Łuków

Łuków – miasto we wschodniej Polsce, w województwie lubelskim, w powiecie łukowskim; siedziba starostwa.

Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 30 373 mieszkańców. W 2009 roku zajmowało 144. miejsce wśród innych miast Polski pod względem liczby ludności, zaś pod względem powierzchni – 135. miejsce. Miasto stanowi 2,56% powierzchni powiatu i prawie 1/3 jego ludności.

Miasto położone jest w historycznej Małopolsce, w ziemi łukowskiej. Łuków jest największym ośrodkiem miejskim między Lublinem, Siedlcami, Puławami a Białą Podlaską. Węzeł drogowy ze stacją węzłową. Przemysł obuwniczy, mięsny, spożywczy. Lokalny ośrodek usługowy rolnictwa.

Położenie

Łuków położony jest w zachodniej części jej Równiny Łukowskiej, będącej częścią Niziny Południowopodlaskiej, .

Według podziału na regiony historyczne Polski cała ziemia łukowska (z Siedlcami i Radzyniem) należy do Małopolski. Jednak od XIX wieku teren ten często zaliczany jest do Podlasia.

Łuków był stolicą ziemi łukowskiej, która przez ponad 500 lat znajdowała się na północno-wschodnich rubieżach Małopolski. Przed przynależnością do Lubelszczyzny od 1474 roku, związana była z województwem sandomierskim. Po rozbiorach Polski, od utworzenia województwa podlaskiego, powiat łukowski często zaliczany jest do Podlasia. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa siedleckiego.

Według danych z 1 stycznia 2009 powierzchnia miasta wynosi 35,75 km².

Przez os. Sienkiewicza i Nowy Łuków II (os. Mickiewicza) przebiega środkowy równoleżnik terytorium Polski. Miasto leży blisko wschodniej granicy strefy czasu środkowoeuropejskiego. Południe słoneczne w Łukowie wypada o godzinie 11:28 czasu środkowoeuropejskiego, a o 12:28 czasu południka 30˚E (czas letni).

Łuków graniczy z 10 wsiami i kompleksem Lasów Łukowskich (Jata, od strony NW). Do pobliskich miast prowadzą drogi krajowe w trzech kierunkach i wojewódzkie w trzech kierunkach.

Warunki naturalne

Położenie topograficzne. Gród łukowski zlokalizowany został w zakolu Krzny Południowej i znajdował się 160 m n.p.m. Dawny rynek lokowanego miasta (obecnie pl. Solidarności i Wolności) leży na wysokości 161 m n.p.m., a plac Narutowicza w nowszym centrum miasta – 162 m n.p.m. W granicach administracyjnych znajdują się tereny posiadające wysokości bezwzględne 157…170 m n.p.m. Jedno z północnych przedmieść sięga do Krzny Północnej (również 160 m n.p.m.).

Według danych z roku 2002 Łuków ma obszar 35,75 km², w tym:

• użytki rolne: 62%
• użytki leśne: 13%

W dolinie Krzny Pd. znajdują się Zalew Zimna Woda, łąki, ogródki działkowe, park, stadion i oczyszczalnia ścieków. Tereny zabudowane otoczone są polami uprawnymi i nieużytkami. W większej odległości z wielu stron występują lasy.

Przyroda

W granicach miasta znajdują się lasy:

• Zimna Woda (po stronie pn.-zach.)
• Góry (pn.-wsch.)
• Zapowiednik (wsch.)
• lasek na zachód od wsi Podgaj
• lasek zwany Kierkutem (pd.)
• laski na pograniczu z wsią Świdry (pd.-zach.)
• lasek przy końcu ul. Strzelniczej (zach.)

Ponadto przy pd.-zach. granicy Łukowa znajduje się Las Ryżkowski i Sochacz.

Pomniki przyrody

• Dąb Wolności – dąb szypułkowy posadzony w listopadzie 1918 r.
• głaz narzutowy (z tablicą 1233–1983| 750 lat Łukowa)

Oba chronione obiekty przyrodnicze są jednocześnie pamiątkami historycznymi.

Część lasu Zimna Woda, będącego w granicach miasta należy do Łukowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu.

Nazwa miasta

Nazwa Łuków pojawia się po raz pierwszy w notatkach z 1233 roku. W dokumencie Bolesława Wstydliwego, wydanym dla biskupa płockiego, książę uwolnił dobra kockie spod jurysdykcji Castelani nostri de Lucow. Nazwa Łuków pochodzi od słowiańskiego pnia słowotwórczego łuk, który jest zrozumiały na gruncie analizy materiału onomastycznego z całej Słowiańszczyzny. W przedhistorycznej epoce języka polskiego rdzeń łuk posiadał oboczne formy łęk (porównaj łąka) i ług. Nazwa Łuków początkowo określała miejsce położone na terenie podmokłym. Należy zatem do typu nazw topograficznych. Nazwa mieszkańca miasta to łukowianin (forma drugiego przypadku liczby mnogiej: łukowian), zaś mieszkanki – łukowianka.

