a użytki leśne 2,5%

Zarówno powiat jak i miasto leżą na terenie Nadbużańskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu.

Demografia

Dane z 31 grudnia 2008:

Według danych z roku 2007 średni dochód na mieszkańca wynosił 1827,40 zł.

• Liczba ludności miasta Hrubieszów na przestrzeni 4 ostatnich stuleci

Miasto jest podzielone na następujące dzielnice:

• Śródmieście,
• Sławęcin (w skład którego wchodzą również Nowe Osiedle i Osiedle Lipice),
• Pobereżany (w skład którego wchodzą Michałówka, Teresówka i Antonówka, dawne wsie),
• Podgórze (z Osiedlem Krasickiego),
• Koszary (z Osiedlem Jagiellońskim).

Historia

Hrubieszów (aż do 1802 r. Rubieszów) to najdalej wysunięte na wschód miasto Polski. Położone jest nad Huczwą, dopływem Bugu, w odległości 5 km od granicy z Ukrainą. Przypuszcza się, że istniał tu, na wyspie oblanej wodami Huczwy, ruski gród obronny należący do Grodów Czerwieńskich. Pierwsza wzmianka o Hrubieszowie pochodzi z 1254, jako osadzie wśród lasów, posiadającej dwór myśliwski. Rolę stanicy myśliwskiej będzie pełnił jeszcze w czasach jagiellońskich, co zostało uwieńczone w jego herbie wyobrażającym jelenią głowę, między rogami której umieszczone są dwa krzyże z napisem wokoło, nadanym przez króla Zygmunta Augusta (w poł. XVI w.). W 1366 wraz z całą Rusią Czerwoną został przyłączony do Polski. Prawa miejskie magdeburskie Hrubieszów uzyskał w roku 1400 z rąk Władysława Jagiełły. Prawdopodobnie w końcu XIV w. wzniesiono drewniany zamek, będący siedzibą starosty. W latach 1411, 1413, 1430 gościł w nim fundator miasta – król Władysław Jagiełło. Duże znaczenie dla miasta miał przywilej wydany przez Kazimierza Jagiellończyka nakazujący zmierzającym z Rusi na Mazowsze, Śląsk i Wielkopolskę wybieranie drogi przez Hrubieszów. Pomyślny rozwój przerwały najazdy Tatarów, którzy w latach 1498-1626 wielokrotnie grabili i niszczyli miasto. Zamek został zniszczony w roku 1661. W wyniku I rozbioru Rzeczypospolitej Hrubieszów znalazł się w zaborze austriackim. W 1800 r. wsie dawnego starostwa kupił Stanisław Staszic, który w 1816 r. na swoich dobrach założył fundację „Towarzystwo Rolnicze Hrubieszowskie”. Była to pierwsza w Europie organizacja przedspółdzielcza, działająca do 1945 r. W połowie XIX w. był drugim co do wielkości, po Lublinie, miastem guberni lubelskiej. Miasto rozwijało się szybko, w 1909 r. liczyło 15 tys. mieszkańców. Od początku swego istnienia było miastem wielokulturowym, obok Rusinów i Polaków, już od XV w., osiedlili się tutaj Żydzi. W 1915 r. w czasie I wojny światowej do Rosji przymusowo ewakuowano ludność prawosławną. W sierpniu 1920 roku toczyły się tu walki z sowieckim najeźdźcą. W październiku 1920 garnizon w Hrubieszowie został przydzielony do 2 Pułku Strzelców Konnych. W 1946 placówki MO i MBP w Hrubieszowie stały się celem wspólnej akcji WiN i UPA.

Żydzi hrubieszowscy

Pierwsze wzmianki o Żydach pochodzą z 1444, natomiast dokument z roku 1456 wymienia dwóch kupców żydowskich, którym nadano prawo zaopatrywania dworu. W drugiej połowie XVI wieku Żydzi uzyskali prawo do zamieszkania w wydzielonej części miasta i do wybudowania synagogi, a wymieniony imiennie Abraham otrzymał prawo destylowania wódki. W 1736 roku wybuchł pożar, który zniszczył większą część miasta, w tym 27 żydowskich domów i synagogę. Żydzi zajmowali się głównie rzemiosłem i handlem produktami rolnymi, a gmina żydowska szybko się rozrastała – w roku 1765 zamieszkiwało Hrubieszów 709 Żydów, w 1897 – 5352, a w 1939 – już ok. 7500.

