Stoczek Łukowski

Stoczek Łukowski – miasto w województwie lubelskim, w powiecie łukowskim, nad Świdrem. Według danych z 30 czerwca 2009 roku miasto miało 2718 mieszkańców. Ośrodek usługowy regionu, drobny przemysł, turystyka.

Stoczek Łukowski jest najmniejszą terytorialnie gminą województwa lubelskiego. Jest też najmniej ludną i najrzadziej zaludnioną gminą miejską w województwie. Na przełomie 2007 i 2008 r. pod względem powierzchni w zajmował 2317., a pod względem liczby mieszkańców – 2214. lokatę na 2478 gmin Polski.

Położenie

Historycznie Stoczek Łukowski położony jest w Ziemi Czerskiej na Mazowszu. Geograficznie leży na Wysoczyźnie Żelechowskiej, części Niziny Południowopodlaskiej.

Od 1 stycznia 1992 do 31 grudnia 1997 miasto Stoczek Łukowski i gmina Stoczek Łukowski tworzyły wspólną gminę (tzw. miasto-gminę). Zostały połączone w związku z restrukturyzacją podziału administracyjnego w 1992 roku, lecz po 6 latach (1 stycznia 1998) gminy ponownie rozdzielono. Miasto stanowi 0,65% powierzchni powiatu.

Według danych z 1 stycznia 2009 powierzchnia miasta wynosi 9,15 km².

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa siedleckiego.

Według danych z roku 2007 67% powierzchni miasta zajmują użytki rolne, a 12% – użytki leśne.

Demografia

Dane z 31 grudnia 2007:

Według danych z roku 2002 średni dochód na mieszkańca wynosił 1623,7 zł.

Nazwa

W XV wieku miejscowość należała do biskupów poznańskich i nazywała się Wola Poznańska. Człon Wola świadczy o pewnych ulgach podczas założenia osady. W XVI wieku w notatkach kilkakrotnie pojawia się nazwa Sebastianowo (m.in. w 1576 roku). Nazwa mogła wywodzić się od biskupa poznańskiego Sebastiana Branickiego. Od XVII wieku znana jest obecna nazwa pochodząca od wyrazu stoczek, oznaczającego potok spływający po stromym zboczu.

Przymiotnik od nazwy miejscowej Stoczek Łukowski (jak i Stoczek w powiecie węgrowskim) brzmi stoczecki. Formę stoczecki jako jedyną podaje również najnowszy słownik ortograficzny.

Historia

• XIII w. – pierwsza wzmianka o osadzie
• 4 kwietnia 1546 (data dzienna niepewna) – nadanie praw miejskich przez króla Zygmunta Starego
• 1795 – miasto pod zaborem austriackim
• 1809 – miasto w Księstwie Warszawskim
• 1815 w Królestwie Polskim
• 14 lutego 1831 – pierwsza zwycięska bitwa powstania listopadowego, wojska polskie pod dowództwem gen. Józefa Dwernickiego rozgromiły liczniejszy korpus gen Fiodora Gejsmara
• 18 stycznia 1849 – w Stoczku urodził się Aleksander Świętochowski – pisarz, aforysta, krytyk i publicysta
• 31 października 1864 – publiczne stracenie Jana Justynowicza – powstańczego burmistrza Stoczka oraz Ludwika Gierata
• 1 sierpnia 1865 – w Stoczku rodzi się Adolf Piotr Szelążek, późniejszy biskup i kandydat do beatyfikacji. Na stoczeckim cmentarzu znajduje się kamień z napisem upamiętniającym ten fakt.
• 1867 – Stoczek został pozbawiony praw miejskich za wsparcie powstania styczniowego
• 1916 – odzyskanie praw miejskich

W okresie międzywojennym odbywały się tu największe w Polsce i jedne z największych w Europie targi końskie. Po wybuchu II wojny światowej miasto zostało spalone przez najeźdźcę. W latach okupacji w Stoczku oraz jego okolicach działały oddziały partyzanckie, m.in. oddział kpt. Ostoi.

Miejscowość była przejściowo siedzibą gminy Prawda.

Atrakcje turystyczne

Neogotycki kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, konsekrowany w 1934 roku przez bpa Henryka Przeździeckiego. Ołtarze boczne przeniesione z drewnianego kościoła stojącego do 1909 na miejscowym cmentarzu. Ołtarz od strony południowej był ołtarzem głównym, zaś ołtarz od strony północnej był jednym z czterech bocznych. Przy ołtarzach tych w 1861 roku odprawiał mszę ks. Stanisław Brzóska. Pomnik z 1931 r. wystawiony na setną rocznicę bitwy pod Stoczkiem. Przez miasto przepływa rzeka Świder, nad którą znajduje się ośrodek wypoczynkowy Izydory.

