Bochotnica

Bochotnica dawniej też Bochotnica Mała dla odróżnienia od Bochotnicy Wielkiej – wieś w Polsce położona w zachodniej części województwa lubelskiego, nad Wisłą, w gminie Kazimierz Dolny, w powiecie puławskim. Jest jedną z najstarszych osad w Małopolsce, początkowo w ziemi sandomierskiej, a następnie najstarszą miejscowością w małopolskiej ziemi lubelskiej – powstałą pomiędzy VI a X wiekiem. Na wzgórzu zamkowym archeolodzy odkryli pozostałości grodu, znajdującego się na szlaku handlowym, biegnącym z Rusi, przez Lublin, Wąwolnicę i Kazimierz Dolny wykorzystywanym już od wczesnego średniowiecza. Miejscowość posiada rozbudowaną bazą wypoczynkowo-noclegową, dzięki której w sezonie letnim dominuje funkcja turystyczno-wypoczynkowa.

W latach 1954-1973 siedziba Gromadzkiej Rady Narodowej. W latach 1975-1998 wieś administracyjnie należała do województwa lubelskiego.

Powierzchnię 20 km2 zamieszkuje obecnie ok. 1500 mieszkańców.

Toponimia

Słowo Bochotnica pochodzi od słowiańskiego bochot, czyli plusk, chlupot. Dawniej Bochotnica była także nazwą rzeki, dopływu Wisły, płynącej przez tę miejscowość. Obecnie nosi ona miano Bystrej.

Położenie

Bochotnica położona jest w obrębie zachodniej części Płaskowyżu Nałęczowskiego, u wylotu doliny rzeki Bystrej (o długości 35 km) do doliny Wisły (Małopolski Przełom Wisły), na Wyżynie Lubelskiej, tuż przy granicy z Niziną Mazowiecką. Wieś wchodzi w skład Kazimierskiego Parku Krajobrazowego. Bochotnica mieści się około 10 km od Puław, 4 km od Kazimierza Dolnego i 22 km od Nałęczowa. Historycznie położona jest w Małopolsce, w ziemi sandomierskiej.

Klimat

Średnia roczna temperatura powietrza wynosi +8,0°C. Najcieplejszym miesiącem jest lipiec, ze średnią temperatur +18,7 °C, najzimniejszym styczeń –5,0 °C. Okresy letni i wegetacyjny trwają dość długo (odpowiednio 100-110 i 210-220 dni). Średnia roczna suma opadów wynosi ok. 550 mm, przy największym natężeniu w miesiącach letnich (220 mm), a najmniejszym w zimowych. Czas zalegania pokrywy śnieżnej wynosi 80 dni.

Przyroda

Bochotnica położona jest na terenie Płaskowyżu Nałęczowskiego, w Kazimierskim Parku Krajobrazowym. Głównym typem zieleni są lasy, zajmujące obszary przy granicach wsi oraz ogrody działkowe skupiające się w jej północnej części. Występuje także spora ilość łąk i miejsc podmokłych. Większość drzewostanu wsi stanowią lasy mieszane z przewagą sosny. Razem z nią występują także dęby i graby. Spotyka się także lasy mieszane z jodłą, brzozą, grabem, świerkiem, olchą, bukiem, klonem, jarzebiną, osiką i jesionem. Miejscami zachowały się nieliczne jawory, grusze i modrzewie.

W lasach spotyka się sarny, jelenie, dziki, lisy, borsuki oraz jastrzębie, bażanty oraz kuropatwy. W podmokłych dolinach Wisły i Bystrej rosną łęgi, najczęściej wierzbowo-topolowe lub jesionowo-olszowe. Występują tam skowronki, bociany białe, zimorodki, a także bobry i rzadki pstrąg potokowy. Dolina Wisły jest jednym z najważniejszych w Europie korytarzy ekologicznych umożliwiających gniazdowanie i przeloty ptaków.

Do osobliwości tutejszej przyrody można zaliczyć występowanie rzadkiego omanu wąskolistnego i wawrzynku wilczegołyka. Na terenie wsi znajdują się dwie ponad stuletnie grusze, które zostały uznane za pomniki przyrody.

Rejon ten odznacza się wysokimi walorami przyrodniczymi, zarówno pod względem flory jak i fauny.

