Lublin

Lublin (łac. Lublinum, jid. לובלין, lit. Liublinas, ros. Люблин) – miasto na prawach powiatu, stolica województwa lubelskiego. Położona na Wyżynie Lubelskiej nad rzeką Bystrzycą, historycznie w Małopolsce.

Jest jednym z największych polskich miast, 2. w Małopolsce, a 9. miastem w kraju pod względem liczby ludności (348 961 mieszkańców) oraz 15. pod względem powierzchni (147 km²).

Geografia

Położenie i warunki naturalne

Lublin to największe miasto w Polsce na wschód od Wisły, położone północnym skraju Wyżyny Lubelskiej, nad rzeką Bystrzycą, na wysokościach 163-238 m n.p.m. Miasto leży na środkowym wschodzie Polski, a dolina Bystrzycy dzieli miasto na dwie odmienne krajobrazowo części:

• lewobrzeżną, stanowiącą część Płaskowyżu Nałęczowskiego z urozmaiconą rzeźbą terenu, głębokimi dolinami i starymi wąwozami lessowymi,
• prawobrzeżną, stanowiącą część Płaskowyżu Świdnickiego i Wyniosłości Giełczewskiej, z rzeźbą bardziej płaską i mniej urozmaiconą.

Kilkanaście kilometrów na północ od miasta roztacza się już Niż Polski.

Historycznie położony jest w Małopolsce. Początkowo znajdował się ziemi sandomierskiej i województwie sandomierskim. Następnie wraz z ziemią lubelską w 1474 r. stał się stolicą województwa lubelskiego.

Miasto leży na Wyżynie Lubelskiej (na granicy Płaskowyżu Nałęczowskiego, Płaskowyżu Świdnickiego i Wyniosłości Giełczewskiej), nad rzeką Bystrzycą – lewobrzeżnym dopływem Wieprza. Na terenie miasta do Bystrzycy wpadają dwie strugi: Czerniejówka i Czechówka. Prócz tego przepływa przez miasto czwarta rzeka – Nędznica zwana również Krężniczanką.

Klimat

Średnia roczna temperatura powietrza wynosi +8,0°C. Najcieplejszym miesiącem jest lipiec, ze średnią temperatur +18,7 °C, najzimniejszym styczeń –5,0 °C. Okresy letni i wegetacyjny trwają dość długo (odpowiednio 100-110 i 210-220 dni). Średnia roczna suma opadów wynosi ok. 550 mm, przy największym natężeniu w miesiącach letnich (220 mm), a najmniejszym w zimowych. Czas zalegania pokrywy śnieżnej wynosi 80 dni.

Topografia i podział administracyjny

W centrum miasta znajdują się najstarsze dzielnice Lublina – Stare Miasto, Śródmieście (funkcje głównie turystyczne, handlowe i usługowe), Wieniawa i Czwartek (funkcje mieszkalne). Dookoła rozciągają się nowsze osiedla, budowane głównie w latach 1945-1989 – na północy jedne z największych osiedli mieszkaniowych – Czechów i Kalinowszczyzna, na zachodzie – Czuby i osiedla Lubelskiej Spółdzielni Mieszkaniowej (położone wzdłuż ul. Zana), na wschodzie – Tatary i Bronowice. Na południu osiedla dzielnicy Wrotków bezpośrednio sąsiadują z Zalewem Zemborzyckim. Najdalej wysunięte na wschód jest lubelskie osiedle Felin, znacznie oddalone od centrum miasta. Oprócz bloków mieszkalnych, mieści się tam część budynków Uniwersytetu Przyrodniczego i gospodarstwo hodowlane uczelni. W planach jest stworzenie tam parku technologicznego.

Przemysł skupia się głównie w północno-wschodniej (Zadębie, Majdan Tatarski) oraz południowo-wschodniej (Wrotków) części miasta.

Osiedla domków jednorodzinnych (Choiny, Zimne Doły, Ponikwoda, Osiedle Świt, Szerokie, Sławinek, Sławin, Botanik, Węglin, Konstantynów, Dziesiąta, Abramowice, Wrotków, Zemborzyce) przeplatają się wśród osiedli bloków mieszkalnych.

Tereny rekreacyjne skupiają się w południowo-zachodniej części miasta wokół Zalewu Zemborzyckiego, Dąbrowy i Starego Gaju (zwanego popularnie Starym Lasem).

Zwarty obszar stanowi teren Miasteczka Akademickiego UMCS wraz z przyległymi terenami innych lubelskich uczelni (KUL i Uniwersytetu Przyrodniczego). Około kilometr dalej znajduje się miasteczko Politechniki.

Od 23 lutego 2006 roku Lublin dzieli się na 27 dzielnic administracyjnych, które skupiają również różne zwyczajowe dzielnice i osiedla:

• 

  Śródmieście, ul. Krakowskie Przedmieście.

• 

  Stare Miasto, ul. Złota.

• 

  Osiedle Nałkowskich w dzielnicy Wrotków i nowoczesne boisko szkolne|.

• 

  Dzielnica Czuby, widok od strony torów kolejowych.

• 

  Zemborzyce, widok od strony ścieżki rowerowej nad Bystrzycą.

Historia

Nazwa miasta

W pierwszych źródłach historycznych z 1228 pojawia się od razu współczesna forma nazwy. Pochodzi ona od nazwy osobowej Lubla utworzonej od staropolskiego imienia Lubomir, poprzez dodanie dawniej pieszczotliwego przyrostka -la. Możliwe jest także, że imię Lubla w swojej staropolskiej, zdrobniałej postaci złączyło się z przyrostkiem dzierżawczym –in, dając nazwę Lublin. Zygmunt Sułowski wyraził przypuszczenie o łączeniu Lublina z imieniem Lubel (Lubelnia), w analogii do stosunku nazw Wróblin, Wróbel. Założycielem czy właścicielem Lublina w zamierzchłych czasach mógł być zatem człowiek o imieniu Lubel, bądź Lubla.

Czasy najdawniejsze

Lublin jest jednym z najstarszych miejsc osadnictwa w Polsce. Lubelscy archeolodzy odkryli na Sławinie cmentarzyska z monumentalnymi grobowcami sprzed 5 tysięcy lat. Początki osadnictwa na terenie miasta sięgają VI w. (osada na wzgórzu Czwartek, która potem rozprzestrzeniła się na sąsiednie wzgórza). Obecnie na Wzgórzu Czwartek wznosi się kościół pw. św. Mikołaja, przypuszczalnie wybudowany w X w. z fundacji Mieszka I, w miejscu dawnej pogańskiej świątyni. Z tego okresu pochodzi drewniana budowla obronna na Wzgórzu Zamkowym, która w XII wieku zyskała miano kasztelanii.

Średniowiecze

Pierwsze wzmianki o Lublinie pochodzą z 1198 roku. Miasto lokowano na prawie magdeburskim prawdopodobnie za czasów Bolesława Wstydliwego około 1257 roku, jednak nie zachował się akt lokacyjny. Udokumentowanej lokacji 15 sierpnia 1317 dokonał Władysław I Łokietek. W 1341 Kazimierz III Wielki odniósł w bitwie pod Lublinem zwycięstwo nad Tatarami, a rok później nadał miastu tzw. przywilej regulacyjny, na mocy którego otoczono je murami. Andrzej (biskup kijowski) w 1420 r. przywiózł do Lublina dużych rozmiarów relikwie Krzyża Świętego do kościoła Dominikanów. W 1474 r. Kazimierz Jagiellończyk ustanowił tu stolicę nowo powstałego województwa lubelskiego.

Rozkwit miasta

W wiekach XV-XVI miasto przeżywało rozkwit dzięki szlakowi handlowemu znad Morza Czarnego na zachód Europy. W 1569 w Lublinie zawarto unię lubelską. 19 lipca 1569 na sejmie w Lublinie książę pruski Albrecht Fryderyk Hohenzollern złożył hołd lenny Zygmuntowi II Augustowi, co obecny wówczas Jan Kochanowski opisał w utworze Proporzec albo hołd pruski. W 1588 biskup łucki Bernard Maciejowski ufundował Kolegium jezuickie w Lublinie.

Wojny XVII wieku

W połowie XVII wieku Lublin uległ zniszczeniu w wyniku wojen (najazdy kozackie, potop szwedzki) oraz epidemii (5 tys. ofiar dżumy w 1630). W XVI i XVII wieku był głównym ośrodkiem reformacji. Działała tu jedna z ważniejszych gmin braci polskich oraz zbór kalwiński. Na fali ogólnopolskich konfliktów narodowościowych i gospodarczego zastoju, upadają słynne jarmarki lubelskie. Po 1650 z miasta wyemigrowała większość europejskich kupców. W 1655 Lublin splądrowały wojska rosyjsko-kozackie, a w 1656 miasto złupili Szwedzi, dopełniając aktu zniszczeń lubelskiej zabudowy i dziesiątkując populację. 12 kwietnia 1656 miasto wyzwoliły wojska po dowództwem hetmana Pawła Jana Sapiehy. W 1686 zaczęto grać Hejnał Lublina. Kolejne lata przyczyniły się do dalszego upadku miasta, głównie za sprawą wojny północnej (początek XVIII wieku). W 1703 August II nadał miastu przywilej zrównujący je w prawach do miasta Krakowa.

XVIII-XIX wiek

8 sierpnia 1707 rozpoczęła obrady Rada Lubelska, ale w związku z rabunkami i innymi nadużyciami wojsk rosyjskich, Sejm zaczął popierać Ferenca Rákóczego, kandydata Elżbiety Sieniawskiej.

Po wojnach północnych nastąpił okres rozbudowy miasta, głównie siedzib magnackich i dóbr kościelnych. Ukształtował się dzisiejszy układ Krakowskiego Przedmieścia i pl. Litewskiego, jednak zabudowa miasta prezentowała się nadal ubogo. W okresie oświecenia (1780) powstała fundacja "Boni Ordinis", której działania doprowadziły do restauracji kamienic miejskich, wybrukowania ulic i odnowy ratusza.

Pierwszym prezydentem miasta został Teodor Gruell-Gretz (po ogłoszeniu Konstytucji 3 Maja). W 1792 na rozkaz carycy Katarzyny II miasto zajęły wojska rosyjskie, kończąc okres krótkotrwałej prosperity.

Upadek Rzeczypospolitej w 1795 r. spowodował, że Lubelszczyzna wraz z innymi ziemiami polskimi po Pilicę, Wisłę i Bug znalazła się pod zaborem austriackim. Terytorium to otrzymało nazwę Galicji Zachodniej. Na tym terenie Lublin stanowił największe po Krakowie miasto, liczące u schyłku XVIII w. ok. 9 tys. mieszkańców. Umilkł gwar zjazdów trybunalskich i sejmikowych, do przeszłości należały słynne ongiś jarmarki. Szlachta opuściła miasto i przeniosła się na wieś. Pojawili się obcy urzędnicy. Opustoszały i zniszczony Lublin przedstawiał przygnębiające wrażenie. Sytuacje tę przerwały wydarzenia 1809 r. 10 maja oddziały polskie pod dowództwem płk Dominika Dziewanowskiego weszły do miasta, kładąc kres panowaniu austriackiemu. Mieszkańcy Lublina powitali wojsko polskie z ogromnym entuzjazmem. Natychmiast zorganizowano tymczasowe władze polskie, a miasto na kilka miesięcy stało się stolicą wyzwolonego kraju. 6 listopada działający tu Centralny Rząd Galicyjski przeprowadził reorganizację władz miejskich. Prezydentem został mianowany Beniamin Finke de Finkenthal, wiceprezydentem Teodor Gruell-Gretz, dawny prezydent miasta w okresie po Konstytucji 3 Maja. Reaktywowane władze polskie złożyły przysięgę na wierność Napoleonowi. Po pokoju w Schönbrunn cała Lubelszczyzna znalazła się w granicach Księstwa Warszawskiego. Na początku 1810 Lublin został stolicą nowo utworzonego departamentu lubelskiego.

W 1815 Lublin znalazł się w Królestwie Kongresowym w zaborze rosyjskim, w 1837 zostało stolicą guberni.