Historia

Pierwsze wzmianki pochodzą z 1233 roku, w Łukowie istniała małopolska kasztelania o strategicznym, nadgranicznym znaczeniu. W połowie XIII w. Bolesław Wstydliwy osadził w Łukowie templariuszy i wystarał się o utworzenie biskupstwa misyjnego. Jednak wskutek interwencji Krzyżaków diecezja łukowska formalnie istniała tylko w latach 1254–1257 – papież cofnął pełnomocnictwo niedawno mianowanemu biskupowi, Bartłomiejowi z Pragi.

Miasto było wielokrotnie niszczone: przez Prusów, Tatarów, Jaćwingów i Litwinów. Dopiero zawarcie w 1385 roku unii polsko-litewskiej dało względne uspokojenie sytuacji. W 1369 roku Kazimierz Wielki nadał Łukowowi prawa wolnego miasta. W 1403 roku Władysław Jagiełło „dodał” Łukowowi prawa miejskie oparte na prawie magdeburskim. Poważną przeszkodą dla rozwoju Łukowa były częste pożary. Z zachowanych do naszych czasów przekazów źródłowych wiadomo, że miasto uległo poważnym zniszczeniom w latach 1517, 1528 i 1533.

Największy rozkwit miasto przeżywało w XVI i pierwszej połowie XVII wieku. Łuków słynął z targów i produkcji sukna. Wojna polsko-szwedzka w XVII wieku przynosi upadek miasta.

W latach 1763–1793 urząd vicesregenta grodu łukowskiego sprawował Grzegorz Chromiński herbu Lubicz.

Ożywienie gospodarcze przyniósł dopiero wiek XVIII – Łuków ponownie stał się kasztelanią, jednak korzystną passę przerwał pożar w 1782 roku, w wyniku którego liczba mieszkańców zmniejszyła się z ponad 3000 do 1 644

Łuków może się poszczycić wiekowymi tradycjami edukacyjnymi. W roku 1701 zakon Pijarów założył kolegium o wysokim poziomie nauczania. W roku 1733 uczelnia została rozbudowana o internat (konwikt); szkoła jako jedna z pierwszych w kraju wprowadziła reformy Komisji Edukacji Narodowej. Wychowankami kolegium byli m.in. Franciszek Salezy Jezierski, Bronisław Ferdynand Trentowski i Jan Krzysztof Kluk.

Mimo nienajlepszych warunków życia ludność Łukowa odznaczała się zawsze patriotyczną postawą i brała czynny udział w powstaniach i ruchach niepodległościowych. Po powstaniu listopadowym (w 1839 roku) działał tu Związek Patriotyczny zorganizowany przez młodzież łukowską i warszawską. Przewodniczył jej Karol Levittoux – wychowanek gimnazjum łukowskiego. Wykrycie przez Rosjan „spisku” było bezpośrednią przyczyną likwidacji szkoły średniej w Łukowie i przeniesienia jej do Siedlec.

Polityka rusyfikacji prowadzona w XIX w. przyniosła upadek szkolnictwa. Wielu światłych łukowian czyniło starania o utworzenie szkoły w budynku budynku poklasztornym przy kościele pobernardyńskim (zagrożonym przebudową na cerkiew). Dopiero w 1902 r. kurator zgodził się na 4-klasową szkołę o poziomie czterech niższych klas gimnazjalnych z językiem polskim jako przedmiotem nieobowiązkowym. W 1899 r. powstała 2-klasowa prywatna szkoła dla dziewcząt (pensja żeńska). Od roku szkolnego 1911/1912 staraniem Stanisława Szałowskiego, prezesa Polskiej Macierzy Szkolnej w Łukowie, zaczęła funkcjonować Szkoła Handlowa. Była to czteroklasowa placówka prywatna, istniejąca obok starszej czteroklasowej szkoły miejskiej. W 1916 r. została przemianowana na sześcioklasową Szkołę Realną. Z kolei w 1919 r. przekształcono ją w Państwowe Gimnazjum im. T. Kościuszki.

W okresie międzywojennym w Łukowie stacjonowały szwadrony zapasowe: 25 Pułku Ułanów Wielkopolskich, 26 Pułku Ułanów Wielkopolskich im. Hetmana Wielkiego Litewskiego Jana Karola Chodkiewicza oraz 27 Pułku Ułanów im. Króla Stefana Batorego.