Zagrożenie powodziowe

Bochotnica narażona jest na wystąpienie powodzi w wyniku przyboru wody w Wiśle. Zagrożenie to wzrasta w miejscach, gdzie ludzie osiedlili się w uznawanej dawniej za niebezpieczną, dolinie zalewowej Wisły. Szczególnie duże prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi znacznych rozmiarów występuje w okolicach bochotnickiego odcinka Wisły. Wał przeciwpowodziowy chroniący tą miejscowość jest za niski i mało zagęszczony. Ryzyko wystąpienia powodzi wzrasta, gdy wysoka fala powodziowa z kulminacją utrzymuje się przez kilka dni. Także trudne do przewidzenia są powodzie i podtopienia wywołane wodami opadowymi i roztopowymi na mniejszych rzekach powiatu puławskiego, np. przepływającej przez Bochotnicę Bystrej. Podtopienia te mają charakter lokalny i nie wpływają jednak w istotny sposób na stan wody w rzece głównej – Wiśle.

Historia

Pierwsi ludzie pojawili się w tej okolicy w górnym paleolicie (ok. 23000 lat p.n.e.). Byli to przedstawiciele kultury oryniackiej. Około 13000 lat p.n.e. na teren dzisiejszej Bochotnicy dostała się ludność kultury świderskiej. Świadczą o tym znalezione tu krzemienie, służące jako groty do strzał. Pierwsi rolnicy pojawili się w dolinie Bystrej ok. 4500 lat p.n.e. W Bochotnicy odnaleziono także świadectwa kolejnych kultur: lubelsko wołyńskiej, pucharów lejkowatych, ceramiki sznurowej, kultury trzcinieckiej, czy łużyckiej. W okresie wpływów rzymskich (150 p.n.e. – 375 n.e.) osadnictwo omijało obszary Bochotnicy.

Na jednym ze wzgórz, na północy wsi, ok. VI wieku został wzniesiony warowny gród. Nieopodal jego pozostałości w 1993 r. odkryto pogański cmentarz. Szczątkom ludzkim towarzyszyły ozdoby z brązu i żelaza, a także złote monety i miecz z X wieku. We wczesnym średniowieczu tereny te zamieszkiwało plemię Lędziców. Razem z Wąwolnicą wieś pełniła wówczas funkcję centrum administracyjnego jakiejś jednostki terytorialnej.

Po raz pierwszy Bochotnica wymieniona jest w źródłach w 1317 r., w wykazie wsi nadanych przez Władysława Łokietka braciom Ostaszkowi i Dzierżkowi z Bejsc, h. Lewart. Wsie te zostały wkrótce przeniesione na niemieckie prawo średzkie.

Zamek powstał przypuszczalnie ok. 1340 r., po słynnym najeździe Tatarów na Lubelszczyznę. Król Kazimierz Wielki starał się otoczyć centrum kraju łańcuchami zamków obronnych. Twierdza bochotnicka była bezwieżowa, założona na prostokącie o ściętych wielobocznie narożach, co zbliżało ją do kształtu elipsoidalnego. Jako pierwsze powstało skrzydło północne, poprzedzone wcześniejszą basztą na kulminacji wzgórza.

W 1399 roku zamek od Jaśka z Bejsc odkupili Kurowscy. Okres świetności tego rodu zakończył się wraz ze śmiercią Piotra Kurowskiego, kasztelana lubelskiego w 1463 r. Majątek po nim dziedziczyła jego córka Jadwiga, a następnie jej zstępni – Anna i Katarzyna Zbąskie herbu Nałęcz, z kolei Jan Oleśnicki – (syn Katarzyny), będący w 1525 r. wojewodą lubelskim, a wcześniej – w 1501 r. posłem królewskim na dwór króla Francji. On też ze względu na dziedziczoną majętność zaczął używać nazwiska Bochotnicki. Z Oleśnickim vel Bochotnickim należy również wiązać renesansową przebudowę bochotnickiego zamku. W tej fazie powstały skrzydła południowe, trójkondygnacyjne, oraz brama wjazdowa i most zwodzony. Pomimo dwukrotnego małżeństwa Bochotnicki nie pozostawił potomstwa. Został pochowany w renesansowym grobowcu na sąsiadującym z zamkowym wzgórzu.

Już w końcu XVI wieku zamek zaczął popadać w ruinę. Kolejnymi właścicielami wsi byli Borkowscy, Tarłowie, Lubomirscy, Sanguszkowie, Potoccy, a od 1826 r. ks. Adam Kazimierz Czartoryski, którego dobra za udział w powstaniu listopadowym zostały przez rząd rozsprzedane. Bochotnicę nabyła wtedy filorosyjska rodzina Klemensowskich, która starała sie o tytuł szlachecki. W 1889 r. Józef Klemensowski, który w międzyczasie zbudował tutaj młyn wodny, nosił się z zamiarem odbudowy miejscowego zamku, jednak planów tych nie udało mu się zrealizować.

18 listopada 1942 r. w obecności ok. 600 osób spędzonych na plac, Niemcy spacyfikowali miejscowość, zabijając 45 ludzi. Liczną grupę mieszkańców wywieziono do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu. Reakcja okupanta była odwetem za partyzancką akcję pod dowództwem Jana Płatka ps. "Kmicic", w której zginęło dwóch Niemców.