Po powstaniu styczniowym nastąpiła kasata Klasztoru ojców Kapucynów w Lublinie. Ludność miasta w 1873 wynosiła 28,9 tys., a w 1897 wzrosła do 50,2 tys. W 1877 zbudowano pierwsze połączenie kolejowe. Podczas I wojny światowej rosyjski odwrót i zajęcie miasta przez wojska niemieckie i austro-węgierskie w lecie 1915 ostatecznie zakończyło rosyjskie rządy w mieście.

XX wiek

W nocy z szóstego na siódmego listopada 1918 roku w mieście utworzono rząd Ludowy Republiki Polskiej pod przewodnictwem Ignacego Daszyńskiego. Zdecydowano się na Lublin z uwagi na liczne oddziały Polskiej Organizacji Wojskowej w mieście. Był to pierwszy rząd odradzającej się Rzeczypospolitej Polskiej, a tworzyli go socjaliści oraz postępowi ludowcy.

Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w 1918 roku Lublin się rozbudowywał, powstawały nowe fabryki i gmachy użyteczności publicznej, kwitła także lubelska kultura. 27 lipca 1918 założono Katolicki Uniwersytet Lubelski. Powstał on z inicjatywy ks. Idziego Radziszewskiego, który zbierał fundusze na organizację katolickiej uczelni w Polsce wśród Polonii w Petersburgu. W roku 1926 obok Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego powstała druga wyższa uczelnia o charakterze teologicznym – jezuickie „Bobolanum”. W 1927 roku reaktywowano Lubelskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk (działające wcześniej w latach 1818–1828), koncentrujące się na badaniach regionalnych, których wyniki publikowano w „Pamiętniku Lubelskim”.

Miasto podjęło także próby kreowania swego wizerunku. W 1934 roku wydany został afisz propagandowy o Lublinie, a dwa lata później Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego zatwierdziło herb Lublina (przedstawiający kozła stojącego na zielonej murawie opartego o krzew winny). 11 czerwca 1939 roku odbyły się natomiast pierwsze Dni Lublina.

W 1930 roku rabin Majer Szapira założył Jeszywas Chachmej Lublin (hebr. ישיבת חכמי לובלין, Lubelska Szkoła Mędrców). Była to największa uczelnia talmudyczna na świecie. W jej gmachu mieściła się synagoga, biblioteka z bardzo bogatym księgozbiorem, który liczył sobie 22 tys. pozycji książek, głównie literatury rabinicznej i 10 tys. czasopism. W piwnicy mieściła się najbardziej koszerna z koszernych mykw na świecie. Obok niej funkcjonowało jeszcze szereg innych, również wpływowych szkół.

W przedwojennym Lublinie szczególnie prężnie rozwijał się przemysł lotniczy. Zakłady Plage i Laśkiewicz produkowały samoloty marki Lublin, później produkcja przeniosła się do znacjonalizowanej Lubelskiej Wytwórni Samolotów.

Okupacja niemiecka

Od września 1939 do lipca 1944 miasto znalazło się pod okupacją niemiecką jako część Generalnego Gubernatorstwa. W lipcu 1939 roku, w związku z zaostrzającą się sytuacją międzynarodową postanowiono, że w razie wybuchu wojny Lublin stanie się tymczasową siedzibą Prezydenta RP, a okoliczne miasteczka – poszczególnych ministerstw. Z końcem sierpnia rozpoczęto budowę schronów, organizowano prowizoryczną obronę przeciwlotniczą oraz przeprowadzono kilka prób zaciemniania miasta.

Pierwszy atak lotniczy na miasto nastąpił 2 września rano. Głównym celem była Lubelska Wytwórnia Samolotów. Miasto zalała fala uciekinierów z różnych części kraju. 5 września przeniesiono do miasta ministerstwa oraz (na krótko) skarb państwa. Tego samego dnia ze wszelkich sił gromadzących się nad Wisłą „między Modlinem a Sandomierzem”, na mocy rozkazu naczelnego wodza utworzona została Armia Lublin, na czele której stanął gen. dyw. Tadeusz Piskor. Prezydent Lublina Bolesław Liszkowski zgodnie z zarządzeniem ówczesnego premiera Felicjana Sławoja Składkowskiego opuścił Lublin 9 września 1939 i wyjechał do Ru­munii. Już 23 września 1939 rozstrzelano tu 23 przedstawicieli polskiej inteligencji. Pod koniec października 1939 Niemcy zamknęli Katolicki Uniwersytet Lubelski, szkoły i teatry, wstrzymali wydawanie polskiej prasy.

Pierwsza publiczna łapanka miała miejsce 9 listopada 1939, następnie rozpoczęły się aresztowania wśród miejscowej inteligencji, urzędników, nauczycieli, profesorów, prawników, wojskowych, księży, studentów, młodocianych harcerzy. 11 listopada 1939 r. Sicherheitspolizei wkroczyła na teren KUL-u, aresztując 14 profesorów oraz księży z seminarium duchownego. Wszystkich księży z Lublina, z Chełma i z innych miejscowości więziono na Zamku w Lublinie. 17 listopada 1939 r. aresztowano biskupów Mariana Fulmana i bł. Władysława Gorala, których wywieziono do obozu koncentracyjnego Sachsenhausen. Od czerwca do sierpnia 1940, w ramach Akcji AB, rozstrzelano ok. 500 Polaków w pobliskich Rurach Jezuickich. 1 października 1942 roku odbyła się wielka łapanka uliczna. Od 1943 r. na ulicach zaczęły pojawiać obwieszczenia z listami Polaków skazanych na karę śmierci przez niemieckie tzw. sądy doraźne. W latach 1943-44 mordowano mieszkańców na zasadzie odpowiedzialności zbiorowej.

Hitlerowcy utworzyli ciężkie więzienie Gestapo na Zamku w Lublinie. Więźniów torturowano i dręczono w Katowni Gestapo „Pod Zegarem”, a wielu aresztowanych Polaków wywożono po krótkim pobycie do obozu koncentracyjnego na Majdanku i Ravensbrück. W 1944 z masowych rozstrzeliwań więźniów ocalało jedynie 60 osób.

Zagłada

Represje wymierzone wobec obywateli polskich narodowości żydowskiej miały miejsce od końca 1939. 12 lutego 1940 na cmentarzu żydowskim rozstrzelano 180 Żydów. W czasie okupacji Niemcy utworzyli w Lublinie obóz koncentracyjny Majdanek oraz getto dla ludności żydowskiej, zlikwidowane w 6 tygodni na wiosnę 1942. Podczas Zagłady, w ramach Akcji Reinhard, zginęło około 40 tys. lubelskich Żydów, stanowiących przed 1939 ponad 1/3 ludności miasta. Zniknęło także całe tzw. Miasto Żydowskie i niemal cała dzielnica Wieniawa, zamieszkana głównie przez Żydów, oraz cmentarze żydowskie.

W lipcu 1944, gdy Komendant Obwodu Lublin – miasto kpt. Stefan Dębicki ps. „Kmicic” przebywał wraz z dowodzoną przez niego kompanią szkolną OP 8 poza miastem; w rejonie wsi Dąbrowa i Osmolice (10 kilometrów na południowy zachód od Lublina) i został odcięty od przebywających w mieście oddziałów AK, rozpoczęły się przygotowania AK na niższych szczeblach do powstania w Lublinie. Zastępcą szefa BIP AK na Okręg Lubelski, Marian Zawidzki, po obserwowaniu samochodów (w tym samobieżnej komory gazowej) wywożącej więźniów na egzekucje, w pobliżu krematoriów na Majdanku, usiłował nakłonić dowództwo Okręgu AK do zbrojnych akcji w obronie więźniów i jako Zastępca Szefa Powstania AK w Lublinie, organizował napady na Niemców. W tej sytuacje działania powstańcze w Lublinie podjęte zostały samorzutnie, decyzją niższych dowódców i rozpoczęły się walki w mieście.

Po 1945

22 lipca 1944 do miasta wkroczyły wojska radzieckie. Od 23 lipca 1944 przez następne 164 dni w Lublinie znajdowała się siedziba PKWN. Między lipcem 1944 a październikiem 1956 stworzono tu i wprowadzono podstawy systemu totalitarnego – pojawiła się cenzura oraz akty prawne, skazujące patriotów na śmierć za zdradę ojczyzny. Na Zamku działało więzienie, przez które do 1954 przeszło ok. 35 tys. Polaków, a 333 osoby straciły w nim życie. Zofia Pelczarska kierowniczka szkoły w Lublinie była pierwszą kobietą-żołnierzem AK rozstrzelaną w Polsce Lubelskiej na mocy wyroku sądowego.

Na Majdanku Rosjanie natychmiast po wkroczeniu utworzyli obóz filtracyjny NKWD dla żołnierzy AK i NSZ, wykorzystując w tym celu infrastrukturę hitlerowską. W nocy 23 sierpnia 1944 250 oficerów i podoficerów z Majdanka wywieziono na Wschód. 4 sierpnia 1944 aresztowano Komendanta Okręgu ZWZ AK Lublin Kazimierza Tumidajskiego. Po przesłuchaniu przewieziono go do Moskwy i osadzono bez procesu sądowego w więzieniu lefortowskim, później przebywał jeszcze w wielu obozach.

Od 3 lipca 1949 do jesieni miały miejsce wydarzenia związane z "cudem lubelskim", podczas których aresztowano ok. 300 osób. Jan Paweł II w 1988 wyraził zgodę na koronację cudownego obrazu, której 26 czerwca 1988 dokonał prymas Polski Józef Glemp przy udziale 21 biskupów i 350 000 wiernych. 6 listopada 1994 w Syrakuzach podczas poświęcenia Sanktuarium Matki Bożej Płaczącej papież wspomniał o Lubelskim Cudzie.

W okresie PRL nastąpił gwałtowny rozwój miasta. W 1944 powstał Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej. Zbudowano szereg zakładów przemysłowych, m.in. Fabrykę Samochodów Ciężarowych (FSC) i fabrykę helikopterów w Świdniku (WSK PZL Świdnik). Do 1989 ludność miasta wzrosła ponad trzykrotnie w stosunku do 1939.

Główne obchody Millenium w Lublinie odbyły się 2-6 czerwca 1966. Podczas mszy na placu Katedralnym kazanie wygłosił ks. bp. Karol Wojtyła w obecności prymasa Polski ks. Kard. Stefana Wyszyńskiego. Na czas uroczystości studenci przenieśli na ramionach obraz Matki Boskiej Częstochowskiej z Lubelskiej Katedry na KUL w wielkiej procesji. Po opuszczeniu Lublina obraz został "zaaresztowany" przez SB. Odtąd po Polsce peregrynowały puste ramy obwiązane drutem kolczastym, odczytywane jako wymowny symbol komunizmu.

1 marca 1968 odbył się wiec studencki przed "Chatką Żaka" – pochód ruszył w stronę gmachu Komitetu Wojewódzkiego PZPR. Część uczestników wiecu zatrzymano i wykreślono z listy studentów. W lipcu 1980 w Lublinie i Świdniku rozpoczęły się pierwsze strajki robotnicze, zapowiadające strajki na Wybrzeżu w sierpniu 1980.

9 czerwca 1987, w drugim dniu pielgrzymki do Polski Jan Paweł II odwiedził Lublin (modlitwa w Mauzoleum na Majdanku, Katedra, poświęcenie kamienia węgielnego pod budowę nowego Kolegium KUL, msza św. w dzielnicy Czuby).

Po 1989

Dzisiejszy Lublin zajmuje obszar 147 km², co oznacza, że jest przeszło sześć razy większy niż w chwili uzyskania prawa miejskiego w 1317 roku, kiedy to przydzielono mu „100 łanów ziemi uprawnej i nieuprawnej według miary magdeburskiej” (czyli około 24 km²).

Lublin jest prężnie rozwijającym się, wiodącym ośrodkiem po prawej stronie Wisły, miastem o dużych szansach gospodarczych, oświatowych i kulturalnych. Inwestuje ono dzięki środkom Unii Europejskiej w infrastrukturę, naukę i oświatę; od 2008 roku na terenie dawnego trawiastego przemysłowego lotniska w Świdniku powstaje port lotniczy Lublin-Świdnik. Lublin jest największym ośrodkiem akademickim po prawej stronie Wisły, oraz jednym z największych w Polsce.