W latach II wojny światowej hitlerowcy wymordowali miejscowych Żydów, stanowiących około 50% mieszkańców miasta. Miasto i okolice były terenem działania ruchu oporu, w tym AK, BCh i NSZ.

Po wojnie ożywienie gospodarcze przyniosła budowa dwóch dużych zakładów – fabryki obuwia Łukbut i dużych zakładów mięsnych bazujących na lokalnym surowcu. Kontynuowana jest tradycja targów. Na początku XXI wieku zakłady Łukbut upadły. Zakłady Mięsne wykupił znany senator Henryk Stokłosa. Po 1990 powstało też wiele prywatnych zakładów mięsnych i obuwniczych.

Burmistrzami Łukowa od 1989 r. byli:

• Stanisław Osypiński
• Ryszard Ossowski
• Krzysztof Tymoszuk
• Zbigniew Zemło

Burmistrz obecnie urzędujący:

• Dariusz Szustek

Architektura

Zabytki

Obiekty wpisane do rejestru zabytków:

• Zespół klasztorny bernardynów z 2 poł. XVIII wieku, ul. Prymasa Wyszyńskiego 41-43. W skład zespołu wchodzą:
  • kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w stylu barokowym z lat 1665-1770
  • dzwonnica z 1766 r.
  • klasztor bernardynów (obecnie w większości mieści I Liceum Ogólnokształcącego im. T. Kościuszki)
• cmentarz św. Rocha, ul. Kard. Stefana Wyszyńskiego 50
• zespół klasztorny pijarów z XVIII i XIX wieku, ul. J.Piłsudskiego 14. W skład zespołu wchodzą:
  • kolegiata pw. Przemienienia Pańskiego z lat 1733-1762 w stylu późnobarokowym
  • kolegium pijarów i zabudowania klasztorne (obecnie Powiatowy Urząd Pracy)
  • ogrodzenie z bramą
• konwikt Szaniawskich w stylu barokowym z lat 1728–1733 z fundacji biskupa Konstantego Felicjana Szaniawskiego; obecnie w budynku mieści się Muzeum Regionalne, ul. Piłsudskiego 19.
• kamienica przy ul. Piłsudskiego 28 (róg z Aleją Kościuszki) z 1924 roku
• dworzec kolejowy z końca XIX wieku
• budynek dawnej Kasy Skarbowej z połowy XIX wieku, pl. Narutowicza 3

Układ urbanistyczny

Śródmieście

Ochronie konserwatorskiej podlega zabytkowy układ ulic i placów w Śródmieściu z centrum w pobliżu zakola Krzny Południowej, jak i panorama z jej doliny z widokiem na oba kościoły barokowe. Głównymi ulicami miasta są: ul. J. Piłsudskiego, ul. ks. kard. S. Wyszyńskiego i zaczynająca się również w Śródmieściu ul. Międzyrzecka. Przy skrzyżowaniu tych dwóch ostatnich znajduje się pl. Solidarności i Wolności – historyczny Rynek Główny miasta. Plac G. Narutowicza koło Kolegiaty Łukowskiej i Starostwa to dawny plac Pijarski. Kolebka grodu kasztelańskiego położona w zakolu Krzny Pd., nie jest reprezentacyjną dzielnicą miasta. Do II wojny światowej w dużym stopniu była zamieszkana przez ludność żydowską, a podczas okupacji hitlerowcy utworzyli w niej getto.

Kamienice i budynki użyteczności publicznej powstałe w Śródmieściu są przeważnie jedno-, a niektóre dwupiętrowe.

Części miasta

Część zabudowy koncentruje się wzdłuż głównych arterii miasta – ulic: J. Piłsudskiego, ks. kard. S. Wyszyńskiego i przedłużających je ulic o nazwach kierunkowych: ul. Radzyńskiej, Świderskiej i Siedleckiej (na osi południe–północ) oraz ul. Międzyrzeckiej i Warszawskiej (w kierunku wschodnim i zachodnim). Duże znaczenie mają też Al. T. Kościuszki, łączące Śródmieście z dworcem kolejowym.

