Izbica (województwo lubelskie)

Izbica (jidysz: איזשביצא Izbitz, Izbitze, łac.: Isbica) – wieś) w powiecie krasnostawskim, województwie lubelskim.

Położenie geograficzne

Położona na obszarze Wyżyny Lubelskiej (Działów Grabowieckich), 12 km na południe od Krasnegostawu oraz 22 km na północ od Zamościa, nad rzeką Wieprz w otulinie Skierbieszowskiego Parku Krajobrazowego. Leży przy trasie 17E372 Warszawa-Lublin-Lwów-Kijów oraz linii kolejowej Rejowiec Fabryczny-Rawa Ruska-Lwów (obecnie linia kolejowa nr 69).

W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie zamojskim.

Informacje ogólne

Izbica jest siedzibą Urzędu Gminy od 1919 r. Dzieli funkcje administracyjne z pobliską wsią Tarnogóra, w której znajdują się: liceum ogólnokształcące, Gminny Ośrodek Kultury, parafie: rzymskokatolicka oraz polskokatolicka.

W 2008 liczba mieszkańców Izbicy wynosiła ok. 1.9 tys.

Najwięksi pracodawcy w Izbicy to LZZ Herbapol oraz Gminny Zakład Komunalny zarządzający klinkiernią (zakładem wytwarzania klinkieru), wzniesioną w 1929.

Obecnie miejscowość boryka się z dużym bezrobociem.

Nazwa miejscowości

Izbica to nazwa o charakterze topograficznym, wywodzi się od prasłowiańskiego wyrazu „jstba” (izba) oznaczającego: skrzynię u mostu, zrąb drzewa ziemią przesypany, nasyp lub też słupy wraz z ziemią, którymi umacniano warowanie. Na podstawie faktu, że dotąd nazwa izbice służy budowlom wodnym, wznoszonym dla zabezpieczenia mostów drewnianych na rzekach, można by stwierdzić, iż pierwotnie oznaczała ona siedziby i mieszkania na palach, które były wznoszone wśród wód. Stąd prawdopodobnie pochodzi nazwa osady – Izbica, w której to siedziby ludności zbudowane były na palach wśród rozlewisk w dolinie Wieprza.

Historia

Prehistoria

Tradycje osadnicze na terenie gminy i miejscowości sięgają bardzo odległych czasów. Jak wykazały wstępne badania archeologiczne, najstarsze ślady pobytu człowieka pochodzą już z okresu neolitu. Dowodem na to są znaleziska z okolicy Izbicy (siekiera krzemienna z neolitu) i Tarzymiech (naczynia kuliste z epoki brązu). Po obu stronach doliny Wieprza i w miejscowościach nieco oddalonych od niej spotyka się również ślady pobytu człowieka od neolitu. Na początku ery nowożytnej okolice Izbicy utrzymywały ożywione kontakty handlowe z południem Europy. W Romanowie znaleziono denary rzymskie, urnę, ostrogę żelazną z lat 100 / 102 – 194 – 195 n.e. Denary noszą wizerunek kolejnych władców lub członków rodziny cesarskiej. Szczególnie ciekawe są monety z wywierconym otworem, które mogły być używane jako ozdoby. Monety takie w skarbach odkrywanych na terenie Polski występują bardzo rzadko. W skarbie z Romanowa znalazły się dwie takie monety, denar Trajana oraz denar pośmiertny Marka Aureliusza. Znaleziska archeologiczne można oglądać w Muzeum Regionalnym w Krasnymstawie.

XV–XVIII w.

Pierwsze wzmianki o miejscowości datują się na 1419 r (jako wieś wchodząca w skład parafii Krasnystaw). W 1540 roku Król Zygmunt I Stary wydał zgodę na lokację na gruntach Izbicy miasta Nowy Tarnów (na prawie magdeburskim), ale nie doszła ona do skutku. Pieczęć miejska Izbicy, na której widnieje napis Sigilum Civitat Isbica, znaleziona została na dokumentcie z 1553 r. W 1750 Antoni Granowski, starosta tarnogórski, otrzymał od Augusta III Sasa przywilej na założenie miasta i sprowadzenie do niego Żydów. W roku 1754 miejscowość otrzymała przywilej na jarmarki.

Z Tarnogóry, która posiadała przywilej de non tolerandis Judaeis, wyrugowano do Izbicy Żydów na mocy wyroku sądu asesorkiego z 1744. Wypędzonym Żydom zabroniono przekraczać dzielący Izbicę i Tarnogórę most. Od początku Izbica była miastem wyłącznie żydowskim (z początku najmniejszym miastem na ziemiach polskich), co było ewenementem w ówczesnej Rzeczypospolitej.

Po 1772 roku Izbica weszła w skład zaboru austriackiego, w 1809 r. Księstwa Warszawskiego, a po 1815 roku Królestwa Polskiego (Kongresowego).

XIX w.

Izbica utraciła prawa miejskie decyzją władz carskich w roku 1869 w ramach represji po powstaniu styczniowym. Miejscowość tą włączono wtedy do gminy Tarnogóra.