1 lipca 2009 r. obchodzona była 440. rocznica podpisania Unii Lubelskiej. Na głównych uroczystościach w Lublinie pojawili się prezydenci trzech państw: Polski, Litwy oraz Ukrainy. Miasto jest także członkiem Unii Metropolii Polskich. W 2007 roku historyczny zespół architektoniczno-urbanistyczny Lublina został uznany za pomnik historii. Przebiega tędy wiele szlaków turystycznych m.in. Via Regia, Szlak Jagielloński, czy Szlak Chasydzki; w 2012 roku miasto będzie również gospodarzem Europejskiej Konwencji Żonglerskiej.

Ludność Lublina

Pod względem liczby ludności Lublin jest dziewiątym w kolejności z największych miast w Polsce. Mieszka tu 348 450 mieszkańców (31 XII 2010), w tym 188 251 kobiet oraz 160 199 mężczyzn. W 2006 stopa bezrobocia w Lublinie wynosiła 8,9% (dane wg GUS).

Dużą grupę niezaliczaną oficjalnie do populacji Lublina stanowią niezameldowani studenci. Według szacunków opracowanych po rekrutacji 2007 liczba studentów kształtuje się na poziomie zbliżonym do 100 tysięcy, a sam Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej kształci prawie 30 tysięcy studentów wszystkich lat.

Rozwój demograficzny miasta

• Wykres liczby ludności miasta Lublin na przestrzeni 4 ostatnich stuleci (podpisy kolumn na wykresie - w tysiącach)

Największą populację Lublin odnotował w 1999 roku – wg danych GUS 359 154 mieszkańców.

Lublin jest najludniejszą gminą, gminą o największej gęstości zaludnienia oraz największą terytorialnie gminą miejską województwa lubelskiego.

Transport

Obwodnica

Lubelska obwodnica to powstająca obecnie droga ekspresowa przebiegająca na północ i wschód od miasta, po nowym przebiegu w stosunku do istniejących dróg krajowych do niego dochodzących. Po starym przebiegu drogi krajowej 12 jest jedynie modernizowany odcinek od ul. Witosa w Lublinie do miejscowości Piaski. Ten odcinek zostanie oddany do użytkowania w 2012r.

Tranzyt

Przez Lublin przebiegają trzy ważne drogi krajowe i międzynarodowe:

• 12E373 z Piotrkowa Trybunalskiego do Chełma i granicy z Ukrainą w Dorohusku,
• 17E372 z Warszawy do Zamościa i granicy z Ukrainą w Hrebennem i do Kijowa,
• 19 z Białegostoku do Rzeszowa.

W mieście zaczynają się drogi:

• 82 do Włodawy,
• 809 do Przytoczna,
• 822 do Świdnika,
• 830 do Nałęczowa,
• 835 do Biłgoraja i Przemyśla.

Planowana jest także północna obwodnica miasta (z Konopnicy do osiedla Felin), która zlikwiduje problemy komunikacyjne w centrum miasta (szczególnie na tranzytowej Trasie W-Z). Będzie częścią planowanych do budowy dróg ekspresowych S12, S17, S19, priorytetowych jako połączenie polskiej Warszawy z ukraińskim Kijowem mając na względzie Euro 2012.

Komunikacja miejska

Komunikację miejską w Lublinie na zlecenie Zarządu Transportu Miejskiego obsługuje komunalne Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne Lublin Sp. z o.o. oraz prywatni przewoźnicy zrzeszeni w Autobusowym Konsorcjum Lubelskim a także firma IREX.

Lublin jest jednym z 3 miast w Polsce, w których jeżdżą trolejbusy (9 linii). W Lublinie istnieje też ok. 45 linii autobusowych zwykłych, 3 linie autobusowe nocne oraz 2 linie autobusowe sezonowe. Nośnikiem biletów okresowych w Lublinie jest Karta Biletu Elektronicznego – Lublin.

Władze miasta stawiają na rozwój ekologicznej i oszczędnej trakcji trolejbusowej. Lublin posiada jedną z trzech czynnych sieci trolejbusowych w Polsce, obok Gdyni i Tychów.

Obecnie dzielnice Lublina łączy osiem linii trolejbusowych oraz jedna linia okresowa. 17 grudnia 2007 do użytku oddana została najnowsza trasa, w ciągu ulic: Roztocze, Orkana, Armii Krajowej, Bohaterów Monte Cassino, Wileńskiej do Głębokiej.

W najbliższych latach istniejąca trakcja ma zostać zmodernizowana, oprócz tego spodziewane jest przedłużenie istniejących tras: z terenów Lubelskiej Spółdzielni Mieszkaniowej na Czuby, a także z Abramowic do Dominowa i z Majdanka do Felina. Ratusz ogłosił także przetarg na przygotowanie projektu budowy nowej zajezdni trolejbusowej przy ul. Grygowej, zaś przy ul. Zemborzyckiej ma powstać plac postojowy. Nowa zajezdnia dla trolejbusów, której projekt ma być gotowy w 2010 roku, pomieści 100 trolejbusów i będzie miejscem pracy dla 450 osób.

Kolej

Lublin jest ważnym węzłem kolejowym. Przez miasto przebiega linia kolejowa łącząca Warszawę z granicą państwa w Dorohusku, a dalej z Kijowem. Dwie inne linie wybiegają z Lublina w kierunkach: południowym (m.in do Kraśnika i dalej – Przeworska) oraz północnym (do Łukowa – obecnie ruch pasażerski wstrzymany). Do końca 2012r. wybudowany zostanie tor łączący stację PKP Lublin z pobliskim lotniskiem.

Miasto posiada bezpośrednie połączenia kolejowe ze stolicą i większością większych miast w kraju (Kraków, Katowice, Wrocław, Łódź, Radom, Kielce, Poznań, Bydgoszcz, Szczecin, Gdańsk i inne) a także Berlinem, Kijowem i Odessą.

W granicach administracyjnych miasta znajdują się trzy stacje kolejowe: Lublin, Lublin Północ, Lublin Zemborzyce, a także stacja towarowa Lublin Tatary. Dodatkowo istnieją 2 nieużywane przystanki kolejowe: Rudnik Przystanek i Lublin Zalew. W zachodniej części miasta, na jego granicy funkcjonuje przystanek kolejowy Stasin Polny. W planach jest budowa stacji Lublin Zachodni zlokalizowanej w dzielnicy Czuby (na linii do Warszawy). Prowadzi się analizę dot. powrotu ruchu pasażerskiego na linii Lublin-ŁukówStacja węzłowa w Lublinie, znajdująca się przy placu Dworcowym, jest dworcem o największej liczbie odprawionych pasażerów we wschodniej Polsce. Zabytkowy dworzec, przez wielu uważany za ścisłą czołówkę Polski jeśli chodzi o wygląd zewnętrzny, wybudowany został w roku 1877. Do dzisiejszego stanu doprowadził go 10-letni remont.

Międzymiastowa komunikacja autobusowa

Lublin jest ważnym węzłem komunikacji autobusowej. Posiada dwa dworce autobusowe: Dworzec Główny na Podzamczu (w centrum miasta) oraz Dworzec Południowy (obok Dworca Głównego PKP). Zdecydowana większość autobusów odjeżdża z Dworca Głównego – dworzec południowy utrzymuje jedynie połączenia do Świdnika, Bychawy,Biłgoraja oraz mniejszych miast w południowej części województwa lubelskiego. Połączenia autobusowe obsługiwane są przez PKS, Transped oraz firmy prywatne.

Lotnisko

W połowie 2009 roku został ogłoszony przetarg na budowę lotniska w Świdniku. Obecnie trwa wykonywanie płyty lotniska. Planowany port lotniczy będzie pośrednim bądź celowym miejscem ruchu samolotów. Ponadto, jeżeli zajdzie taka potrzeba, istnieć będzie możliwość dokonywania załadunku i rozładunku przewożonych towarów, załogi lub pasażerów. Lotnisko, które ma być gotowe do 2012 roku, zajmować będzie 250 ha, a pas startowy ma mieć 2,5 km długości i być skomunikowane szynobusem z Dworcem PKP Lublin. Prognoza ruchu lotniczego dla aeroportu Lublin-Świdnik zakłada 500 tys. pasażerów w pierwszym roku funkcjonowania lotniska, około 1 mln w prognozie sięgającej 2016 roku i około 2,4 mln pod koniec 2035 roku.

Nowe technologie

Wydziały z kierunkami informatycznymi na wyższych uczelniach

• Politechnika Lubelska: Wydział Elektrotechniki i Informatyki
• Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II: Wydział Matematyczno-Przyrodniczy
• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej: Wydział Matematyki, Fizyki i Informatyki
• Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Administracji
• Wyższa Szkoła Ekonomii i Innowacji: Wydziału Transportu i Informatyki, Wydział Ekonomii

Technologie Społeczeństwa Informacyjnego

• Lubelskie Centrum Transferu Technologii (LCTT)
• Instytut Matematyki i Informatyki KUL: Katedra Technologii Społeczeństwa Informacyjnego
• Lubelska Fundacja Rozwoju

Telekomunikacja i technika

Lublin ma swój duży udział w telekomunikacji. To w Lublinie przez pracowników naukowych UMCS pod koniec lat 70. XX wieku został zaprojektowany i stworzony pierwszy w Polsce kabel światłowodowy. Jedynym instytutem naukowym jest tu Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej: Zakład Technologii Światłowodów. Producentem sprzętu telekomunikacyjnego jest TP S.A. Ośrodek Techniki Optotelekomunikacyjnej. Jest tu w dziedzinie techniki Instytut Zastosowań Techniki Sp. z o.o.

Odnawialne źródła energii

• Energia słoneczna

Firma SolarEnTech we współpracy z naukowcami z Politechniki Lubelskiej planuje w najbliższym czasie utworzenie w Lublinie pierwszej w Polsce fabryki baterii słonecznych. Moduły będą wytwarzane z krzemu. Docelowo zatrudnienie ma znaleźć ok. 350 specjalistów

Lubelski Park Naukowo-Technologiczny

Centrum naukowo-badawcze, będące miejscem spotkań dla instytucji naukowych z przedsiębiorstwami. W Projekt ten włączyły się wszystkie lubelskie uczelnie wyższe, samorząd miasta i województwa. Celem są wspólne inwestycje w innowacyjne technologie. Budowa ruszyła w 2003 r. Obecnie do użytku oddany został jeden budynek. Zakończenie budowy planuje się na 2012 r.

Gospodarka

Podstrefa Ekonomiczna

Podstrefa Ekonomiczna w Lublinie obejmuje grunty przy al. Witosa w rejonie ul. Doświadczalnej o powierzchni 70,1 ha. Jest obszarem przemysłowym należącym do Specjalnej Strefy Ekonomicznej Euro-Park Mielec i znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie Lubelskiego Węzła Kolejowego, budowanej właśnie obwodnicy Lublina oraz wchodzącego w jej skład fragmentu drogi ekspresowej S12/S17.

Obecnie miasto poszerza ofertę terenów inwestycyjnych poprzez rozciągnięcie obszaru strefy ekonomicznej na dzielnicę Bursaki.

• Ball Packaging Europe – fabryka puszek aluminiowych, będzie produkować ok. 750 milionów puszek rocznie i zatrudniać 100-150 osób. Budowa fabryki ruszyła w kwietniu 2008 r.
• Aliplast – producent architektonicznych systemów profili aluminiowych dla budownictwa. Budowa ruszyła w 3 kwartale 2008 r.
• Biomaxima – producent testów diagnostycznych i odczynników dla służby zdrowia. Firma zbudowała na Felinie centrum badawczo-rozwojowe za ponad 3 mln zł. W planach są kolejne inwestycje.
• Dobroplast Zambrów – producent stolarki PCV
• EuroCompass – usługi doradcze w zakresie pozyskiwania dotacji z Unii Europejskiej
• Ledrin – producent wyrobów skórzanych
• Ramatti – Fabryka fotelików samochodowych dla dzieci
• R.B.M. Apex – producent grzejników konwektorowych centralnego ogrzewania

• Comarch – technologie informatyczne
• SolarEnTech – produkcja ogniw fotowoltaicznych
• Asseco Business Solutions – produkcja oprogramowania dla sektora finansowego

PGE Elektrociepłownia Lublin-Wrotków

Lubelska elektrociepłownia znajduje się w dzielnicy Wrotków, i wchodzi w skład grupy kapitałowej PGE (Polskiej Grupy Energetycznej S.A.). Stanowi największe źródło energii elektrycznej i cieplnej na Lubelszczyźnie i posiada największy blok gazowo-parowy w Polsce. Podstawowym paliwem produkcyjnym dla BGP jest gaz ziemny wysokometanowy.