W ciągu dziejów wokół śródmieścia, wzdłuż dróg zbiegających się w nim prawie promieniście, powstało wiele części miasta, z których szesnaście nosi dziś nazwę ustaloną urzędowo. Jest ona na na ogół zgodna z jedyną albo główną ulicą każdej z nich:

• Pastewnik
• Wójtostwo
• Zapowiednik – obejmuje ul. Zapowiednik i końcową część ul. Międzyrzeckiej z ulicami bocznymi, tylko po parzystej, południowo-wschodniej stronie, w sąsiedztwie lasu Zapowiednik
• Karwacz – położona za przejazdem kolejowym północna strona ul. Międzyrzeckiej, z ul. Podgórną, w sąsiedztwie wsi Karwacz
• Farfak
• Trzaskaniec – składa się z ulicy Trzaskoniec
• Wiatraki
• Zimna Woda
• Poważe (z Poważego na Wiatraki, w poprzek doliny Krzny Pd., prowadzi ul. Nadrzeczna)
• Łapiguz
• Patoki – ul. Żelechowska (przynajmniej za przejazdem kolejowym) i jej boczna, ul. Patoki
• Gołaszowiec – obecna ul. Gołaszówiec do ul. Kiernickich i końcowy odcinek ul. Kiernickich
• Nowy Łuków; częściowo na jego skraju powstało os. H. Sienkiewicza
• Ulica Cegielniana – jako część miasta obejmuje ul. Cegielnianą, Południową i Zagrodową; częściowo na skraju tej parceli powstało os. Sienkiewicza
• Cieszkowizna
• Glinki

Ulice niektórych z wymienionych części miasta są boczne, przebiegają poprzecznie do arterii kierującej ruch pojazdów do centrum. Wolne od uciążliwego transportu są m.in.: Pastewnik, Gołaszowiec, Nowy Łuków, Ulica Cegielniana i, jeśli nie włączać ul. Żelechowskiej, Patoki. Są osiedla zabudowy jednorodzinnej posiadające odrębną nazwę urzędową, która jednak nie występuje w adresach posesji. Są to:

• os. kpt. Ostoi – nazwane tak dla uczczenia kapitana Wacława Rejmaka ps. Ostoja
• os. Andrzeja Bączkowskiego (w rejonie Gołaszowca)

W obecnych spisach miejscowości nie występuje jako część miasta między innymi Zakolejna oraz osiedla: Pisarzy Polskich i Adama Mickiewicza (zwane Nowym Łukowem II). Wyżej wymienione części miasta są to, poza pojedynczymi blokami, tereny zabudowy jednorodzinnej.

Osiedla budownictwa wielorodzinnego

Większe osiedla bloków mieszkalnych są następujące:

• os. Bronisława Chącińskiego
• os. Leona Klimeckiego
• os. Unitów Podlaskich (dawniej os. XXX-lecia PRL)
• os. Henryka Sienkiewicza

Wymienione osiedla składają się z bloków czteropiętrowych, posiadających od jednej do pięciu klatek schodowych.

Do małych osiedli bloków mieszkalnych należą:

• os. Spokojna
• os. Stodolna–Siedlecka

W sąsiedztwie os. Klimeckiego powstał Zespół Budynków Mieszkalnych Wielorodzinnych przy ulicy Przemysłowej.

Tereny przemysłowo-składowe

Duże zakłady produkcyjne w okresie uprzemysławiania miasta zlokalizowano we wschodniej jego części (zapewne ze względu na przeważające wiatry zachodnie i bliskość głównej linii kolejowej wschód—zachód), natomiast w pobliżu stacji Łuków-Łapiguz (częściowo po przedwojennych koszarach) umieszczono przedsiębiorstwa handlowe z magazynami. Obiekty po nieistniejących już wielu państwowych zakładach produkcyjnych, szczególnie we wschodniej części miasta, zajmują firmy handlowe.

