Godziszów (województwo lubelskie)

Godziszów – wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie janowskim, w gminie Godziszów. Miejscowość jest siedzibą gminy Godziszów.

Godziszów (2242 mieszk.) składa się z trzech części: Godziszów Pierwszy - 1108 mieszk. (2008), Godziszów Drugi - 550 mieszk. (2008), Godziszów Trzeci - 584 mieszk. (2008), jest największą wsią w powiecie janowskim i jedną z 20 największych wsi w województwie lubelskim. Wieś położona jest nad rzeką Białką.

Historia

Osadnictwo słowiańskie w górnym biegu Białki pojawiło się w IX-X wieku, kiedy na obszarze między Bugiem i Wisłą miała miejsce jego intensyfikacja. Z tego okresu pochodzi kompleks czterech osad, w tym trzy wielohektarowe (do 5 ha) z Godziszowa I (były zlokalizowane od strony Kolonii Godziszów). Osadnictwo to upadło wraz z przyłączeniem Lubelszczyzny do państwa piastowskiego, względnie z powodu walk z Rusinami. Osadnictwo powróciło na te tereny dopiero w XV wieku.

Wieś wzmiankowano w źródłach historycznych w 1451 r. W następnym roku wymienieni byli najstarsi mieszkańcy miejscowości - kmiecie Kwoszcz (imię słowiańskie), Mikołaj i Anna. Początkowo wieś stanowiła własność Szamotulskich, a w 1540 roku przeszła w ręce, także wielkopolskiego, rodu Górków. Wieś już w XVI w. była dość duża, liczyła w 1582 roku 90 gospodarzy. Jej mieszkańcy uczestniczyli w akcji osadniczej nowych wsi lokowanych w połowie XVI wieku koło Radzięcina (Rzeczyc, Kątów, Sokołówki).

Pod koniec XVI wieku miejscowość liczyła 41,5 łana ziemi uprawnej, istniał folwark i karczma. W 1596 roku wieś przeszła na własność kanclerza koronnego Jana Zamoyskiego i w 1601 r. została włączona do ordynacji.

Około połowy XVII wieku wybrano we wsi 11 ćwierci chłopskich, których użytkownicy wchodzili w skład prywatnego wojska ordynackiego (dragonii polowej), pełniącego także obowiązki państwowe. W okresie wojny północnej wojska moskiewskie wyrządziły pewne straty we wsi. W drugiej połowie XVIII w. chłopi skarżyli się na zawyżanie powinności pańszczyźnianych - kazano im odbywać stróżę, czego wcześniej nie czynili. Wielu z nich musiało pracować więcej niż wynikało to z inwentarza. W 1779 r. eksperymentalnie zniesiono pańszczyznę i oczynszowano włościan, lecz z biegiem czasu włościanie płacili czynsz wraz z odrabianiem pańszczyzny. Około 1780 roku miał miejsce duży pożar - 12 pogorzelców zwolniono z opłat.

W 1800 roku wieś liczyła 268 domów i 1,5 tys mieszkańców, włościanie użytkowali 5480 morgów ziemi (największe gospodarstwa liczyły nawet ponad 40 - 50 morgów). Okres wojen napoleońskich i związane z tym przemarsze i kwaterunki wojsk, nadzwyczajne podatki, głód, nieurodzaj i epidemie, spowodował duże spustoszenia w inwentarzu i ubytek ludności.

W XIX wieku Godziszów był przez kilkadziesiąt lat siedzibą gminy i klucza krzemieńskiego. Włościanie zajmowali się także hodowlą koni, tkactwem, kowalstwem i garncarstwem. Istniał młyn wietrzny pracujący na potrzeby gorzelni folwarcznej oraz 3 karczmy. Reforma uwłaszczeniowa przyniosła prawo własności 292 gospodarzom do 2854 mórg ziemi.