Lublin jest także siedzibą główną firmy PGE-Energia. Skupia ona osiem spółek dystrybucyjnych ze wschodniej i centralnej Polski (Lublin, Rzeszów, Łódź, Białystok, Łódź-teren, Warszawa-teren, Zamość, okręg radomsko-kielecki) oraz Zespół Elektrowni Dolna Odra SA. Kapitał spółki wynosi 7,7 mld zł.

Przemysł

Przemiany gospodarcze początku lat 90. XX wieku sprawiły, że lubelskie przedsiębiorstwa państwowe zaczęły borykać się z problemami finansowymi, likwidacji uległa m.in. Odlewnia Ursus. Ratunkiem dla nich miała być prywatyzacja. Mimo to w większości przypadków problemy spółek nie skończyły się, a wręcz przeciwnie. Dopiero w XXI wieku lubelskie zakłady przemysłowe zaczęły ponownie odbudowywać swoją pozycję, szczególnie w branży motoryzacyjnej.

Na kartach historii lubelskiego przemysłu szczególnie wyraźnie zapisała się Fabryka Samochodów Ciężarowych, produkująca popularne samochody marki FSC Żuk oraz FSC Lublin. W latach 90. została ona kupiona przez koreański koncern Daewoo. Kiepska koniunktura na azjatyckich rynkach spowodowała jednak problemy finansowe spółki, co w konsekwencji doprowadziło do upadku zakładów z siedzibą w Lublinie, a większość pracowników została zwolniona. Następnie fabrykę kupiła rosyjska spółka Intrall. Jednakże 15 października 2007 sąd ogłosił upadłość spółki z powodu rosnącego zadłużenia, a blisko 300 pracowników otrzymało wypowiedzenia umów o pracę. W maju 2009 roku spółka DZT Tymińscy zakupiła od syndyka masy upadłościowej Daewoo Motor Polska prawa do produkcji samochodów Honker i Lublin oraz niezbędne do produkcji samochodów oddziały dawnych zakładów DMP.

Produkcji zmodernizowanego następcy dostawczego Lublina o nazwie Pasagon firma DZT Tymińscy podjęła się w roku 2010, po przejęciu linii produkcyjnych dawnej FSC. Nowy samochód dostępny jest w wersjach furgon, podwozie, truck i kombi, został w nim ponadto gruntownie zmieniony przód, są wygodniejsze fotele oraz przekonstruowano jego ramę. Posiada także zmodernizowany silnik Andorii, spełniający normy Euro IV. Docelowo producent zamierza produkować 10 tysięcy samochodów rocznie, także na eksport, a zatrudnienie w fabryce wyniesie 350 osób.

W 2009 roku firma DZT Tymińscy wygrała także przetarg w sprawie przejęcia majątku firmy Honker. Zapłaciła ona za mienie po Daewoo 43 mln zł, a wraz z prawem do samochodu spółka zakupiła również m.in. montażownię, lakiernię, spawalnię, tłocznię i ośrodek badawczo-rozwojowy. W ogłoszeniu o przetargu na zakup praw do produkcji honkera i majątku po DMP postawiono przyszłemu nabywcy kilka warunków, m.in.: kontynuowanie produkcji honkera na terenie Polski, w oparciu o przedsiębiorców krajowych; kontynuowanie produkcji samochodów w zakładzie w Lublinie; przejęcie pracowników związanych z produkcją samochodów; realizację umów na dostawy oraz umów gwarancyjnych zawartych z odbiorcami przez dotychczasowego producenta; zapewnienie dostaw części zamiennych i zespołów w ilościach zamawianych przez odbiorców w okresie 10 lat eksploatacji pojazdów; przejęcie materiałów i półfabrykantów do produkcji honkera i narzędzi do produkcji samochodów. Zakład przygotowuje również specjalistyczny samochód dla kopalni miedzi.

Od listopada 2011 roku z taśm produkcyjnych przy ul. Mełgiewskiej, na terenie dawnej Fabryki Samochodów, zaczęły zjeżdżać także najnowsze ciągniki marki Ursus, produkowane przez firmę POL-MOT Warfama SA, która zainwestowała w uruchomienie ich produkcji około 20 mln zł. Rozpoznawalna marka ciągników z Lublina wzbogaci się w ten sposób o nowoczesny model, charakteryzujący się wysokim zaawansowaniem technicznym, potężnym silnikiem oraz bogatym wyposażeniem. Większość części pochodzi od innych producentów, na miejscu produkowane są kabiny oraz wszystkie elementy plastikowe. W trzecim roku inwestor planuje wytwarzać 5 tys. ciągników rocznie.

Ponadto od 2011 roku POL-MOT Warfama montuje w Lublinie chińskie pick-upy marki ZX Grand Tiger. Umowa z producentem Hebei Zhongxing Automobile Co. Ltd została zawarta na trzy lata, a jej wartość wyniosła 60 mln zł. Grand Tiger spełnia wszystkie przepisy przewidziane dla samochodów ciężarowych, ponieważ Ministerstwo Infrastruktury wydało na pojazd świadectwo homologacji. Jest to pierwsza w Polsce i jedna z pierwszych w Europie homologacji na samochód pochodzący z Chin − aby ją uzyskać samochód musiał przejechać 30 tys. km w różnych warunkach drogowych. Uznaje się to za sukces inżynierów Warfamy, którzy w ciągu 9 miesięcy dostosowali samochód do wymogów Unii Europejskiej. Samochody będą mogły dzięki temu być sprzedawane na rynku polskim oraz innych państw unijnych. Montaż „Wielkich Tygrysów” oraz innych pojazdów produkcji POL-MOT Warfama odbywa się na terenie dawnej FSC, wpisując się tym samym w wieloletnią historię produkcji samochodów w tym mieście. Lubelski pick-up jest tańszy od samochodów tej klasy oferowanych przez innych producentów i docelowo ma sprawdzić się zarówno w gospodarstwie rolnym, jak przedsiębiorstwach usługowych i firmach budowlanych.

W podlubelskim Świdniku, w zakładach WSK "PZL-Świdnik" produkowany jest najnowszy śmigłowiec PZL SW-4, podzespoły, poszycia, elementy różnych samolotów i śmigłowców. Zakład leży tuż obok lotniska trawiastego. W roku 2007 zapadła ostateczna decyzja o rozbudowie lotniska tak, by mogły na nim lądować małe samoloty pasażerskie. Z rozbudową lotniska wiąże się także rozbudowa infrastruktury i miasta Świdnik oraz przyciągnięcie nowych inwestorów na Lubelszczyznę.

31 lipca 2009 roku włosko-brytyjska spółka AgustaWestland i czeska spółka Aero złożyły do Agencji Rozwoju Przemysłu oferty cenowe na zakup 87,6% udziałów w PZL-Świdnik. Zwycięzcą okazała się firma AgustaWestland. 29 stycznia 2010 roku Agencja Rozwoju Przemysłu S.A. podpisała z włosko-brytyjskim producentem śmigłowców umowę sprzedaży 87,62 proc. akcji Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego PZL-Świdnik S.A. Wartość transakcji wyniosła 339 mln zł.

W Lublinie swoją siedzibę ma także fabryka maszyn rolniczych Sipma i producent drzwi, firma Pol-Skone. Działają tu ponadto firmy farmaceutyczne (wytwórnia surowic i szczepionek BIOMED oraz Polfa Lublin), chemiczne i spożywcze. Wśród tych ostatnich są m.in. dwie spółki giełdowe – Emperia Holding S.A. i Polmos Lublin S.A. (Stock Polska).

Prężnie działa również wytwórnia makaronów i płatków śniadaniowych Lubella oraz producent słodyczy, firma Solidarność. W Lublinie działa też producent preparatów ziołowych, Herbapol, jeden z największych browarów w Polsce, Perła, filia Indykpolu (były Lubdrob SA), oddział POCH Polskie Odczynniki Chemiczne, a także Zakłady Tytoniowe w Lublinie.

Pomimo takiej ilości zakładów produkcyjnych, do największych pracodawców w mieście należą Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, który zatrudnia około 1900 nauczycieli akademickich oraz 1600 nienauczycieli (pracownicy biblioteczni, inżynieryjno-techniczni, administracja, obsługa) oraz Uniwersytet Medyczny, zatrudniający w sumie 7055 pracowników.

• 

  Intrall Lublin 3

• 

  DZT Honker

• 

  Ursus 5024

• 

  ZX Grand Tiger

• 

  Elżbieta Kruk i Piotr Kownacki w PZL Świdnik.

• 

  Siedziba firmy Lubella

• 

  Zakłady Herbapol Lublin

Handel i usługi

Główną ulicą handlową Lublina jest Krakowskie Przedmieście. W latach 90. XX wieku powstało tam wiele butików i ekskluzywnych sklepów. Znajduje się tam również wiele sieciowych restauracji oraz restauracji typu fast food. Śródmieście i Stare Miasto to miejsca spotkań lublinian w licznych kawiarniach, barach kawowych, restauracjach i pubach. W centrum miasta znajduję się centrum handlowo-rozrywkowe z kinem i centrum rozrywki. Poza Śródmieściem funkcjonuje kilka centrów handlowych.

W Lublinie działają sklepy największych sieci polskich i zagranicznych. Znajdują się tu 6 centrów handlowych (6 dalszych jest w budowie), 34 hipermarkety czy supermarkety spożywcze lub budowlane (dalszych 15 w budowie) i podobna liczba sklepów elektronicznych, perfumerii i drogerii. Jet tu ulokowany także duży sklep sportowy.

Galerie handlowe w Lublinie:

• Galeria Olimp
• Lublin Plaza
• Gala Lublin
• Galeria Orkana
• Galeria Lubelska

Planowane galerie handlowe:

• Felicity Lublin
• Ilumina Park
• Galeria Zamek
• Alchemia Lublin

Ważnym punktem w mieście jest także ulica Zana – jedna z dużych arterii komunikacyjnych Lublina, w dzielnicy LSM (dzielnica administracyjna Rury). Znajduje się tu wiele sklepów, firm i instytucji, między innymi gmach Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, banki, firmy ubezpieczeniowe, hipermarkety E.Leclerc, Media Markt, Komfort. Dynamiczny rozwój tej części miasta rozpoczął się w latach 90. XX wieku, obecnie powstają tu najnowocześniejsze budynki.

Największym i najnowocześniejszym biurowcem w Lublinie jest Gray Office Park, budowany przy ulicy Zana w latach 2008–2010. Mierzy 55 m wysokości, a jego powierzchnia całkowita liczy 21 tys. m². W skład kompleksu Gray Office Park wchodzą także 3 inne budynki o charakterze biurowo-konferencyjnym. Ponadto firma Transhurt planuje wznieść prawie 70 metrowy biurowiec w okolicy Centrum Handlowego Olimp przy Alei Spółdzielczości Pracy. Prace mają się rozpocząć w 2012 roku.

Hotele w Lublinie

W Lublinie funkcjonuje 13 hoteli 4- i 3-gwiazdkowych, 2 dwugwiazdkowe, a także kilka dworów i zajazdów. Miejsce dla siebie znajdą również podróżni szukający noclegu w klasie ekonomicznej w lubelskich akademikach oraz na kwaterach prywatnych.

Inwestycje zagraniczne

Najwięcej zainwestowali w Lublinie Niemcy (w handel i technikę sanitarną) i Amerykanie (w żywność, handel i nowe technologie). Francuzi są obecni w branży spożywczej i turystycznej. Wyłącznie handlem zainteresowani są Brytyjczycy. Holendrzy inwestują w przemysł farmaceutyczny i turystyczny, Czesi w chemiczny. Belgijskie inwestycje ukierunkowane są na budownictwo, włoskie zaś na przemysł maszynowy. Rosjanie są zainteresowani przemysłem samochodowym. W mieście obecni są także Szwedzi, Norwegowie i Duńczycy.