Po wybuchu wojny, część Żydów próbowała ratować się ucieczką na teren ZSRR. Reszta, czyli około 4200 osób, została zobowiązana do zamieszkiwania określonych ulic, a następnie osadzona w getcie. W maju i czerwcu 1942 roku Niemcy koncentrowali w hrubieszowskim getcie Żydów z całego powiatu, łącznie około 10 000 osób. Wkrótce nastąpiły masowe deportacje do obozu zagłady w Sobiborze, a 500 osób rozstrzelano na cmentarzu żydowskim. Część spośród ostatnich 2000 Żydów wywieziono w październiku 1942 roku do obozu pracy w miejscowości Budzyń, część – do obozu zagłady w Sobiborze.

Zabytki

I. Kościół rzymskokatolicki pw. św. Stanisława Kostki (Sanktuarium Matki Bożej Sokalskiej) powstał w 1630 r. W skład zabytkowego zespołu wchodzi:

• cerkiew murowana (obecnie kościół) zbudowana w latach 1795-1828
• dzwonnica murowana 1868 r.
• plebania drewniana, pocz. XX w.

II. Cerkiew prawosławna pw. Zaśnięcia Przenajświętszej Bogurodzicy (parafialna)

III. Kościół rzymskokatolicki parafii pw. MB Nieustającej Pomocy

Wydarzenia z życia nowo powstałej parafii:

• Kościół został wybudowany przez władze rosyjskie razem z koszarami w latach 1903-1905. Początkowo był cerkwią prawosławną.
• W 1918 r. przemianowano ją na kościół katolicki przeznaczony dla stacjonującego wówczas 2 Pułku Strzelców Konnych.
• W 1939 r. w czasie okupacji Niemcy zamienili go na stajnię i magazyny dla broni.
• W 1945 r. ponowna zamiana budynku na kościół katolicki.
• W 1953 r. kościół został zamknięty przez władze PRL i zamieniony na magazyn dla wojska, lecz nie był remontowany i zaczął niszczeć.
• W 1982 r. kościół został odbudowany i ponownie otwarty z inicjatywy ks. Stanisława Chomicza, który został proboszczem nowej parafii.

IV. Kościół rzymskokatolicki parafii św. Mikołaja, podominikański, bazylikowy powstał w latach 1736-1766

V. Zespół dworski Du Chateau (ul. 3 maja 11)

• dwór (obecnie Muzeum im. St. Staszica) murowany w 1791 r., skrzydło zach. przed 1860 r., wsch. 1941 r.
• ogród, pierwsza połowa XIX w.

Dworek Du Chateau to jeden z najciekawszych zabytków Hrubieszowa, nazwany tak od znanej hrubieszowskiej rodziny, wywodzącej się od żołnierza napoleońskiego, do której należał od 1850 r. Centralna część dworu została wzniesiona na miejscu dawnego hrubieszowskiego zamku w roku 1791.

Jest to budowla parterowa, nakryta mansardowym dachem. Z piętrową częścią centralną ozdobioną czterokolumnowym portykiem wgłębnym. Do pierwotnego dworu przylegają zbudowane później (prawe około 1860 r. a lewe w 1941 r.) prostokątne skrzydła.

Po wojnie mieściła się tutaj placówka NKWD. Ostatnią właścicielką dworku była Maria Julia z Mazarakich du Chateau, wdowa po Juliuszu du Chateau (obydwoje spoczywają na hrubieszowskim cmentarzu). Obecnie budynek mieści siedziby Towarzystwa Regionalnego Hrubieszowskiego oraz Muzeum Regionalnego im. Stanisława Staszica. W tym ostatnim znajdują się ekspozycje poświęcone archeologii, etnografii oraz Towarzystwu Rolniczemu Hrubieszowskiemu. Nieopodal dworku stoi budynek z 1920 r., obecnie siedziba Fundacji Kultury i Przyjaźni Polsko-Francuskiej, założona dzięki staraniom Stephane du Chateau.