Pomniki i niektóre tablice pamiątkowe

• głaz z tablicą „1233–1983. 750 lat Łukowa” (ul. J. Piłsudskiego)
• tablica obchodu w 1916 r. 125 rocznicy ogłoszenia Konstytucji 3 maja (pl. G. Narutowicza)
• Pomnik Łukowian Powstańców 1863 r. (pl. G. Narutowicza)
• tablica upamiętniająca ks. Stanisława Brzóskę i Franciszka Wilczyńskiego (pl. G. Narutowicza)
• pomnik Henryka Sienkiewicza (obelisk; ul. H. Sienkiewicza)
• Dąb Wolności – żywy pomnik z 1918 r. upamiętniający odzyskanie niepodległości przez Polskę
• tablica upamiętniająca Żołnierzy Polskiej Organizacji Wojskowej (ul. J. Piłsudskiego)
• pomnik Żołnierzy Wojska Polskiego poległych w wojnie 1920 r. (ul. Strzelnicza)
• tablica upamiętniająca dr. Bronisława Chącińskiego (pl. G. Narutowicza)
• pomnik Żołnierzy Armii Krajowej Obwodu Łuków poległych za wolność Ojczyzny w latach 1939-1945 (pomnik na grobowcu na cmentarzu św. Rocha)
• pomnik Harcerzy i Harcerek, którzy zginęli za Ojczyznę w latach 1939–1945 (pomnik - symboliczny grobowiec na cmentarzu św. Rocha)
• pomnik Kolejarzy poległych za Ojczyznę w latach 1939–1945 (ul. S. Konarskiego)
• pomnik Harcerzy Szarych Szeregów zamordowanych przez gestapo w akcji zdobycia amunicji w 1943 r. (ul. S. Okrzei)
• pomnik Żydów poległych i pomordowanych przez okupantów hitlerowskich w latach 1939–1944 w Łukowie i okolicy (na terenie dawnego kierkutu przy ul. Warszawskiej)
• Żydów Łukowa zamordowanych przez Niemców w latach 1940–1943 (w lasku zwanym Kierkutem, przy drodze polnej z Łukowa od ul. Domaszewskiej do Malcanowa)
• Żołnierzy Armii Radzieckiej i Polskiej poległych w walkach o wyzwolenie Ziemi Łukowskiej (w Parku Miejskim)
• pomnik kpt./ppłk. Wacława Rejmaka ps. Ostoja (ul. Armii Krajowej)
• głaz z tablicą upamiętniającą poległych, pomordowanych i zmarłych Inwalidów Wojennych i Wojskowych (ul. Partyzantów)
• pomnik Papieża Jana Pawła II (ul. J. Piłsudskiego)
• żywy pomnik: miłorząb upamiętniający 600 rocznicę otrzymania prawa magdeburskiego przez Łuków
• 100 lat łukowskiej Straży Pożarnej
• pomnik Strażaków (na cmentarzu św. Rocha)
• Krzyż Katyński i pomnik poświęcony Ofiarom katastrofy smoleńskiej (na cmentarzu św. Rocha)

Ponadto wiele „Dębów Tysiąclecia”.

Cmentarze

Między ulicami Świderską, Cmentarną i 700-lecia (obecnie między os. Unitów Podlaskich i os. Sienkiewicza) znajduje się cmentarz św. Rocha, powstały w pierwszej połowie XIX w. Jest on administrowany przez Parafię Rzymskokatolicką Podwyższenia Krzyża św. Na cmentarzu wojskowym przy ul Strzelniczej, na Łapiguzie, pochowani są żołnierze różnych narodowości polegli podczas I wojny światowej oraz żołnierze polscy, którzy zginęli w walkach podczas wojny polsko-bolszewickiej. Na końcu ul. Zapowiednik przygotowano cmentarz komunalny.

Zieleń miejska

Parki

• Park Miejski – w dolinie Krzny Pd. w sąsiedztwie Śródmieścia; w latach 2008–2010 został zmodernizowany wraz z budową na jego terenie obiektów rekreacyjnych
• park szpitalny

Ogrody działkowe

• „Kamieniak”
• „Promyk”
• „Słonecznik”
• „Niedźwiadek”

Demografia

Wschodnia granica dawnej ziemi łukowskiej przebiegała w najbliższym miejscu 18 km na wschód od Łukowa. Jest to część zachodniej granicy właściwego Podlasia, na którym występują wpływy kultury wschodniosłowiańskiej. Ziemia łukowska znajduje się w zasięgu dialektu mazowieckiego. Podobieństwo gwar, wielu nazw miejscowych, a także typ gniazdowego osadnictwa drobnoszlacheckiego świadczy o dawnej kolonizacji tej ziemi przez ludność z Mazowsza.

Dane z 31 grudnia 2008:

Wspólnoty wyznaniowe

Łuków wraz z okolicą, początkowo w promieniu 20-40 km, od XII wieku należał do parafii łukowskiej archidiakonatu radomskiego diecezji krakowskiej. W 1790 roku parafia włączona została do diecezji chełmskiej, a w 1807 do nowo utworzonej diecezji lubelskiej. W 1818 roku po erygowaniu diecezji janowskiej czyli podlaskiej znalazły się w niej również tereny należące do dekanatu łukowskiego. W 1867 roku na mocy ukazu carskiego Aleksandra II diecezja podlaska została skasowana i przyłączona do lubelskiej. Taki stan trwał do roku 1918, kiedy reaktywowano diecezję podlaską.

Obecnie w Łukowie mają siedzibę 4 parafie rzymskokatolickie:

• parafia kolegiacka pw. Przemienienia Pańskiego, spadkobierczyni najstarszych parafii łukowskich, (proboszcz: ks. kanonik Antoni Pietruszka)
• parafia pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, erygowana w 1920 r. (proboszcz: ks. kanonik Tadeusz Dzięga)
• parafia pw. Najświętszej Marii Panny Matki Kościoła, erygowana w 1989 r. (proboszcz: ks. kanonik Mirosław Łubik)
• parafia pw. św. Brata Alberta, erygowana w 1992 r. (proboszcz: ks. kanonik Bogusław Bolesta)

Na terenie Łukowa działalność duszpasterską prowadzi także zbór Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego z siedzibą na kolonii wsi Dminin.