Ukształtowanie powierzchni zarówno w samym Stoczku jak i w okolicy jest wyjątkowo urozmaicone, a malowniczości krajobrazowi dodają zalesione wzgórza, wznoszące się do 200 metrów nad poziomem morza.

Będący częścią miasta sosnowy las Chojniak, wijący się wśród bagnistych łąk Świder, obramowane lesistymi pagórkami stawy za Świdrem – wszystko to stanowi o turystycznej atrakcyjności Stoczka. Jeszcze przed II wojną letnicy nazywali Stoczek i jego okolice Szwajcarią Podlaską.

Pomniki

W granicach miasta:

• Tadeusza Kościuszki w setną rocznicę śmierci (1917) – ul. gen. Władysława Sikorskiego
• Ignacego Braulińskiego – żołnierza POW w dziesiątą rocznicę śmierci (1928) – ul. gen. W. Sikorskiego
• Ofiar II wojny światowej (1947) – ul. Józefa Piłsudskiego
• Generała Józefa Dwernickiego – plac T. Kościuszki
• Kapitana "Ostoi" – ul. J. Piłsudskiego
• Jana Pawła II – plac kościelny
• Krzyż oraz tablica upamiętniające miejsce straceń uczestników powstania styczniowego – ul. Kościelna

Poza granicami miasta:

• Pomnik POW przy szosie w kierunku Siedlec
• Pomnik bitwy pod Stoczkiem na polu bitwy w pobliżu wsi Zgórznica, zbudowany w setną rocznicę bitwy (1931)

Na miejscowym cmentarzu przy ul. Kościelnej zachowało się kilka dziewiętnastowiecznych nagrobków, gł. piaskowcowych: Józefa Kozarskiego – prezydenta Łomży w latach 1864-1865, (zm. 27 listopada 1891); Piotra Olkowicza, (zm. 1857); Karoliny z Gregorkiewiczów Bogdaszewskiej (zm. 17 listopada 1864) żony Adolfa Bogdaszewskiego, uczestnika powstania styczniowego i ekspedytora poczty w Stoczku; Józefa Muczkowskiego (zm. 1867) – na nagrobku ślad po zdjęciu lub medalionie; Rozalii z Zakrzewskich Rękawek (zm. 1885), księdza Dzięciołowskiego (zm. 1886) Józefa Romiszewskiego (zm. 1896); Katarzyny z Chrzanowskich Rostkowskiej (zm. 1896) – nagrobek w formie kapliczki z figurą Matki Bożej.

Drugi rzymskokatolicki cmentarz, obecnie nieużywany, znajduje się przy ul. Polnej. Otoczony jest kamiennym parkanem. Nie zachowały się żadne nagrobki.

Przy ul. Dwernickiego znajduje się ponadto cmentarz żydowski o pow. 0,32 ha. Obecnie porośnięty lasem, nie zachowały się nagrobki ani ogrodzenie.

Imprezy

Najstarszą imprezą odbywającą się w Stoczku każdego lata od 1970 r. jest Sejmik Wiejskich Zespołów Teatralnych. Uczestniczące w nim zespoły z północno-wschodniej Polski prezentują swój teatralny dorobek oraz korzystają z konsultacji profesjonalnego jury.

Sport

Największą imprezą sportową odbywającą się corocznie od 2001 r. jest Ogólnopolski Bieg Uliczny Grzmią pod Stoczkiem armaty.

W mieście od 1947 roku działa klub LKS Dwernicki Stoczek Łukowski. Prowadzi dwie sekcje: piłki nożnej mężczyzn (obecnie występująca w bialskopodlaskiej grupie A-klasy) oraz siatkówki mężczyzn. W 1972 roku powstał działający z przerwami do dziś klub siatkarski Aves.

Transport

Węzeł drogowy. W mieście krzyżują się drogi krajowe i wojewódzkie:

• 76 Wilga – Garwolin – Stoczek Łukowski – Łuków
• 803 Stoczek Łukowski – Siedlce

Przez miasto przebiega linia kolejowa Skierniewice – Łuków. Jest to ciągle używana towarowa obwodnica Warszawy. W sierpniu 2007 roku uruchomiono dwie pary pociągów osobowych (po jednej rano i po południu). Zostały one już w grudniu 2008 roku zlikwidowane ze względu na niską frekwencję, spowodowaną niekorzystnym rozkładem jazdy.

Głównym przewoźnikiem komunikacji autobusowej jest PKS Łuków, ważną rolę pełnią także przedsiębiorstwa PKS Siedlce, PKS Mińsk Mazowiecki, PKS Garwolin i przewoźnicy prywatni. Stoczek Łukowski posiada bezpośrednie połączenia z Lublinem, Łukowem, Warszawą, Siedlcami, Mińskiem Mazowieckim, Garwolinem, Żelechowem, Kockiem i Lubartowem.

Zobacz też

• bitwa pod Stoczkiem
• Gmina Stoczek Łukowski
• Zgórznica – pomik bitwy pod Stoczkiem