Markuszów

Markuszów dawniej też Markuszew – wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie puławskim, w gminie Markuszów, nad rzeką Kurówką, 1600 mieszkańców. Znajduje się w odległości 22 km na wschód od Puław, 5 od Kurowa i 26 kilometrów na zachód od Lublina.

W latach 1975-1998 miejscowość położona była w starym województwie lubelskim.

Miejscowość była siedzibą gminy Markuszów, która istniała do 1973 roku i została reaktywowana ponownie od 1984 roku (choć zajmuje teraz mniejszą powierzchnię).

Historycznie położony jest w Małopolsce (początkowo w ziemi sandomierskiej, a następnie w ziemi lubelskiej).

Historia

Wieś wzmiankowana w 1317. Już od tego momentu w rękach rodu, który ostatecznie przyjął nazwisko Firlej. W 1330 lokacja na prawie magdeburskim. Około 1550 roku Markuszów uzyskał prawa miejskie, potwierdzone i rozszerzone w 1686. W 1630 pojawia się pierwsza wzmianka o markuszowskich Żydach. W 1661 r. było ich 9, w 1756 r. 356, zaś w 1827 343, co stanowiło 42,5% ogółu mieszkańców. Tutejsza gmina żydowska uzyskała w 1681 r. zezwolenie na wybudowanie synagogi. Żydzi z Markuszowa mieli także swoje cmentarze - stary i nowy. Jako miasto prywatne, po Firlejach przeszedł Markuszów na dłużej wraz okolicznymi dobrami w ręce Sobieskich, by następnie zmieniać właścicieli.

Podczas wojny w obronie Konstytucji 3 maja nieopodal odbyła się bitwa wojsk polskich z najeźdźcami rosyjskimi. Kolejna bitwa odbyła się tu podczas powstania listopadowego, w pobliskich miejscowościach walczono również podczas powstania styczniowego.

Te ostatnie wydarzenia skutkowały odebraniem praw miejskich, podobnie jak w przypadku wielu innych polskich miejscowości.

Ostatnim właścicielem (do parcelacji w 1938) był Bohdan Broniewski. Broniewscy zachowali park po byłym pałacu i inne nieruchomości do reformy rolnej po drugiej wojnie światowej, kiedy i tego ich pozbawiono.

W 1939 naloty niemieckie poważnie zniszczyły osadę. W 1942 Niemcy zlikwidowali społeczność żydowską, która stanowiła wówczas nieco ponad połowę ludności osady - w 1921 r. Markuszów zamieszkiwało 1001 Żydów, co stanowiło 54,2% ogółu. Część Żydów została wywieziona do Sobiboru, a część zabita na miejscu. Niemcy zdewastowali wówczas także miejscowe kirkuty i zniszczyli synagogę.

Ważniejsze obiekty

• Kościół św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Marii Panny w Markuszowie - kościół parafialny
• Kościół św. Ducha w Markuszowie - kościół poszpitalny
• Kościół św. Małgorzaty w Markuszowie - nieistniejący od połowy XV w.
• Synagoga w Markuszowie
• Cmentarz katolicki w Markuszowie
• Stary cmentarz żydowski w Markuszowie
• Nowy cmentarz żydowski w Markuszowie