Działalność kaznodziejska Świadków Jehowy zorganizowana jest wokół miejscowej Sali Królestwa.

Edukacja

Na początku lat dziewięćdziesiątych do publicznych placówek oświatowych w Łukowie należało: 9 przedszkoli, 6 szkół podstawowych, liceum ogólnokształcące, liceum medyczne, zespół szkół zawodowych i zasadnicza szkoła rolnicza. Z dniem 1 IX 1999 r. utworzono 3 samodzielne gimnazja, w tym dwa na miejscu zlikwidowanych szkół podstawowych. W roku szkolnym 2008/2009 w mieście funkcjonuje 9 publicznych przedszkoli, 3 szkoły podstawowe i trzy gimnazja. Władze powiatu są organem prowadzącym szkoły średnie: I Liceum Ogólnokształcące im. T. Kościuszki i 4 zespoły szkół (w tym jeden składający się wyłącznie ze szkół średnich): nr 1 – im. H. Sienkiewicza, nr 4 – im. Jana Pawła II, nr 3 – im. W. Reymonta i nr 2 – im. A. Świętochowskiego. Powiatową placówką jest też Zespół Szkół Specjalnych im. M. Konopnickiej. W 1991 r. powstało Społeczne Liceum Ogólnokształcące, obecne Katolickie Liceum Ogólnokształcące im. S. kard. Wyszyńskiego.

Szkolnictwo wyższe

• Wyższa Szkoła Biznesu i Administracji (od 2005 r. wydaje „Roczniki Wyższej Szkoły Biznesu i Administracji w Łukowie”).
• Collegium Łukowskie Akademii Medycznej w Lublinie (otwarte 2001) .

W latach 2000–2006 Ośrodek Dydaktyczno-Konferencyjny KUL w Łukowie umożliwiał uzyskanie wyższego wykształcenia zawodowego o kierunkach administracja i informatyka.

Instytucje i stowarzyszenia regionalistyczne

Zestawiono tu instytucje i stowarzyszenia regionalistyczne oraz szerszego zakresu prowadzące podobną działalność.

• Miejska Biblioteka Publiczna im. Henryka Sienkiewicza, założona w 1908 r.
• Łukowski Ośrodek Kultury, który m.in. prowadzi szkółki rzeźbiarską i garncarską w ramach ministerialnego programu "Ginące zawody". Dawniej Powiatowy Dom Kultury.
• Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Łukowskiej, zał. 1957 r. Wydaje m.in. „Zeszyty Łukowskie”.
• Muzeum Regionalne w Łukowie, zał. 1960 r. – wystawy etnograficzne, sztuki, geologiczno-paleontologiczna (amonitów z jurajskich kier lodowcowych rejonu Łukowa).
• Łukowskie Towarzystwo Regionalne imienia Jana Stanisława Majewskiego, zał. 1995. Wydaje m.in. „Nową Gazetę Łukowską”, a w latach 2002–2007 – rocznik „Łuków i Ziemia Łukowska. Kalendarium kronikarskie”.
• Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne „Nasz Region”, zał. 2001. W latach 2002–2004 wydawało dwutygodnik „Puls Naszego Regionu”. M.in. prowadzi Dziecięcy Zespół Regionalny „Kropelki Rosy”, zał. 2005 r.
• Łukowskie Stowarzyszenie Rozwoju, zał. 2002 r. Wśród różnokierunkowych działań prowadzi Portal Historyczny Miasta Łuków.
• Bractwo Literackie „Łukowianin”, zał. 2002 r., działające w Klubie „Apis” przy ŁSM.
• Stowarzyszenie „Nasze Dziedzictwo”.
• Stowarzyszenie Zespół Pieśni i Tańca Ziemi Łukowskiej „Łukowiacy”, zał. 1999 r.

Kultura

• Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia im. Mieczysława Karłowicza, zał. 1945 r.
• Łukowski Ośrodek Kultury, w którego strukturze obecnie funkcjonuje:
  • Miejska Biblioteka Publiczna im. Henryka Sienkiewicza,
  • Kino „Oaza” z dniem 31 grudnia 2011 r. zakończyło działalność.

Ponadto przy ŁOK-u działają m.in.:

• • Galeria „PROwizorium”,
  • Zespół Pieśni i Tańca Ziemi Łukowskiej „Łukowiacy”, zał. 1999 r.,
  • Orkiestra Towarzystwa Muzycznego im. Antoniego Próchniewicza w Łukowie, reaktywowana 1995. Jest to orkiestra dęta.
• Klub „Apis” przy Łukowskiej Spółdzielni Mieszkaniowej; przy nim działa m.in.
  • Bractwo Literackie „Łukowianin”, zał. 2002 r.,
  • Załoga Obronna Kasztelu Łuków – grupa rekonstrukcji historycznej, zał. 2002 r.
• Chór „Lutnia” I Liceum Ogólnokształcącego im. T. Kościuszki, zał. 1999 r.
• Studio Tańca „Incognito”. Zespół założono w 2004 r.
• Dziecięcy Zespół Regionalny „Kropelki Rosy” założony w 2005 r.