Międzynarodowe Targi Lubelskie

Lublin jest znanym miastem wystawienniczym. Od lat organizowane są tu liczne imprezy targowe, szczególnie popularne ze względu na bliskie sąsiedztwo wschodniej granicy. W nowoczesnej hali wystawienniczej w Parku Ludowym odbywają się m.in. targi samochodowe, turystyczne, edukacyjne, ślubne i budowlane. W lipcu 2010 roku udziały w spółce nabyły Międzynarodowe Targi Poznańskie. Dzięki nabytym w ten sposób funduszom oraz środkom unijnym w Lublinie mają powstać nowe hale wystawiennicze.

Nauka i oświata

Pierwsza uczelnia wyższa w Lublinie powstała już w XVII wieku. Było nią założone przy klasztorze ojców dominikanów i istniejące w latach 1644-1686 Studium generale, mające prawo nadawania stopni lektora oraz bakałarza filozofii i teologii (w dzisiejszej terminologii: magister i doktor). Pierwszym rektorem (regensem) był świątobliwy o. Paweł Ruszel OP.

Pierwszą uczelnią założoną w XX wieku (1918) był Katolicki Uniwersytet Lubelski. Uruchomienie tej uczelni przez ks. Idziego Radziszewskiego spowodowało ożywienie niewielkiego miasta, napływ wybitnych naukowców (głównie ze Lwowa i Krakowa) i studentów. Powołanie tej szkoły do działania nastąpiło na skutek prężnego rozwoju żydowskiej szkoły – Jesziwy, w której pozostałościach mieściły się niektóre wydziały Akademii Medycznej. Kilka lat temu powróciły one do dawnych właścicieli, a zakłady dydaktyczne przeniesiono do nowo wybudowanych budynków przy ul. Jaczewskiego i ul. Chodźki.

Życie akademickie jeszcze dynamiczniej zaczęło rozwijać się po II wojnie światowej, gdy – jako przeciwwaga dla katolickiej uczelni – w 1944 powołany został do istnienia Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej. To właśnie z tej uczelni państwowej wyodrębniły się później kolejne lubelskie szkoły wyższe (Uniwersytet Medyczny i Uniwersytet Przyrodniczy).

Lata 90. XX wieku przyniosły bardzo dynamiczny rozwój uczelni prywatnych. Władze Lublina i województwa lubelskiego mają w planach powołanie Akademii Muzycznej w Lublinie.

Wyższe uczelnie

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej
• Uniwersytet Medyczny w Lublinie
• Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie
• Politechnika Lubelska

• 

  Pomnik Marii Curie-Skłodowskiej w miasteczku uniwersyteckim UMCS

• 

  Centrum Kongresowe Uniwersytetu Przyrodniczego

• 

  Rektorat Politechniki Lubelskiej

• Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II (uczelnia prywatna na prawach uczelni państwowej)
• Wyższa Szkoła Społeczno-Przyrodnicza im. Wincentego Pola
• Lubelska Szkoła Biznesu
• Wyższa Szkoła Ekonomii i Innowacji w Lublinie
• Wyższa Szkoła Nauk Społecznych w Lublinie
• Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Administracji
• Wyższa Szkoła Humanistyczna im. Alojzego Szubartowskiego
• Filia Wyższej Szkoły Dziennikarskiej im. Melchiora Wańkowicza w Warszawie
• Filia Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi

• 

  Wizyta Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego w Lublinie. KUL, inauguracja roku akademickiego 2008/09

• 

  Budynek WSEI, widok od ul. Mełgiewskiej

• 

  Aula WSPiA w Lublinie

Edukacja na niższych szczeblach

• 43 Technika
• 36 Liceów ogólnokształcących
• 17 Liceów profilowanych
• 5 Szkół Artystycznych
• 20 Szkół Zawodowych
• 16 Szkół Specjalnych
• 46 Szkół dla dorosłych
• 21 Szkół Policealnych
• 60 Szkół Społecznych i Prywatnych
• 26 Gimnazjów
• 54 Szkoły podstawowe
• 73 Przedszkola

• 

  Gimnazjum nr 3 w Lublinie.

• 

  Szkoła Podstawowa nr 30 przy ul. Nałkowskich.

Kultura

Europejska Stolica Kultury

Do czerwca 2011 roku Lublin walczył o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury 2016. O staraniach informował m.in. portal internetowy www.lublin2016.eu, prowadzony przez Urząd Miasta Lublin i Stowarzyszenie Homo Faber. 13 października 2010 r. Komisja Selekcyjna, działająca pod patronatem Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, ogłosiła, że Lublin wraz z Warszawą, Katowicami, Gdańskiem i Wrocławiem znalazł się na tzw. krótkiej liście. Mimo dużych szans dawanych Lublinowi, 21 czerwca 2011 roku Komisja wybrała Wrocław.

Centrum Kultury

Centrum Kultury to jedna z największych samorządowych instytucji kulturalno-edukacyjnych Lublina. Swoją siedzibę ma w późnobarokowym kompleksie poklasztornym ss. Wizytek, zlokalizowanym w samym centrum miasta.

Organizator, m.in. Międzynarodowego Festiwalu "Konfrontacje Teatralne", Międzynarodowych Spotkań Teatrów Tańca oraz lubelskich edycji imprez filmowych: "Euroshorts", "Jutro Filmu". Bierze czynny udział w animacji życia kulturalnego miasta. Organizuje koncerty, spektakle teatralne oraz cykliczne spotkania i wykłady z zaproszonymi gośćmi oraz zajęcia warsztatowe dla dzieci i młodzieży.

W Centrum działa m.in. Zespół Pieśni i Tańca „Lublin”, Galeria Biała, Ośrodek Sztuki Performance, Teatr Provisorium, Kompania Teatr, Kinoteatr Projekt, Lubelski Teatr Tańca, Studium Kultury, Pracownia Słowa, Społeczne Ognisko Baletowe. Centrum Kultury jest także wydawcą Lubelskiego Informatora Kulturalnego ZOOM, który prezentuje wszystkie najważniejsze imprezy kulturalne i rozrywkowe w mieście.

W budynku mieści się również: Kawiarnia Artystyczna "Hades" i Klub-Kawiarnia "Centrala".

W 2009 roku Ośrodek Animacji Kultury, który stanowił jeden z działów Centrum Kultury w Lublinie, został przekształcony w filię Centrum Kultury - Warsztaty Kultury - z osobną siedzibą przy ul. Popiełuszki.

Warsztaty Kultury

Warsztaty Kultury jest to instytucja kultury powstała jako Filia Centrum Kultury w Lublinie w 2009 roku. Siedziba instytucji znajduje się na ulicy Popiełuszki 5, w postindustrialnym budynku, w którym przez wiele lat znajdowały się Warsztaty Szkolne Zespołu Szkół Samochodowych im. Stanisława Syroczyńskiego. 19 stycznia 2012 roku podczas Sesji Rady Miasta podjęta została decyzja o podziale Centrum Kultury w Lublinie i wydzieleniu Warsztatów Kultury jako samodzielnej instytucji.

Warsztaty Kultury zajmują się organizowaniem wydarzeń kulturalnych w przestrzeni miejskiej (m. in. Noc Kultury, Jarmark Jagielloński, Festiwal "Słowo Daję...", Festiwal Sztukmistrzów, „Fiesta Alegria”, Jazz Bez w Lublinie, "L²" ), kształceniem animatorów i managerów kultury, edukacją kulturalną, a także działaniami na rzecz międzynarodowej współpracy kulturalnej – głównie z krajami Europy Wschodniej. Ważnym część działań stanowi także promowanie nowych zjawisk kulturalnych wśród mieszkańców Lublina.

Centrum Spotkania Kultur

Centrum Spotkania Kultur jest nowopowstającą instytucją kultury w Lublinie. Obecnie CSK jest priorytetową inwestycją kulturalną w Lublinie, a jej założenia programowe opracowuje związany z Teatrem NN Tomasz Pietrasiewicz. W tej nowoczesnej instytucji kultury pozostaną sale Teatru Muzycznego i Filharmonii Lubelskiej, ale powstanie także nowa sala teatralna na 1000 miejsc. Ponadto w gmachu znajdą się sale seminaryjne, konferencyjne, galeria sztuki, multimedialna biblioteka, sale klubowe oraz restauracje, natomiast na dachu znajdą się zielone ogrody.

Akademickie Centrum Kultury

Powstałe w 1965 roku Akademickie Centrum Kultury UMCS „Chatka Żaka” to drugi co do wielkości ośrodek kulturalny w Lublinie. Centrum jest organizatorem wielu imprez kulturalnych, koncertów, spotkań z artystami, przeglądów filmowych i teatralnych, m.in. Festiwalu Kultury Alternatywnej ZDAERZENIA i Międzynarodowych Dni Filmu Dokumentalnego „Rozstaje Europy”. Dzięki zespołowi Orkiestra św. Mikołaja i wydawanemu przez niego periodykowi Gadki z Chatki, jest także silnym ośrodkiem muzyki folkowej w Polsce.

Wojewódzki Ośrodek Kultury

Instytucja, która animuje kulturę w całym regionie lubelskim. Zwraca szczególną uwagę na kulturę ludową Lubelszczyzny. Jest miejscem prób chóru chłopięcego Słowiki Lubelskie prowadzonego przez Bronisława Mikitę. Organizuje m.in. Festiwal Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu Dolnym. Do zakresu działania Ośrodka należy animacja kulturalna, wspieranie amatorskiej twórczości artystycznej oraz promocja wartościowych dokonań i inicjatyw kulturalnych, a także ochrona tradycji i dziedzictwa kulturowego. Lubelski WOK jest miejscem współdziałania i wymiany doświadczeń animatorów, menadżerów kultury, przedstawicieli różnych dziedzin kultury, nauki i oświaty.

Europejska Fundacja Kultury Miejskiej

Europejska Fundacja Kultury Miejskiej jest fundacją działającą w obszarze przestrzeni publicznej w zakresie działań społeczno-kulturalnych. Celem Fundacji jest wspieranie rozwoju oraz popularyzowanie kultury i sztuki, a w szczególności: integracja środowiska młodych artystów, edukacja i wychowanie artystyczne i kulturalne, rozwój wspólnot lokalnych oraz działanie na rzecz integracji europejskiej. (Zobacz Statut EFKM). W dniach 27-29 czerwca 2008 odbył się Lubelski Festiwal Graffiti – pierwsze tego typu wydarzenie artystyczne w mieście. Brało w nim udział około czterdziestu zaproszonych artystów z całej Europy, prezentujących najwyższy poziom malarski. Efektem ich pracy jest kilkudziesięciometrowe graffiti zainspirowane XV-wiecznymi freskami z Kaplicy Świętej Trójcy na Zamku Lubelskim.

Noc Kultury

W czasie jej trwania można bezpłatnie uczestniczyć w przygotowanych na tę noc spektaklach teatralnych, koncertach muzyki poważnej, rozrywkowej, gospel czy folku i szantów, wystawach, projekcjach filmów, happeningach ulicznych, wejść do każdej instytucji kulturalnej w mieście, od muzeów czy bibliotek aż do podziemnych korytarzy czy szczytu wieży katedralnej. Całą noc można też uczestniczyć imprezach młodzieżowych w klubach z całego miasta.

• 

  Noc Kultury 2007, lubelski zespół Belriguardo.

• 

  Jeżdżąca wystawa, Noc Kultury 2007.

• 

  Noc Kultury 2009, koncert reggae lubelsko-świdnickiego zespołu Comeyah.

• 

  Logo Nocy Kultury.