24 maja 1945, na terenie położonym pomiędzy Bochotnicą a Lasem Stockim, oddziały partyzanckie, w sile 200 osób, dowodzone przez Mariana Bernaciaka ps. "Orlik" i Czesława Szlęzaka ps. "Maks" stoczyły walkę z połączonymi siłami NKWD, UB i MO (ok. 680 osób plus 5 pojazdów pancernych). Po całodziennej walce zginęło 16 funkcjonariuszy NKWD oraz 10 funkcjonariuszy MO i UB, w tym kpt. Henryk Deresiewicz, naczelnik Wydziału do Walki z Bandytyzmem WUBP w Lublinie i por. Aleksander Ligęza, zastępca szefa PUBP w Puławach.

Zamek

Ruiny zamku w Bochotnicy (popularnie zwanego Zamkiem Esterki) położone są na lewym, stromym i zalesionym zboczu doliny Bystrej.

Badania wskazują na dwa etapy budowy zamku. W XIV wieku zbudowano mury obwodowe na planie wieloboku z jednotraktowym budynkiem mieszkalnym od północy. W drugiej fazie na przełomie XV i XVI wieku dobudowano 3 piętrowy budynek od południa i nową bramę od strony południowo-zachodniej z mostem zwodzonym. Fragment zachowanych murów pochodzi z XVI wieku.

Zamek został zbudowany prawdopodobnie przez rodzinę Firlejów w XIV wieku, co potwierdza pierwsza wzmianka o nim z 1368 roku i z 1399 z powodu jego sprzedaży przez Jana z Bejsc kasztelanowi żarnowskiemu Klemensowi z Kurowa herbu Szreniawa za 550 grzywien. W pocz. XV wieku zamek rozbudowano od strony południowej. W latach 60. XV wieku był własnością Zbąskich, z których Katarzyna ze Zbąskich Oleśnicka, napadała na kupców i okoliczne dwory szlacheckie. Potem zamek przeszedł w ręce Oleśnickich. W 1523 roku król Zygmunt Stary przekazał zamek rodzinie Samborzeckich. Nie wiadomo kiedy zamek został opuszczony. Zamek nigdy nie był własnością królewską, dlatego wiązanie go z osobą Esterki nie znajduje potwierdzenia w źródłach. W latach 1964-1965 zamek badali architekci z Zakładu Architektury Polskiej Politechniki Wrocławskiej pod kierunkiem Ewy Różyckiej.

Według miejscowej romantycznej legendy warownia miała być miejscem schronienia Esterki, żydowskiej kochanki króla Kazimierza Wielkiego. Z kolei druga i mniej popularna legenda mówi o Annie Zbąskiej - rozbójniczce, która za swe zbrodnie skazana została na wieczne potępienie, i jako duch pilnuje swoich skarbów. Legenda podaje też, że zamek połączony był podziemnym tunelem z zamkiem w Kazimierzu. Tunelem tym, można było poruszać się podobno jeszcze przed stu laty, ale obecnie jest on zasypany.