W kwietniu 1864 r. chłopski oddział powstańczy dokonał napadu na dom rządcy klucza krzemieńskiego, nieprzychylnego powstaniu.

W 1905 roku odnotowano patriotyczne wystąpienia ludności. Na początku I wojny światowej, w 1914 roku, w okolicach wsi miała miejsce potyczka rosyjsko-austriacka. Walki frontowe przyniosły miejscowości ogromne zniszczenia (w części I – 61 proc. posesji, a w II – 79 proc.). Dodatkowo Rosjanie ewakuowali część ludności. W 1921 r. Godziszów liczył 500 domów i 3072 mieszkańców. W okresie międzywojennym powstały dwie szkoły, straż pożarna, Koło Młodzieży Wiejskiej. W 1929 roku erygowano parafię. Dzierżawcą folwarku w tym okresie był Władysław Belina-Prażmowski. Tuż przed wojną dokonano parcelacji dóbr ordynackich.

W 1941 i 1942 roku okupanci zabili 16 osób. Rok później przeprowadzili pacyfikację. W marcu 1944 roku przez wieś przetoczyły się walki okupanta z oddziałem partyzantki ukraińskiej, zaś w lipcu zgrupowanie AL i BCh zagrodziło drogę przedzierającym się kolumnom niemieckim. W wyniku tych walk uszkodzonych zostało 232 zagrody. W lipcu 1946 roku oddziały NSZ i WiN zorganizowały zasadzkę na patrol milicji. Po II wojnie światowej powstała poczta, ośrodek zdrowia i dom kultury. W 1955 roku utworzono gromadę, a w 1973 roku gminę.

Ciekawostki

Godziszów znany jest w całej okolicy z dużych obszarowo gospodarstw ale również ze względu na dużą liczbę mieszkańców na znaczny głód ziemi i wysokiej jej ceny. Mieszkańcy Godziszowa mają niechlubną opinię awanturniczości, co przypisuje się tatarskiemu pochodzeniu. Pierwsze informacje o tym usposobieniu pochodzą już od XVII w. Na początku XIX w. wielu mieszkańców siedziało w kryminale, a z połowy tegoż stulenia znane są walki z mieszkańcami Piłatki na tle konfliktu o ziemię. W XX w. awanturniczość Godziszowiaków znajdowała swój upust w licznych burdach młodzieżowych, bójkach z mieszkańcami sąsiednich wsi, niekiedy kończacymi się tragicznie. W II połowie XX w. usposobienie mieszkańców Godziszowa wyraźnie się poprawiło, co przypisuje się pracy wychowawczej długoletniego proboszcza ks. Henryka Samula. Ludowe wyjaśnienie nazwy Godziszowa wsi tłumaczy się w ten sposób, że miały tu osiąść trzy nacje, które „zgodziły się” ze sobą i stąd nazwa Godziszów. Jakie to były nacje – zapewne Tatarzy, Mazurzy i Małopolanie. Ale faktycznie nazwa miejscowości pochodzi od słowiańskiego imienia Godzisz. W Godziszowie silna jest nadal tradycyjna kultura. Mieszkańcy posługują się charakterystyczną gwarą z silnymi elementami mazurzenia. Liczne rozrodzone rodziny m.in. Ciupaków, Wielebów, Królów, Zdyblów, Pudłów, Krzysztoniów, Kolasów, Mazurów, Brodowskich itp. posiadają swoje przydomki, w celu ich rozróżnienia. Mieszkańcy Godziszowa zwani są przez sąsiadów Jacokami, Kobylarzami, Tatarami, Bobrami, Chadoniami, przez Zdzilowiakow - Flakiami oraz Kocimi Łbami.

W Referendum unijnym w 2003 roku mieszkańcy tej gminy okazali się największymi eurosceptykami (choć miejscowością o największym udziale głosów na "nie" w Polsce okazał się pobliski Chrzanów). W Gminie Godziszów 88% osób głosowało przeciw