VI. Stary i Nowy cmentarz żydowski w Hrubieszowie

• Stary cmentarz żydowski w Hrubieszowie został założony w XVI wieku. Ostatni znany pochówek odbył się w 1941 roku.
• Nowy cmentarz żydowski w Hrubieszowie został założony pod koniec XIX wieku. Ostatni znany pochówek odbył się w 1941 roku.

VII. Synagogi w Hrubieszowie

Zobacz więcej w następujących artykułach:

• Synagoga w Hrubieszowie
• Nowa Synagoga w Hrubieszowie
• Stara Synagoga w Hrubieszowie

Wspólnoty religijne

Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:

Kościoły rzymskokatolickie

Parafie Kościoła rzymskokatolickiego

• Parafia pw. św.Mikołaja (erygowana 1 października 1400)
• Parafia pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy (eryg. 27 czerwca 1982)
• Parafia pw. Ducha Świętego (eryg. 15 czerwca 2001)
• Parafia pw. św.Stanisława Kostki (eryg. 13 czerwca 2001)

Kościoły prawosławne

Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny

• Parafia Zaśnięcia Przenajświętszej Bogurodzicy

Kościoły ewangeliczne

Kościoły ewangeliczne:

• Kościół Ewangelicznych Chrześcijan – Zbór w Hrubieszowie
• Kościół Boży w Chrystusie – Centrum Chrześcijaństwa „Rebeka”
• Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej

Inne

• Świadkowie Jehowy – zbór z Salą Królestwa

Gospodarka

Liczący ponad 18 tys. mieszkańców Hrubieszów jest jednym z ośrodków terenów nadgranicznych województwa lubelskiego. Stolica powiatu składającego się z 8 gmin spełnia funkcje lokalne i regionalne, w tym administracyjno-usługowe, gospodarcze, kulturalno-edukacyjne i ośrodka współpracy transgranicznej. Właśnie ta ostatnia funkcja ma potencjalne szanse wpływać na sytuację gospodarczą Hrubieszowa.

W czasach PRL miasto było zapleczem rolniczego regionu dysponującego najlepszym w Polsce kompleksem gleb pszenno-buraczanych (słynne hrubieszowskie czarnoziemy). Funkcjonowały tu zakłady przetwórstwa rolno-spożywczego, w tym jedyna w kraju fabryka lnu „Hakon”.

Zmiana ustroju polityczno-gospodarczego postawiła w niekorzystnej sytuacji rolnictwo, a w szczególności oparte na PGR-ach rolnictwo hrubieszowskie. Odbiło się to na kondycji zakładów funkcjonujących w mieście, które po kolei ogłaszały upadłość. Mimo że w tym samym czasie powstawały niczym grzyby po deszczu firmy prywatne (w mieście zarejestrowanych jest blisko 1800 podmiotów gospodarczych) nie zdołały one wypełnić luki gospodarczej, zwłaszcza w kontekście bezrobocia i obsługi rolnictwa.

W wyniku kryzysu gospodarczego ZSRR, Hrubieszów, będący po otwarciu przejścia granicznego w pobliskim Zosinie, „małą bramą Europy na Wschód”, przestał praktycznie korzystać z profitu nadgranicznego położenia.

Komunikacja

Obecnie Hrubieszów jest przystankiem na drodze krajowej nr 74 Piotrków Trybunalski – Kielce – Kraśnik – Zamość – Hrubieszów – Zosin, oraz na Linii Hutniczej Szerokotorowej, przy której pod miastem znajduje się kolejowe przejście graniczne. W mieście znajduje się również stacja kolejowa Hrubieszów Miasto, od której odchodzi linia normalnotorowa do Zawady. W przeszłości Hrubieszów leżał również przy Hrubieszowskiej Kolei Dojazdowej.