Sport i rekreacja

• Ośrodek Sportu i Rekreacji w Łukowie, który posiada m.in. letnie baseny w śródmieściu, krytą pływalnię oraz zalew w dolinie Krzny Pd. w sąsiedztwie Lasu Zimna Woda.
• Łukowski Klub Sportowy „Orlęta Łuków”, zał. 1923 r.
• TKKF Ognisko „Niedźwiadek”
• Miejski Międzyszkolny Klub Sportowy „Amonit”
• Międzyszkolny Klub Sportowy „Delfinek” w Łukowie, zał. 2000 r.
• Łukowskie Stowarzyszenie Rozwoju założyło w 2007 r. i prowadzi klub sportowy „ŁSR Orlik 2006 Łuków” w zakresie piłki nożnej chłopców.
• Stowarzyszenie Piłki Ręcznej "Łukovia" Łuków założone w 2002 roku, prowadzi klub sportowy piłki ręcznej dziewcząt, www.lukovia.pl

Służba zdrowia

W Łukowie według stanu na 1991 rok funkcjonowały następujące placówki służby zdrowia: Szpital Miejski, Pogotowie Ratunkowe, przychodnie rejonowe przy ul. 700-lecia (obecnie to ul. dr. A. Rogalińskiego) i Al. Kościuszki, co najmniej sześć prywatnych gabinetów lekarskich oraz pięć aptek, w tym trzy prywatne. W Łukowie pracowało 100 lekarzy i 439 pielęgniarek. Szpital Miejski w Łukowie był największym w województwie siedleckim pod względem liczby łóżek (667). Obecnie Szpital im. św. Tadeusza jest jednym z największych szpitali powiatowych w województwie lubelskim. W mieście czynne są też prywatne przychodnie i gabinety lekarskie. Niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej: NZOZ „Łuksja”, NZOZ „Kolejarz”, NZOZ „Lukmed”, NZOZ św. Michała, NZOZ „Centrum” i NZOZ „Evmed”.

Media lokalne i regionalne

Prasa

Pierwszym łukowskim pismem lokalnym po 1989 roku był „Głos Łukowa” (od 1990 r.), przez pierwsze miesiące – pismo miejscowego OKW NSZZ „Solidarność”, potem - niezależny Obywatelski Dwutygodnik Ziemi Łukowskiej. Ukazywał się regularnie do końca 2006 r., a okazjonalnie (wydania specjalne) - do jesieni 2008 r. Obecnie w Łukowie systematycznie są wydawane czasopisma o zasięgu powiatu łukowskiego:

• Nowa Gazeta Łukowska – miesięcznik Towarzystwa Regionalnego im. J. S. Majewskiego w Łukowie
• Wspólnota Łukowska – jeden z tygodników północnej Lubelszczyzny, wydawnictwa „Wspólnota”
• Łukowska Gazeta Lokalna - tygodnik
• Gazeta Łukowska – nowy miesięcznik

Ponadto powiat łukowski znajduje się w zasięgu następujących tygodników subregionalnych:

• Tygodnik Siedlecki – redakcja w Siedlcach
• Echo Katolickie – redakcja w Siedlcach
• Słowo Podlasia – redakcja w Białej Podlaskiej
• Życie Siedleckie – redakcja w Siedlcach
• Gazeta Ogłoszeniowa – redakcja w Siedlcach

Radio

Stacjami radiowymi informującymi o sytuacji w mieście jest:

• Katolickie Radio Podlasie
• Radio Lublin
• Radio Eska

Telewizja

• Łukowski Program Telewizyjny czyli Master TV – telewizja kablowa odbierana w sieci UPC na wszystkich osiedlach bloków mieszkalnych w Łukowie oraz, w mniejszej rozdzielczości, w Internecie.

Telewizją regionalną odbieraną w powiecie łukowskim jest TVP Lublin.

Internet

Liczne lokalne witryny internetowe instytucji samorządowych, społecznych, niektórych parafii, strony www osób i firm prywatnych. Prawie wszystkie redakcje wyżej wymienionych mediów prowadzą własne serwisy internetowe. Najstarszą stroną WWW o grodzie nad Krzną jest Wirtualny Łuków, w sieci od 1996 roku. Pierwsza nieoficjalna strona Miasta Łuków. Bogaty zakres miała pierwsza wersja oficjalnej witryny internetowej Miasta Łuków, powstała w 1999 r. Jedynie w internecie jest też obecny zarejestrowany tytuł prasowy Lukow24.pl.