Galerie

• Galeria Biała
• Galeria Gardzienice
• Galerie Biura Wystaw Artystycznych: Labirynt i Grodzka
• Galeria KONT
• Galeria Pod Podłogą
• Labirynt 2 BWA
• Andzelm Gallery Galeria Sztuki Współczesnej
• Galeria Wirydarz
• Galeria Niebieska
• Galeria Zajezdnia

Muzea

• Muzeum Wsi Lubelskiej – zabytki architektury drewnianej, murowanej i zbiory etnograficzne z rejonu dawnego województwa lubelskiego.
• Muzeum Lubelskie na Zamku – arcydzieła malarstwa, rekwizyty dotyczące kultury ludowej regionu, wystawy czasowe.
• Muzeum Historii Miasta Lublina w Bramie Krakowskiej – wystawy dotyczące historii Lublina.
• Muzeum Martyrologii "Pod Zegarem" w dawnym areszcie śledczym Gestapo.
• Dworek Wincentego Pola – wystawy dotyczące poety i jego zainteresowań, m.in. geografii.
• Muzeum Literackie im. Józefa Czechowicza – zbiory dotyczące pisarza i innych twórców związanych z Lubelszczyzną.
• Izba Pamięci Drukarstwa Polskiego.
• Izba Pamięci Żydów Lublina w synagodze Chewra Nosim.
• Muzeum Archidiecezjalne Sztuki Religijnej.
• Muzeum Cefarmu – wystawy dotyczące farmacji.
• Państwowe Muzeum na Majdanku
• Muzeum UMCS.

• 

  Europejskie Dni Dziedzictwa 2008, synagoga Jeszywas Chachmej.

• 

  Wnętrze sali modlitewnej w Chewra Nosim – synagodze-muzeum.

• 

  Muzeum Wsi Lubelskiej, kościół z Matczyna.

Teatry

W Lublinie funkcjonuje wiele teatrów, w tym jedyna scena operowo-operetkowa po prawej stronie Wisły – Teatr Muzyczny. Festiwale Teatralne w Lublinie oraz Teatry w Lublinie są nieodłącznym elementem życia kulturalnego miasta. Lublin jest największym ośrodkiem naukowo-kulturalnym po wschodniej stronie Wisły, co przekłada się na liczne imprezy kulturalne organizowane przez społeczność studencką, a także imprezy organizowane przez władze samorządowe, w tym te związane z kandydowaniem do tytułu Europejskiej Stolicy Kultury 2016.

• Teatr im. Juliusza Osterwy
• Teatr Lalki i Aktora im. Hansa Christiana Andersena
• Teatr Muzyczny
• Lubelski Teatr Tańca
• Teatr Maat Projekt Tomasza Bazana
• Teatr Kameralny
• Teatr Pantomimy
• Teatr Stary
• Centrum Projekt Pracovnia Maat
• Teatr Widzenie
• Teatr Provisorium
• Teatr Enigmatic KUL
• Teatr Magnoliowa

Festiwale

• Open City
• Planeta Lublin
• Międzynarodowy Festiwal Muzyki Ludowej "Mikołajki Folkowe" organizowany przez Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej
• Międzynarodowy Festiwal Teatralny "Konfrontacje" organizowany przez Centrum Kultury
• Festiwal Teatralny "SĄSIEDZI" organizowany przez Centrum Kultury
• Międzynarodowe Lubelskie Spotkania Teatrów Tańca organizowane przez Centrum Kultury
• Międzynarodowe Dni Filmu Dokumentalnego "Rozstaje Europy" organizowane przez Akademickie Centrum Kultury
• Festiwal Kultury Alternatywnej "ZdaErzenia" organizowany przez Akademickie Centrum Kultury
• Festiwal "Prowokacje"
• Międzynarodowe Spotkania Folklorystyczne im. Ignacego Wachowiaka organizowane przez Zespół Pieśni i Tańca "Lublin" im. Wandy Kaniorowej
• Międzynrodowy Festiwal Lubelskie Wieczory Organowe
• Festiwal Filmów Latynoamerykańskich
• Studencki Ogólnopolski Festiwal Teatralny Kontestacje
• Festiwal Kultury Alternatywnej SPRZECIW!
• Festiwal Inne Brzmienia
• Festiwal Sztukmistrzów
• Festiwal Fantastyki Falkon

• 

  Lubelski Festiwal Graffitti.

• 

  Słowo daję – opowieści, baśnie, legendy – Festiwal Opowiadaczy 2008.

• 

  Koncert gospel na placu po Farze.

• 

  Koncert Lubelskiej Federacji Bardów.

Filharmonie

• Filharmonia Lubelska im. H. Wieniawskiego w Lublinie
• Lubelska Orkiestra Kameralna
• Sale Koncertowa w Szkole Muzycznej im. Karola Lipińskiego (organizator m.in. międzynarodowych konkursów skrzypcowych)

Chóry

• Chór "Kamerton" w Szkole Podstawowej Nr.24 im. Partyzantów Lubelszczyzny
• Chór "La Musica" przy Gimnazjum nr 16 im. Fryderyka Chopina
• Chór "Akademos" przy Prywatnym Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącym im. Ignacego Jana Paderewskiego
• Chór "Ergo Cantemus" przy II Liceum Ogólnokształcącym im. Hetmana Jana Zamoyskiego
• Chór "Kantylena" przy III Liceum Ogólnokształcącym im. Unii Lubelskiej
• Chór "Copernicus" przy IX Liceum Ogólnokształcącym im. Mikołaja Kopernika
• Chór Chłopięcy "Słowiki Lubelskie" Wojewódzkiego Ośrodka Kultury
• Chór Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
• Chór Akademicki Politechniki Lubelskiej
• Chór Akademicki UMCS im. Jadwigi Czerwińskiej
• Chór Akademicki Uniwersytetu Przyrodniczego
• Chór Uniwersytetu Medycznego
• Chór Salezjańskiego Liceum Muzycznego
• Chór Archikatedry Lubelskiej
• dwa chóry gospel: Gospeople i GOSPEL RAIN
• Chór Ogólnokształcącej Szkoły Muzycznej I i II stopnia im. Karola Lipińskiego w Lublinie
• Chór Duszpasterstwa Akademickiego KUL
• Zespół Wokalny "Sine Nomine" Młodzieżowego Domu Kultury "Pod Akacją"
• Stowarzyszenie Wokalne "In Corpore" Męski Zespół Wokalny "KAIROS"
• Chór "Montessorianie" w Szkole Podstawowej Nr. 27 im. Marii Montessori

Opera

Funkcje teatru operowego od ponad 60 lat wypełnia Teatr Muzyczny w Lublinie, grający opery, operetki, musicale i balety. Od ponad 40 lat trwa budowa gmachu opery przy al. Racławickich. (Teatr w budowie). Budynek, w którym oprócz opery ma znajdować się galeria sztuki, ma być nowym symbolem Lublina i ma nosić nazwę Centrum Spotkania Kultur. Wraz z planowanym oddaniem gmachu do użytku w 2010 roku w miejsce Teatru Muzycznego w Lublinie ma zostać powołana Opera Lubelska.

Kultura alternatywna

Rozwój kultury alternatywnej w Lublinie jest bardzo dynamiczny. Lata 70. XX wieku przyniosły takie projekty alternatywne jak chociażby Teatr Gong 2, czy Scena Plastyczna KUL i poetycka Grupa Samsara. W Lublinie powstał także Ośrodek Brama Grodzka – Teatr NN – prężnie działająca instytucja kulturalna, która w swoich projektach bardzo często odnosi się do historii miasta związanej z koegzystencją trzech kultur. W Lublinie rozwija się także sztuka performance. Ważnym elementem teatru alternatywnego jest Teatr Provisorium i Ośrodek Praktyk Teatralnych Gardzienice w Lublinie, finansowany przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W mieście działają również "Warsztaty Kultury", oraz "Przestrzeń działań twórczych TEKTURA", odbywa się również Festiwal Open City. W Lublinie coraz częściej powstają squaty, środowiska artystyczne stają się coraz bardziej widoczne.

Kina

• Bajka
• Grażyna
• Studyjne – Chatka Żaka
• ABC
• Cinema City Lublin Plaza – 8 sal
• Medyk

Kabarety

• Kabaret Ani Mru Mru
• Kabaret MIMIKA
• Kabaret Smile
• Kabaret PoMimochodem

Ambasadorzy Kultury Miasta Lublin

• Tadeusz Wacław Budynkiewicz – ur. w Lublinie, drukarz – zecer, twórca ekslibrisów typograficznych, zasłużony działacz kultury;
• Elżbieta Cichla-Czarniawska – polska poetka i powieściopisarka, absolwentka KUL, pracownik Biblioteki im. H. Łopacińskiego w Lublinie;
• Krzysztof Cugowski – wokalista Budki Suflera, senator VI kadencji;
• Ewa Dados – dziennikarka Radio Lublin, pomysłodawczyni akcji "Pomóż Dzieciom Przetrwać Zimę", zdobywczyni nagrody srebrnej Nike w 2002;
• Krzesimir Dębski – polski kompozytor, m.in. muzyki filmowej, skrzypek jazzowy i dyrygent. Lider zespołu jazzowego String Connection, bierze udział w organizacji lubelskiego Festiwalu Teatrów Europy Środkowej "SPOTKANIA";
• Rita Gombrowicz – Honorowa Obywatelka Miasta Lublin, propagatorka literatury Witolda Gombrowicza;
• Julia Hartwig – polska pisarka i poetka, urodzona i wychowana w Lublinie, siostra fotografa Edwarda Hartwiga;
• Jerzy Janiszewski – dziennikarz muzyczny, prezenter radiowy, Program III i Radio Lublin;
• Janusz Józefowicz – choreograf, aktor, scenarzysta i reżyser;
• Urszula Kasprzak – urodzona w Lublinie, wokalistka rockowa, znana jako Urszula;
• Andrzej Kot – ur.w Lublinie, grafik, kaligraf, zecer, typograf, ilustrator książek;
• Jarosław Koziara – lubelski artysta-grafik, twórca scenografii Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy oraz okładek płyt zespołu Voo Voo;
• Beata Kozidrak – urodzona w Lublinie, piosenkarka, wokalistka zespołu Bajm;
• Ireneusz Krosny – polski aktor, mim, specjalizujący się w pantomimie komicznej;
• Bohdan Łazuka – urodzony w Lublinie, aktor filmowy i teatralny oraz piosenkarz;
• Waldemar Malicki ur. w Lublinie, pianista, wydał 34 płyty i otrzymał 3 Fryderyki;
• Mariusz Maliszewski – ur. w Lublinie, grafik, rysownik, poeta, typograf, wydawca;
• Leszek Mądzik – polski scenograf i reżyser teatralny, założyciel Sceny Plastycznej KUL;
• Jerzy Niemczuk ur. w Lublinie, polski prozaik, komediopisarz, scenarzysta, autor słuchowisk i książek dla dzieci;
• Monika Obara – ur. w Lublinie, aktorka, obecnie występuje w Bydgoskim Teatrze Polskim im. Hieronima Konieczki;
• Henryk Pająk – polski pisarz, prozaik, publicysta, wydawca, absolwent UMCS;
• Artur Popek – artysta-grafik, dyrektor artystyczny Society for Arts w Chicago, współpracuje z New Daily New York, pomysłodawca i współzałożyciel Entropy of Art;
• Jerzy Rogalski – aktor teatralny i filmowy, znany z roli Tośka w Plebanii, aktor Teatru im. Juliusza Osterwy w Lublinie.
• Elżbieta Skrętkowska – aktorka, reżyserka, redaktorka. Twórczyni Szansy na Sukces, pochodzi z Lublina.
• Marcin Wójcik – ur. w Lublinie, artysta kabaretowy, założyciel Kabaretu Ani Mru Mru.
• Krzysztof Zalewski – ur. w Lublinie, wokalista, gitarzysta, autor tekstów i kompozytor piosenek, znany także pod pseudonimem Zalef. W 2003 roku został zwycięzcą drugiej edycji programu Idol.
• oraz wiele innych osób z kręgów kultury powiązanych z Lublinem.

Lublin w literaturze

• Lubelski pisarz i redaktor, Marcin Wroński ur. 1972 w Lublinie – absolwent KUL-u, autor m.in. kryminałów o komisarzu Maciejewskim, w których scenerię stanowi przedwojenne miasto rodzinne pisarza Lublin.
• Wiele wierszy poświęconych Lublinowi napisał Józef Czechowicz.