Z powodu niskiej rentowności, do Hrubieszowa nie dojeżdżają obecnie pociągi pasażerskie. Najbliższe stacje kolejowe z ruchem pociągów pasażerskich to Chełm i Zamość.

Istnieje tu natomiast rozwinięta komunikacja autobusowa obsługiwana przez PKS „Wschód”, PT Hrubieszów oraz licznych przewoźników prywatnych. Hrubieszów posiada bezpośrednie połączenia autobusowe z Lublinem, Chełmem, Zamościem, Warszawą, Krakowem, Katowicami, Rzeszowem, Tomaszowem Lubelskim, Kielcami, Wrocławiem, Częstochową, Opolem, a w okresie letnim dodatkowo Zakopanem, Ustką, Węgorzewem i Helem. Autobusy międzynarodowe docierają do Włodzimierza Wołyńskiego.

Osoby związane z miastem

Honorowi obywatele Hrubieszowa

• Stephane du Chateau – architekt mieszkający i tworzący we Francji
• Sławoj Leszek Głódź – duchowny katolicki, arcybiskup metropolita gdański (od 2008)
• Prałat Melchior Juściński – długoletni proboszcz parafii św. Mikołaja w Hrubieszowie
• Jan Śrutwa – biskup katolicki, były rektor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
• Wiktor Zin – architekt, rysownik, działacz kultury i pracownik naukowy

Urodzeni w Hrubieszowie

• Adam Niklewicz - artysta ilustrator. Wykonał niezliczoną ilość ilustracji do prestiżowych magazynów-t.j."Time","Newsweek", "New York Times" i innych.
• Milton Rokeach - amerykański psycholog społeczny
• Stanisław Ciesielczuk – poeta, członek literackiej grupy „Kwadryga”
• Stanisław Dobrzański – polityk, minister obrony narodowej
• Rafał Fedaczyński – lekkoatleta, mistrz Polski w chodzie sportowym
• Stepan Gajdarenko (1909-1977) – ukraiński pilot, bohater ZSRR
• Łukasz Jasina – publicysta
• Irena Jun – aktorka filmowa i teatralna
• Tomasz Kiełbowicz – piłkarz, zawodnik Legii Warszawa, reprezentant Polski
• Jan Kondrak – autor tekstów, kompozytor i wykonawca
• Bogodar Kotorowicz (1941-2009) – ukraiński skrzypek
• kmdr. ppor. Bogusław Krawczyk – dowódca okrętu ORP Wilk
• Jerzy Lipnicki – aktor filmowy i teatralny
• Dawid Nowak – piłkarz, zawodnik PGE GKS Bełchatów, reprezentant Polski
• Henry Orenstein – pokerzysta i przedsiębiorca, z pochodzenia Żyd
• Wincenty Piątak – nauczyciel, regionalista, założyciel Towarzystwa Regionalnego Hrubieszowskiego
• Bolesław Prus – pisarz i publicysta okresu pozytywizmu
• Joanna Racewicz – polska dziennikarka telewizyjna
• Robert Sakowski – dziennikarz prasowy
• Abraham Stern – mechanik (samouk), wybitny konstruktor i uczony, wynalazca
• Wiktor Zin – architekt, rysownik, działacz kultury i pracownik naukowy

Inni

• Stanisław Basaj, ps. „Ryś” – major Wojska Polskiego, dowódca oddziału BCh działającego na terenie powiatu hrubieszowskiego podczas II wojny światowej
• Henryk Dobrzański – major kawalerii Wojska Polskiego, w latach 1934-1936 kwatermistrz w stacjonującym w mieście 2. Pułku Strzelców Konnych
• Bolesław Leśmian – poeta, mieszkał w Hrubieszowie w latach 1918-1922
• Stanisław Staszic – polski działacz oświeceniowy, ksiądz, założyciel Towarzystwa Rolniczego w Hrubieszowie (TRH)