Wokół dworu osiadłego tutaj w XIX wieku cadyka Mordechaja Josefa Leinera i jego syna Jakuba powstał silny ośrodek ruchu chasydzkiego.

W 1781 w Izbicy mieszkało 71 Żydów. W roku 1827 Izbica miała 51 domów, które zamieszkiwało 407 osób (wyłącznie Żydów), zaś w 1860 – 1455 mieszkańców. Pierwszym znanym z imienia rabinem Izbicy był Elezier. W 1863 roku roku rozegrała się tu zwycięska bitwa powstańców styczniowych. W okresie międzywojennym w Izbicy mieszkało od ok. 3 tys. (93% ogółu mieszkańców stanowili Żydzi) (1921 r.) do prawie 6 tys. (1939 r.) osób, w tym ok. 90% pochodzenia żydowskiego. Z uwagi na tak duży odsetek ludności żydowskiej mieszkającej w Izbicy popularne było wówczas powiedzenie Izbica, Izbica – żydowska stolica. Miejscowość rozwijała się w tym okresie bardzo dynamicznie leżąc przy ruchliwej trasie Lublin-Zamość (wybudowanej w 1835 r.). Podczas I wojny światowej (w 1917 r.) wybudowano przebiegającą przez Izbicę linię kolejową.

XX–XXI w.

W 1919 r. Izbica ponownie stała się siedzibą urzędu gminy. W 1929 Izbica stała się dodatkowo siedzibą Gminy Tarnogóra (do 1954). W latach 30. XX wieku zelektryfikowano miejscowość.

Podczas II wojny światowej Izbica znajdowała się na krótko pod kontrolą sowiecką (wrzesień 1939), następnie utworzony został tutaj w ramach akcji Reinhard niemiecki, nazistowski obóz przejściowy dla Żydów przed deportacją do ośrodków zagłady Belzec w Bełżcu i Sobibor w Sobiborze. Do obozu przetransportowano także 11–15 tys. Żydów spoza granic Polski. W 1942 zamordowana została tutaj niemiecka malarka Käthe Loewenthal. Na miejscowym cmentarzu żydowskim (tzw. kirkucie) rozstrzelano około 4,5 tys. Żydów. Ostatni Żydzi zostali deportowani z Izbicy 28 kwietnia 1943 roku. Wojnę przeżyło zaledwie 14 izbickich Żydów.

W 1941 w Izbicy utworzono siedzibę gestapo na cały powiat krasnostawski, którego szefem został Kurt Engels, oraz jego pomocnik Ludwig Klemm. Obaj byli odpowiedzialni za zbrodnie (doraźne rozstrzeliwanie ludności), zarówno na Polakach jak i Żydach.

Po wojnie grunty miejscowości Izbica zostały znacjonalizowane i sprzedane miejscowej oraz napływowej ludności polskiej. W 1954 Izbica stała się częścią gromady, zaś 1 stycznia 1973 miejscowość stała się ponownie siedzibą urzędu gminy. W 2001 otworzono biologiczno-mechaniczną oczyszczalnię ścieków.

Transport

Transport drogowy

Izbica leży przy trasie 17E372 Warszawa-Lublin-Lwów-Kijów, która w przysłości stanie się drogą ekspresową S17 (S17). W związku z położeniem w dolinie Wieprza, droga ma relatywnie niebezpieczny przebieg przez miejscowość (duże nachylenie przy wjeździe do miejscowości i i wyjeździe z niej, niebezpieczne zakręty, utrudnienia zimą), od wielu lat planowana jest obwodnica Izbicy. W miejscowości znajduje się także wyremontowany dworzec autobusowy.

Przez Izbicę przebiega droga powiatowa łącząca miejscowość z Tarnogórą.

Kolej

Linia kolejowa nr 69 (Rejowiec Fabryczny-Rawa Ruska-Lwów) jest linią jednotorową, niezelektryfikowaną, o maksymalnej prędkości 70-120 km/h. W Izbicy znajduje się stacja kolejowa, wraz z nieczynnym budynkiem poczekalni, oraz bocznica kolejowa do obsługi ruchu towarowego. W listopadzie 2011 funkcję stacji kolejowej przejął przystanek zlokalizowany bliżej centrum miejscowości.

W latach 2008–2010 w miejscowości nie zatrzymywały się pociągi obługujące ruch osobowy. Od maja 2011, miejscowość jest obsługiwana przez szynobusy, należące do województwa lubelskiego, relacji Lublin-Zamość (po cztery dziennie w każdym kierunku).

Atrakcje turystyczne

• Skierbieszowski Park Krajobrazowy
• Działy Grabowieckie
• Cmentarz żydowski w Izbicy (kirkut)
• Pomnik poległych w latach 1863, 1920, 1939 i 1940
• Wieża ciśnień z 1911 r.

Zobacz też

• Thomas Blatt
• Chasydyzm
• Kurt Engels
• Jan Karski
• Ludwig Klemm
• Käthe Loewenthal