Zabytki i inne atrakcje turystyczne

• największe w Europie skupisko wąwozów i głębocznic, gęstość występowania wąwozów wynosi 11 km/km2
• bochotnicki odcinek Małopolskiego Przełomu Wisły należący również do obszaru chronionego Natura 2000 "Przełom Wisły w Małopolsce" (na odcinku Annopol – Puławy)
• Mauzoleum Jana z Oleśnickich vel Bochotnickiego, zbudowane po jego śmierci w 1530 roku, w stylu renesansowym, dawniej niesłusznie uważane za grobowiec Esterki
• zrekonstruowany wóz strażacki z 1926 r., znajdujący się na głównym placu wsi; w pełni funkcjonalny i postawiony w hołdzie bochotnickim strażakom, którzy zginęli podczas akcji ratunkowo - gaśniczych
• bochotnicki odcinek Zielonego szlaku rowerowego (trasa Puławy – Bochotnica – Kazimierz Dolny – Janowiec – Puławy o łącznej długości szlaku ok. 38 km). Zielony szlak wiedzie wzdłuż fragmentu Małopolskiego Przełomu Wisły, który uważany jest za najbardziej malowniczy w Polsce
• Ściana Krystyny i Władysława Pożaryskich (potocznie zwana Ścianką Pożaryskich), dawny kamieniołom, który zamieszkują wszystkie występujące w Polsce gatunki nietoperzy, gdzie można również prześledzić ciekawy profil geologiczny. W dole profilu występuje opoka kredowa łatwa do obróbki i dlatego eksploatowana na budulec, w którym materiał pozyskiwano podziemną metodą komorową (po kopalni pozostały korytarze o łącznej długości ok. 400 m). W warstwach górnych znajduje się ławica piaskowca kredowego zawierająca liczne skamieniałości, wśród których można często napotkać szkielety belemnitów. Wspomniana ściana objęta jest ochroną w formie stanowiska dokumentacyjnego przyrody nieożywionej, przez wojewodę lubelskiego
• Dolina Bystrej u ujścia której położona jest Bochotnica. Dolina ta jest wyraźnie asymetryczna, co wynika z jej subsekwentnego przebiegu (bieg i spadek doliny jest zgodny z biegiem geologicznym skał). Płaskie dno i duży spadek Bystrej sprawiają, że rzeka malowniczo przerzuca się meandrami spod jednego zbocza pod drugie
• strefa kontaktu okresu mezozoiku z kenozoikiem w dolinie Małopolskiego Przełomu Wisły, powstała w warunkach ówczesnego płytkiego morza z widocznymi skamielinami szczątków zwierząt morskich
• podlegający ochronie fragment prawego zbocza doliny Bystrej z unikatowymi płatami omanu wąskolistnego
• młyn wodny z XIX wieku, zbudowany w 1889 r. przez Józefa Klemensowskiego
• pomniki ofiar "Krwawej Środy" z 18 oraz 24 listopada 1942 (kiedy to Niemcy wymordowali połowę mieszkańców wsi) – pierwszy z nich w centrum wsi zbudowany został w 1948, odrestaurowany w 2004 r.; drugi na miejscu kaźni, pod wzgórzem zamkowym
• pozostałości śluzy wodnej po zbombardowanym i spalonym w 1944 r. młynie
• studnia zbudowana przez wojsko austriackie w 1914 r.

Gospodarka

Gospodarka bochotnicka ma charakter handlowo-usługowy. Znajdują się tu szkoła podstawowa (zbudowana w latach 1936-38), bank spółdzielczy, biblioteka publiczna, 3 sklepy spożywcze, sklep narciarski, market, pub, wyciąg narciarski, sklep z materiałami budowlanymi, salon samochodowy, oczyszczalnia ścieków i supermarket. Ważną gałęzią gospodarki jest także turystyka. Charakter prowadzonej działalności na terenie wsi, jest mało uciążliwy dla środowiska.

Transport i komunikacja

Bochotnica jest ważnym węzłem komunikacyjnym w województwie lubelskim. Przez miejscowość przebiegają trzy ważne drogi wojewódzkie – droga nr 824 z Annopola do Żyrzyna, droga nr 830 z Lublina oraz droga nr 743, z Góry Puławskiej. Najbliższa stacja kolejowa znajduje się w Puławach, a najbliższe lotnisko – w Dęblinie. Od kilku lat po Wiśle kursuje prom, którym można przeprawić się do Nasiłowa. Wieś położona jest także na trasie Szlaku Lessowych Wąwozów. Wkrótce w centrum wsi ma powstać rondo, a ścieżka rowerowa biegnąca z Puław wzdłuż wałów na Wiśle i kończąca się obecnie w Parchatce ma być w roku 2011 przedłużona do Bochotnicy, a następnie do Kazimierza. Docelowo ścieżka rowerowa ma biec wzdłuż wałów wiślanych od Stężycy do Annopola.

Komunikację miejską obsługuje Miejski Zakład Komunikacyjny Puławy, Sp. z o.o. (linie nr 1 i 12), PKS Puławy oraz prywatni przewoźnicy. Główne trasy prowadzą do Puław, Opola Lubelskiego, Lublina, Poniatowej, Kazimierza Dolnego i Nałęczowa.

Sport

W Bochotnicy w połowie lat osiemdziesiątych XX wieku działał klub piłkarski LZS Bochotnica. Obecnie znajduje się tu stadion A-klasowej drużyny KKS Orły Kazimierz. W 2010 r. ruszyła budowa przyszkolnej hali sportowej. Koszt jej budowy to ok. 2,7 miliona złotych. Prace mają się zakończyć w czerwcu 2012 roku.

Ciekawostki

• na wysokości Bochotnicy znajduje się najdalej wysunięte na wschód zakole Wisły
• często przebywał tu Bolesław Prus, znany pisarz. W Bochotnicy umieścił akcję swojej noweli Antek
• od 1926 r. działa tu Ochotnicza Straż Pożarna (obecnie znajdująca się w Krajowym Systemie Ratowniczo – Gaśniczym)
• w 1958 r. kręcone były tu zdjęcia do filmu Małe dramaty, a w 1984 r. do filmu Podróże Pana Kleksa (wykorzystano m.in. wnętrze jednej z grot).