Sport w Hrubieszowie

W Hrubieszowie sport nie ma dużych tradycji, ale istnieje w nim kilka klubów, głównie są to zespoły młodzieżowe i amatorskie, jak np.:

• MKS Unia Hrubieszów – piłka nożna (grający obecnie w Klasie okręgowej), lekkoatletyka, podnoszenie ciężarów,
• Huragan Hubieszów - piłka nożna (grający obecnie w Klasie A)
• UKS Grześ Hrubieszów – unihokej

Wojsko

2. Hrubieszowski Pułk Rozpoznawczy im. mjr. Henryka Dobrzańskiego „Hubala” (Hubal służył w Hrubieszowie w latach 1934-1936), został powołany decyzją szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego z dnia 25 maja 1994 roku. Powstał na bazie 8. Ośrodka Materiałowego w Hrubieszowie. Jednostka obecnie podlega Dowództwu Wojsk Lądowych. Pułk składa się z 5 kompanii bojowych: cztery to kompanie rozpoznawcze, jedna z BWR-ami (8 szt.) i BRDM-ami, dwie z BRDM-ami i wozami dowodzenia R-5, czwarta kompania – kompania specjalna wyposażona jest w samochody osobowo-terenowe. Piąta kompania to pododdział radioelektroniczny, przeznaczony do prowadzenia namierzania i zakłóceń radiowych oraz rozpoznania radioelektronicznego. Oprócz tych pięciu kompanii w skład pułku wchodzi również pluton rozpoznania skażeń, a z pododdziałów logistycznych: kompania remontowa, zaopatrzenia i medyczna. 8 czerwca 1996 r. otrzymał sztandar ufundowany przez społeczeństwo ziemi hrubieszowskiej.

Zespół wokalny „Lechici”

Zespół wokalny „Lechici” działa przy Parafii Garnizonowej Matki Boskiej Nieustającej Pomocy w Hrubieszowie. Powstał w 1983 r. z inicjatywy organisty Leszka Opały, który do tej pory jest kierownikiem zespołu. Opiekę duchową nad zespołem sprawuje Ks. prałat płk Andrzej Puzon. Skład „Lechitów” tworzą uczniowie szkół średnich, studenci i młodzież pracująca. Repertuar zespołu jest bogaty i różnorodny, zawiera pieśni i piosenki religijne, patriotyczne, wojskowe, ludowe i rozrywkowe – a cappella i wokalno-instrumentalne.

Zespół „Lechici” aktywnie uczestniczy w życiu parafii, miasta i regionu. Brał udział w wielu festiwalach piosenki religijnej (Łódź, Lubaczów, Warszawa, Płock, Osiek), patriotycznej i wojskowej (Arsenał Artystyczny Wojska Polskiego ’94, Kołobrzeg ’95). Zapraszany był również na koncerty do licznych miast Polski, Ukrainy (m.in. Lwów, Równo, Włodzimierz Wołyński), Litwy (Wilno). Współpracuje z Orkiestrą Symfoniczną im. Karola Namysłowskiego (daw. Polską Orkiestrą Włościańską), Orkiestrą Garnizonu Zamość i Chórem Rezonans (m.in. wspólne występy w ramach Zamojskich Dni Muzyki, w czasie których zespół wykonał: Mszę h-moll – J. Haydna (1999 r.), a w Roku Bachowskim (2000 r.) Kantatę nr 61 – J.S. Bacha).

Wielkim zaszczytem dla „Lechitów” była możliwość uczestnictwa w obsłudze muzycznej liturgii sprawowanej przez Ojca Świętego Jana Pawła II w Krośnie (1997 r.) i Zamościu (1999 r.). Od 2005 roku zespół współpracuje z pochodzącym z Zamościa poznańskim kompozytorem Zbigniewem Małkowiczem. W 2007 roku zespół został zaproszony przez Polską Orkiestrę Włościańską im. K. Namysłowskiego do udziału w pierwszej edycji Zamojskiego Festiwalu im. Marka Grechuty. W czasie dwóch dni Festiwalu zespół wystąpił na zamojskim Rynku z takimi gwiazdami polskiej sceny jak: Marek Bałata, Janusz Szrom, Hanna Banaszak, Ewa Bem, Stanisław Sojka czy Sambor Dudziński.