Komunikacja

Łuków to węzeł drogowy.

Transport kolejowy

Łuków posiada połączenia kolejowe z Warszawą, Siedlcami, Moskwą, Pragą, Saratowem, Lublinem, Bielskiem-Białą, Chełmem, Dorohuskiem, Katowicami, Mińskiem Białoruskim, Białą Podlaską, Terespolem, Puławami i Dęblinem.

Linie kolejowe

Przez miasto Łuków przebiegają następujące linie kolejowe:

• 2 Fragment magistrali kolejowej E20, która łączy Berlin z Moskwą przez Warszawę i Terespol
• 12 Linia nr 12 łącząca Skierniewice z Łukowem
• 26 Linia nr 26 łącząca Łuków z Radomiem
• 30 Łuków—Lublin Północny, nieczynna

Transport drogowy

Łuków ma połączenia międzymiastowe przez drogi:

• krajowe
  • 63 Perły – Węgorzewo – Giżycko – Orzysz – Pisz – Kolno – Łomża – Zambrów – Sokołów Podlaski – Siedlce – Łuków – Radzyń Podlaski – Sławatycze.
  • 76 Wilga – Garwolin – Stoczek Łukowski – Łuków.
• wojewódzkie
  • 806 Łuków – Międzyrzec Podlaski.
  • 807 Maciejowice – Żelechów – Łuków.
  • 808 Łuków – Kock.

Transport drogowy pełni również dużą rolę. Istnieje tu przedsiębiorstwo PKS Łuków SA, zapewniające połączenia z Warszawą, Lublinem, Siedlcami, Radzyniem Podlaskim, Lubartowem, Garwolinem i Otwockiem, a także z większością miejscowości na terenie całego powiatu. Jego ofertę uzupełniają przedsiębiorstwa PKS w Siedlcach SA, PKS w Garwolinie SA, PKS „Sokołów” w Sokołowie Podlaskim SA, PKS w Radzyniu Podlaskim SA, PKS „Wschód” SA, PKS w Puławach Sp. z o.o. czy PKS w Olsztynie SA, utrzymujący regularne połączenia m.in. z Sokołowem Podlaskim, Parczewem, Włodawą, Rykami, Puławami, Olsztynem i Giżyckiem. Istnieją też prywatni przewoźnicy utrzymujący połączenia do Lublina, Warszawy, Siedlec i Radzynia Podlaskiego.

W samym Łukowie długość ulic wynosi 104 km.

Gospodarka

Przy ul. Prusa znajduje się Targowisko Miejskie nr 1. Na starym targowisko zwanym Rynkiem jest prowadzony handel zwierzętami hodowlanymi, płodami rolnymi i artykułami przemysłowymi. Dniem targowym w Łukowie tradycyjnie jest czwartek. Do czasu wybudowania pasażu handlowego funkcjonowało Targowisko Miejskie nr 2, przy ul. Kanałowej, zwane zieleniakiem, gdzie odbywał się drobny handel warzywami, nabiałem itp. Obecnie jest na to wydzielone miejsce na targowisku przy ul. Prusa.

W mieście znajdują się 2 pasaże handlowe.

W mieście działa Cech Rzemiosł Różnych założony w 1952 roku.

Liczba podmiotów gospodarczych według stanu w dniu 31 grudnia 2008 r. przedstawiała się następująco:

• ogółem 3409 jednostek gospodarczych, w tym w sektorze publicznym 96, w sektorze prywatnym 3313.

Podmioty gospodarcze wg sekcji PKD

• handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego (sekcja G) – 1356
• budownictwo (F) – 383
• obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej (K) – 363
• przetwórstwo przemysłowe (D) – 295
• transport, gospodarka magazynowa i łączność (I) – 243
• ochrona zdrowia i pomoc społeczna (N) – 184
• pośrednictwo finansowe (J) – 127
• edukacja (M) – 85
• hotele i restauracje (H) – 72
• rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo (A) – 23
• administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i powszechne ubezpieczenie zdrowotne (L) – 14
• górnictwo (C) – 4
• wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę (E) – 2

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie:

• Łozdzieje (Lazdijai)
• Voisins-le-Bretonneux
• Tõrva

Urodzeni w Łukowie

• Henryk Tomasik, polski duchowny katolicki, biskup ordynariusz radomski.

Zobacz też

• Stary cmentarz żydowski w Łukowie
• Nowy cmentarz żydowski w Łukowie
• Cerkiew św. Mikołaja w Łukowie