Zabytki i atrakcje turystyczne

Lublin jest jednym z najstarszych miast Polski. Dzięki temu można w nim znaleźć materialne pamiątki z różnych epok, począwszy od zarania polskiej państwowości, poprzez romanizm, gotyk, renesans (w okresie którego na szczególną uwagę zasługują zabytki w tzw. typie lubelskim, aż po barok, klasycyzm i modernizm. Również XX wiek pozostawił po sobie wiele interesujących obiektów. Pamiątki te uzupełniają zbiory muzeów, oferta kulturalna teatrów i kin.

Wartościowa architektura Lublina skupia się przede wszystkim na obszarze Starego Miasta. To z jednej strony zabytkowe kamienice, ale i architektura kościelna. Budowle sakralne tego obszaru prezentują okresy stylowe od gotyku do baroku.

Obok średniowiecznej Bramy Krakowskiej, neostylowy zamek lubelski stanowi drugi rozpoznawalny symbol architektoniczny miasta. Budowę grodu na wzgórzu zamkowym przypisuje się Bolesławowi Chrobremu. Najstarszymi zachowanymi budowlami są: kaplica św. Trójcy oraz XIII-wieczny donżon. Z XIV wieku pochodzi również gotycka baszta obronna znajdująca się obok Bramy Krakowskiej.

Z uwagi na historycznie odległy rodowód miasta (pierwsze osady sięgają VI wieku), w Lublinie znajduje się szereg zabytków wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków.

Inną atrakcją turystyczną są Lubelskie Podziemia. To około 300-metrowa trasa turystyczna biegnąca pod zabudową Starego Miasta w Lublinie.

Przez Lublin przebiega Via Jagiellonica oraz Lubelska Droga św. Jakuba

• 

  Zachód słońca nad lubelskim Starym Miastem.

• 

  Życie nocne na Starym Mieście, w centrum Trybunał Koronny.

• 

  Błonia pod zamkiem podczas Jarmarku Jagiellońskiego.

• 

  Cerkiew greckokatolicka z Tarnoszyna z dzwonnicą, Muzeum Wsi Lubelskiej.

• 

  Wieża Trynitarska widziana z Krakowskiego Przedmieścia.

Sport

• obiekty sportowe:
  • Hala „Globus” (hala sportowo-widowiskowa)
  • MOSiR-Bystrzyca (stadion piłkarsko-żużlowy)
  • Stadion Miejski (planowany stadion piłkarski)
  • BikePark Lublin (tor rowerowy przy ul. Janowskiej)
  • Słoneczny Wrotków (ośrodek rekreacyjno-sportowy nad Zalewem Zemborzyckim)
  • Lubelski Klub Jeździecki (ośrodek rekreacyjno-sportowy, róg ulic Krochmalnej i Nadbystrzyckiej, planowany tor wyścigów konnych)
• lotnictwo:
  • Aeroklub Lubelski
  • Lubelskie Zimowe Zawody Samolotowe
• jeździectwo:
  • Lubelski Klub Jeździecki
  • Akademicki Klub Jeździecki
  • WKJ Lublin
  • SJ Bonanza
  • SJ Kapriola-Choiny
  • SJ Fidelius
  • SJ Wieża
• piłka nożna:
  • Motor Lublin
  • Lublinianka
  • Sygnał Lublin
  • BKS Lublin
  • Dynamic Lublin
  • Graf Marina Lublin
  • Kalina Lublin
  • Koziołek Lublin
  • Sławin Lublin
  • Vrotcovia Lublin
  • Wieniawa Lublin
• piłka ręczna:
  • SPR Lublin
  • SPR II
  • AZS UMCS
  • UTS Orlik
  • UKS ROXA
• siatkówka:
  • SALOS Kalina Lublin
  • AZS UMCS TPS Lublin
  • UKS Sobieski 46 Lublin
  • ZKS Cukrownik Lublin
  • KU AZS Politechnika Lubelska
• tenis stołowy:
  • KTS Sygnał Lublin
  • KS Sygnał Lublin
  • UKS Ruch-Edbar Lublin
  • Start Lublin
• koszykówka:
  • Start Lublin
  • KKS Novum Lublin
• rugby:
  • KS Budowlani
• futbol amerykański:
  • Lubelski Klub Futbolu Amerykańskiego Tytani Lublin
• pływanie:
  • KS Lublinianka
  • UTS Orlik
  • UKS "Skarpa" Lublin
  • KS Olimpia Lublin
• sporty zimowe:
  • skocznia narciarska Krokiewka
  • Łyżwiarstwo figurowe Biellmann Lublin
• żużel:
  • Lubelski Węgiel KMŻ
• kolarstwo szosowe:
  • Lubelskie Towarzystwo Cyklistów
• sporty wodne:
  • narciarstwo wodne nad Zalewem Zemborzyckim
  • Yacht Klub Politechniki Lubelskiej
  • Yacht Klub Polski Lublin
  • Spływy kajakowe rzęką Bystrzyca
• sporty motorowe:
  • Automobilklub Lubelski
  • ZO PZM Lublin
  • Tor kartingowy "Carint"
  • KM Cross Lublin
• sporty ekstremalne:
  • Rolkowisko
  • Dwa Skatespot'y
  • Bikepark
• sporty walki:
  • Lubelska Akademia Aikido
  • Lubelski Klub Karate Kyokushin
  • Klub Karate Oyama
  • Krav maga Lublin.
• Israeli Krav Maga Association Sekcja Lublin.
  • Lubelski Sportowy Klub Taekwon-do
  • Klub Sumo ONI Lublin (sumo)
  • ZTS Sokół Lublin (zapasy i sumo)
• Akademicki Związek Sportowy
• lekka atletyka:
  • Start Lublin
• szachy:
  • Start Lublin
  • Ksz Drakon Lublin
  • AZS Lublin
• hokej na lodzie:
  • LHT Globus Lublin

W Lublinie znajduje się także siedziba Polskiego Związku Teakwondo oraz Ogólnoeuropejskiej Federacji Taekwondo. Lublin jest jedynym polskim miastem, w którym odbyła się olimpiada: szachowa kobiet w 1964 r. Kozi Gród dwukrotnie gościł wyścig kolarski Tour de Pologne (2008 i 2009 r.).

Przyroda

Przez całe miasto przepływa z południa na północny wschód rzeka Bystrzyca. Wpływają do niej trzy strugi: Czechówka i Czerniejówka w okolicach Bronowic, oraz wcześniej Nędznica, w okolicach Zemborzyc Górnych.

W swoich granicach Lublin posiada trzy lasy:

• Las Dąbrowa – największy w granicach Lublina, położony przy zbudowanym w 1974 sztucznym zbiorniku zwanym Zalewem Zemborzyckim,
• Las Stary Gaj – położony na zachodzie miasta, na jego obszarze znajduje się rezerwat brzozy czarnej Stasin,
• Las Prawiedniki (Rudki) – wysunięty najdalej na południe.

Bardzo ważnym miejscem z przyrodniczych powodów są również Górki Czechowskie, stanowiące zespół wąwozów i muraw kserotermicznych z rzadkimi gatunkami roślin. Planowane jest utworzenie tam parku i rezerwatu przyrody. Były także plany wybudowania na tym obszarze supermarketu, ale decyzja nie została jak dotąd podjęta.

W miejscowości działało Państwowe Gospodarstwo Rybackie Lublin.

Parki i ogrody

W Lublinie znajduje się szereg parków i ogrodów:

• Ogród Saski (lub Park Saski) – najstarszy park w Lublinie, nazwany tak od 1860 na wzór warszawski. Położony przy al. Racławickich został założony w 1837 na pofałdowanych terenach należących do lubelskich dominikanów. Pracami nad jego powstaniem kierował Feliks Łodzia Bieczyński. Początkowo ogrodzony i ekskluzywny, jednak na początku XX wieku pod presją społeczną stał się ogólnie dostępny. Obecnie ponownie ogradzany (na wzór ogrodzenia z XIX wieku). Powierzchnia Ogrodu Saskiego to 13 ha.
• Park Bronowicki (Miejski) – niewielki, drugi pod względem wieku park w mieście, położony na dawnej rogatce zamojskiej w dzielnicy Bronowice. Powierzchnia Parku Bronowickiego to 2,7 ha.
• Park Ludowy – największy powierzchniowo park w Lublinie, utworzony po II wojnie światowej na podmokłych terenach na prawym brzegu Bystrzycy w dzielnicy Piaski. W jego wschodniej części znajduje się hala Międzynarodowych Targów Lubelskich. Powierzchnia Parku Ludowego to 32 ha.
• Park Akademicki – dawny obszar Ogrodu Botanicznego (pozostałością po nim jest m.in. największy Platan zachodni (Platanus occidentalis) w Lublinie), obecnie park służący głównie studentom z pobliskiego Miasteczka Akademickiego UMCS. Znajduje się po obu stronach ul. Głębokiej. Powierzchnia to ok. 10 ha.
• Park Rury – słabo zadrzewiony park ulokowany w wąwozie Rury, między dzielnicami LSM (Rury) i Czuby. Znajduje się w nim ścieżka rowerowa.
• Park Podzamcze – niewielki park utworzony po II wojnie światowej, w otoczeniu Zamku Lubelskiego. Zajmuje południową część zburzonej w trakcie wojny dzielnicy żydowskiej.
• Park Węglin – położony w dzielnicy Węglin, stanowi pozostałość dawnego lasu, znajdują się w nim ruiny dworku.
• Ogród Botaniczny UMCS – położony na Sławinku ogród z roślinami różnych stref klimatycznych świata, służący zarówno do rekreacji, jak i do działalności naukowej, badawczej, czy dydaktycznej.

W trakcie realizacji jest park Czuby (lub park Jana Pawła II) – w wąwozie Czuby między ul. W. Orkana i Nadbystrzycką na Czubach Południowych.

Ponadto rozważane bądź planowane do utworzenia są nowe parki:

• Park na Górkach Czechowskich – na wąwozowych wzniesieniach na zachód od dzielnicy Czechów,
• Park Centralny – na terenach obecnych ogródków działkowych „Podzamcze” (dawne łąki Tatary), związany z projektem odtworzenia Wielkiego Stawu Królewskiego; byłby połączony z obecnym parkiem Podzamcze, zaś jego powierzchnia przekroczyłaby 100 ha,
• Park Rusałka – tuż przy Śródmieściu, między ulicą Rusałka a Bernardyńską, gdzie dawniej już był park,
• Park na Kalinowszczyźnie – na terenie nieczynnego wysypiska śmieci w okolicach ulicy Zawilcowej.

Skwery

Oprócz tych parków i ogrodów w Lublinie znajduje się również kilka mniejszych skwerów, na przykład:

• Skwery przy placu Litewskim – mające charakter parku, utworzone na części placu,
• Skwer na placu Ofiar Getta – między ul. Lubartowską i Świętoduską,
• Skwer przy placu Dzieci z Pahiatua – między placem a ul. Karłowicza w zachodniej części Śródmieścia,
• Skwer na Słomianym Rynku – na wschodniej Kalinowszczyźnie.

Wspólnoty wyznaniowe

W Lublinie w czasach historycznych, żyli pośród siebie katolicy, protestanci, żydzi, prawosławni i muzułmanie. Na początku XX wieku w Lublinie powstała Jeszywas Chachmej Lublin – założona w Lublinie przez rabina Majera Szapirę w 1930. Obecnie ludność miasta także stanowi żywą mieszankę kulturową, a spowodowane jest to silnym napływem ludności ukraińskiej (pracowników i studentów), recepcją kultury żydowskiej i zaawansowanymi badaniami nad historią Żydów lubelskich. W mieście znajdują się świątynie większości popularnych religii, organizowane są także międzykulturowe festiwale o randze międzynarodowej. Kościół Zielonoświątkowy organizuje regularnie spotkania z obcokrajowcami, najczęściej pochodzącymi z USA, w celu wymiany doświadczeń, oraz rozwijania umiejętności językowych zarówno dorosłych jak i młodzieży.

W mieście działa katolickie Radio eR, w którym audycje regularnie przeprowadzał arcybiskup Józef Życiński.