Zespół ma w swoim dorobku nagrania radiowe i telewizyjne, wydał również kasety magnetofonowe, płyty CD z piosenkami religijnymi i kolędami oraz płyty DVD z teledyskami. Przez 25 lat w zespole śpiewało już ponad 200 Lechitów. Warto również zaznaczyć, że zespół bardzo dużo koncertuje – rocznie około 20 razy występuje z pełnym recitalem na terenie całego kraju.

Zespół Pieśni i Tańca Ziemi Hrubieszowskiej

Skupia uczniów hrubieszowskich szkół zainteresowanych folklorem i kulturą rodzimą. Założony w 1987 roku początkowo miał być jedynie zespołem dziecięcym, jednak mali tancerze, dorastając, nadal pragnęli kontynuować swoją przygodę z tańcem. Obecnie praca prowadzona jest w 4 grupach wiekowych (ponad 100 osób w wieku od 6 do 20 lat).

Zespół jest wizytówką miasta i powiatu, promując ich dorobek kulturowy. W okresie 22-letniej działalności Zespół Pieśni i Tańca Ziemi Hrubieszowskiej uzyskał szereg nagród i wyróżnień na przeglądach i festiwalach w kraju i za granicą. Po dwóch latach wspólnej pracy zajął on 1. miejsce na Wojewódzkim Przeglądzie Zespołów Dziecięcych w Tomaszowie Lubelskim. Wśród osiągnięć w ostatniej dekadzie należy wymienić tytuł Laureata Międzywojewódzkiego Przeglądu Dziecięcych Zespołów Tańca Ludowego – Przemyśl 2000. Zespół Pieśni i Tańca Ziemi Hrubieszowskiej posiada weryfikację Międzynarodowej Federacji Tańca C.I.O.F.F., które umożliwiają reprezentowanie Polski na festiwalach folklorystycznych na całym świecie. Swój dorobek artystyczny zespół prezentował w Grecji, Macedonii, Serbii, Chorwacji, Danii, Hiszpanii, Ukrainie, w Niemczech, Turcji, Czechach, Słowacji, Sardynii, Włoszech, Litwie, Białorusi, Portugalii i Francji. W grudniu 2000 roku zatańczył dla papieża Jana Pawła II w Watykanie. W 2009 roku zespół wyjechał na miesięczne turnee po Peru.

Edukacja

Szkoły podstawowe:

• Szkoła Podstawowa nr 1 im. B. Prusa, ul. Listopadowa 12
• Szkoła Podstawowa nr 2 im. WOP, ul. Żeromskiego 29
• Szkoła Podstawowa nr 3 im. Henryka Dobrzańskiego Hubala , ul. Zamojska 16

Gimnazja:

• Gimnazjum nr 1 im. Władysława Jagiełły,ul. Listopadowa 12
• Gimnazjum nr 2 im. Stefana Wyszyńskiego, ul. Żeromskiego 29
• Gimnazjum nr 3 im. Jana Pawła II, ul. Zamojska 16
• Publiczne Gimnazjum (Zespół Szkół nr 2), ul. 3 Maja 1
• Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy, ul. Zamojska 16A

Szkoły średnie:

• Zespół Szkół nr 1, ul. Zamojska 18A
• Zespół Szkół nr 2 im. ks. Stanisława Staszica w Hrubieszowie, ul. 3 Maja 1
• Zespół Szkół nr 3 im. Tadeusza Kościuszki w Hrubieszowie, ul. Żeromskiego 11
• Zespół Szkół nr 4, ul Dwernickiego 10
• Zespół Szkół Odzieżowych, ul. Zamojska 18

Miasta partnerskie

• Włodzimierz Wołyński

Zobacz też

• Hrubieszów Wąskotorowy
• Kryłów