Na lubelskim Wrotkowie powstaje zespół charytatywno-sakralny im. Jana Pawła II. W jego skład wejdą liczne ośrodki wsparcia i rozwoju (np. przedszkole dla dzieci, klub dla młodzieży i świetlica dla osób starszych), ośrodek kultury, ośrodek rehabilitacji medycznej oraz nowy kościół rzymskokatolicki. Z takim pomysłem wyszły wspólnie władze miasta Lublina i lubelskiej archidiecezji. Centrum Jana Pawła II ma pełnić funkcję kulturalną, charytatywną, edukacyjną, a nawet rekreacyjną. Bliskość doliny rzecznej i obszaru rekreacyjnego nad Zalewem Zemborzyckim stworzy bowiem dodatkowe możliwości organizowania wolnego czasu dzieciom i młodzieży oraz lubelskim rodzinom (nie tylko zamieszkałym w dzielnicy Wrotków).

Oficjalne rozpoczęcie budowy Centrum Jana Pawła II przy ul. bpa Fulmana odbyło się na placu budowy 16 maja 2009 r. podczas inaugurującej budowę mszy, której przewodniczył abp Józef Życiński, natomiast uroczystość poświęcenia kamienia węgielnego planowana była na 16 października 2009 r..

Chrześcijaństwo

• Kościół Katolicki w RP
  • Kościół rzymskokatolicki
    • archidiecezja lubelska – ul. Prymasa Stefana Wyszyńskiego 2
  • Kościół greckokatolicki
    • parafia Narodzenia NMP – Al. Warszawska 71
• Kościół Polskokatolicki w RP - diecezja warszawska
  • parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny – ul. Władysława Kunickiego 9
• Kościół Starokatolicki Mariawitów w RP – diecezja lubelsko-podlaska
  • parafia Matki Boskiej Nieustającej Pomocy – ul. Niccola Paganiniego 1
• Bractwo Kapłańskie Świętego Piusa X – Al. Kraśnicka 46

• Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny - diecezja lubelsko-chełmska, dekanat Lublin
  • parafia katedralna Przemienienia Pańskiego (nowy styl) – ul. Ruska 15
  • parafia św. Piotra Mohyły dla ukraińskiej społeczności prawosławnej (stary styl) – ul. Gustawa Dolińskiego 1

• Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP
  • parafia św. Trójcy – ul. Ewangelicka 1
• Kościół Ewangelicko-Metodystyczny w RP
  • parafia w Lublinie – ul. Tatarska 5 (gościnnie w kościele zielonoświątkowym)
• Kościół Chrześcijan Baptystów w RP
  • zbór w Lublinie – ul. Kochanowskiego 38a
• Kościół Adwentystów Dnia Siódmego
  • zbór w Lublinie – ul. Niecała 4
• Kościół Zielonoświątkowy w RP
  • zbór „Oaza” w Lublinie – ul. Tatarska 5
  • II zbór w Lublinie – ul. Rynek 17
• Kościół Ewangelicznych Chrześcijan w RP
  • zbór w Lublinie – ul. Probostwo 30
• Kościół Wolnych Chrześcijan w RP
  • zbór w Lublinie – ul. Prusa 4a
• Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej w RP
  • zbór „Brama Nadziei” w Lublinie – ul. Lubartowska 60
• Kościół Chrystusowy w RP
  • Społeczność Chrześcijańska "Hosanna" w Lublinie – ul. Wieniawska 15a
• Kościół Boży
  • Kościół Chrześcijański „Nowe Życie” w Lublinie
• Kościół Chrześcijański "Miejsce Odnowienia" – ul. Przyjaźni 38
• Kościół Nowego Przymierza – ul. Czeremchowa 12/19
• Wspólnota Chrześcijańska "Pojednanie" – ul. Organowa 1/27

• Świadkowie Jehowy – ul. Choiny 9
• Świecki Ruch Misyjny "Epifania"
  • zbór w Lublinie – ul. Zamojska 20/26
• Zrzeszenie Wolnych Badaczy Pisma Świętego w RP
  • zbór w Lublinie – ul. Żmichowskiej 15/17
• Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich – al. Racławickie 12
  • gmina w Lublinie

Judaizm

• Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP
  • Filia w Lublinie Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie – Lubartowska 85

Islam

• Liga Muzułmańska w RP
  • Centrum Islamu w Lublinie – ul. Namysłowskiego 2

Religie dharmiczne

• Ośrodek Misyjny (Sōtō Zen)
• Ośrodek Misyjny Gelug - Zang Dhok Palri
• Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu – ul. Powstańców Śląskich 13/3
• Instytut Wiedzy o Tożsamości "Misja Czaitanii" – ul. Lubartowska 30/21

Polityka i ustrój miasta

Prezydent

Obecnie urzędującym prezydentem Lublina jest od 2010 roku Krzysztof Żuk. Siedzibą lubelskich prezydentów oraz Młodzieżowej Rady Miasta jest Nowy Ratusz.

Władza samorządowa

Organem stanowiącym i kontrolnym miasta Lublin jest Rada Miasta, której obecny skład został ostatnio wybrany w wyborach samorządowych w 2010 roku. Przewodniczącym Rady jest Piotr Kowalczyk, zaś wiceprzewodniczącymi: Jarosław Pakuła, Mieczysław Ryba i Zbigniew Targoński.

Symbole

Współpraca międzynarodowa

Miasto	Kraj	Data utworzenia
Lublin w stanie Wisconsin	Stany Zjednoczone	2001

Miasto	Kraj	Data podpisania umowy
Nancy	Francja	1988
Münster	Niemcy	1991
Nyköbing-Falster	Dania	1992
Delmenhorst	Niemcy	1992
Rishon Le Zion	Izrael	1992
Lancaster	Wielka Brytania	1994
Debreczyn	Węgry	1995
Tilburg	Holandia	1996
Łuck	Ukraina	1996
Ługańsk	Ukraina	1996
Starobielsk	Ukraina	1996
Erie	Stany Zjednoczone	1998
Viseu	Portugalia	1998
Poniewież	Litwa	1999
Windsor	Kanada	2000
Pernik	Bułgaria	2001
Alcalá de Henares	Hiszpania	2001
Lwów	Ukraina	2004
Brześć	Białoruś	2009
Jiaozuo	Chiny	2010
Sumy	Ukraina
Tbilisi	Gruzja
Ramallah	Palestyna
Omsk	Rosja
Minneapolis	Stany Zjednoczone

Umowa partnerska Lublin-Nykobing Falster uległa rozwiązaniu z dniem 1 stycznia 2007 z uwagi na zmianę systemu samorządów terytorialnych w Danii, wskutek której Nykobing przestało być samodzielną gminą.

Osoby związane z Lublinem

Honorowi obywatele Lublina

• Rocco Buttiglione – włoski polityk chrześcijańsko-demokratyczny i filozof akademicki
• Marian Chojnowski – pierwszy powojenny prezydent Lublina
• Wiesław Chrzanowski – polski polityk, twórca ZChN, prawnik, były marszałek Sejmu, były minister sprawiedliwości
• Norman Davies – brytyjski historyk Europy związany z Polską
• Rita Gombrowicz – żona Witolda Gombrowicza
• Julia Hartwig – poetka, eseistka i tłumaczka literatury pięknej
• Jan Paweł II – papież, wykładowca na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim
• Ryszard Kaczorowski – ostatni prezydent RP na Uchodźstwie
• Wanda Półtawska – doktor nauk medycznych oraz specjalista w dziedzinie psychiatrii, bliska przyjaciółka Jana Pawła II
• Bolesław Pylak – emerytowany arcybiskup archidiecezji lubelskiej
• Irena Szczepowska - dyrektor Domu Kultury

Posłowie i senatorowie z Lublina

Okręg wyborczy Lublin składa się z powiatów janowskiego, kraśnickiego, lubartowskiego, lubelskiego, łęczyńskiego, łukowskiego, opolskiego, puławskiego, ryckiego oraz świdnickiego. W wyborach do Sejmu nosi numer 6, a w wyborach do Senatu numer 6. Wybiera się w nim 15 posłów i 3 senatorów.

Media

• TVP Lublin – regionalny oddział TVP

Rozgłośnie radiowe

Pierwsze plany uruchomienia rozgłośni radiowej w Lublinie pojawiły się jeszcze przed II wojną światową. W 1927 roku Tygodnik Ilustrowany opublikował artykuł, w którym, powołując się na "Wielki plan rozbudowy sieci radiofonicznej w Polsce", wskazał Lublin jako jedną z 12 siedzib rozgłośni radiowych. Wizji nie udało się jednak zrealizować przed 1939 rokiem.

Dopiero 10 sierpnia 1944 roku w Lublinie na bocznicy kolejowej z wagonowej radiostacji "Pszczółka" emisję rozpoczęło odrodzone Polskie Radio. 22 listopada 1944 roku dekretem Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego powołane zostało Przedsiębiorstwo Państwowe "Polskie Radio", które nadawało z Lublina program w językach: polskim, francuskim, rosyjskim i angielskim. 1 marca 1945 roku zdecydowano o przeniesieniu nadawania audycji radiowych do Warszawy. Od tego czasu Lublin nie miał swojej rozgłośni.

Dopiero w 1957 roku rozpoczęła nadawanie (po próbach trwających od 1952 roku) rozgłośnia lokalna Polskiego Radia – Polskie Radio Lublin. W latach 50. XX wieku powstały także liczne radiowęzły zakładowe i studenckie. W 1964 roku Polskie Radio Lublin przeniosło się do nowej siedziby przy ul. Obrońców Pokoju 2, do nowoczesnych pomieszczeń emisyjnych.

W latach 1981–1982 rozgłośnia zawiesiła nadawanie programu z uwagi na stan wojenny w Polsce. W latach 80. XX wieku w Świdniku powstawały audycje opozycyjnego Radia Solidarność.

Przemiany ustrojowe roku 1989 przyniosły zmiany na lokalnym rynku radiowym. W grudniu 1992 roku powstały dwie komercyjne stacje radiowe – Radio Rytm i Radio Puls. W 1994 roku powstała również rozgłośnia Radio Top, kierowana głównie do kobiet (ze względów ekonomicznych i formalno-prawnych zawiesiła działalność w 1996 roku), a także rozgłośnia archidiecezji lubelskiej – początkowo pod nazwą Katolickie Radio Lublin. W roku 1995 Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej rozpoczął nadawanie programu Akademickiego Radia Centrum. Ostatecznie Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, oprócz Polskiego Radia Lublin, przyznała koncesje czterem nadawcom: Radiu Rytm, Radiu Puls, Akademickiemu Radiu Centrum i Katolickiemu Radiu Lublin.

Proces formatowania rozgłośni radiowych i konsolidacji grup radiowych sprawił, że pod koniec lat 90. XX wieku lokalne rozgłośnie zostały związane programowo i kapitałowo z koncernami medialnymi. Radio Rytm zostało przejęte przez Zjednoczone Przedsiębiorstwa Rozrywkowe i w ramach Grupy Radiowej Time rozpoczęło nadawanie pn. Radio Eska Lublin. Radio Puls początkowo nadawało program pn. Twoje Radio Puls Złote Przeboje w ramach sieci tworzonej przez Grupę Radiową Agory, obecnie nadaje pn. Radio Złote Przeboje Puls. Katolickie Radio Lublin działało w ramach sieci Radio Plus, później jednak Archidiecezja lubelska zdecydowała nadawać program samodzielnie pod nazwą Radio eR.

Gazety codzienne

• Kurier Lubelski – regionalny partner dziennika ogólnopolskiego "Polska. The Times"
• Dziennik Wschodni
• Gazeta Wyborcza Lublin – regionalny dodatek do dziennika ogólnopolskiego Gazeta Wyborcza

Gazety bezpłatne

• Metro (dziennik)
• Nasze Miasto Lublin (tygodnik)
• MM Moje Miasto Lublin (tygodnik z wydaniami dla 6 dzielnic)
• Alternatywa społeczno-kulturalna (dwutygodnik)

Inne

• Auto Focus - Lubelski Miesięcznik Motoryzacyjny
• Nowy Tydzień w Lublinie
• Lubelski Informator Kulturalny ZOOM
• Lubelski Sport Express
• Akcent
• Niecodziennik Biblioteczny
• Lubelski Portal Społecznościowy, dziennik internetowy

Zobacz też

• Stary cmentarz żydowski w Lublinie
• Nowy cmentarz żydowski w Lublinie
• Cmentarz żydowski w Lublinie-Wieniawie
• Cmentarz żydowski w Lublinie-Głusku