Włodawa

Włodawa to miasto i gmina w północno-wschodniej części województwa lubelskiego, we wschodniej Polsce, w powiecie włodawskim; położone na obszarze Garbu Włodawskiego, nad Włodawką i Bugiem przy granicy z Białorusią. Włodawa leży na Południowym Podlasiu, Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim i Polesiu. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa chełmskiego. Według danych z 4 grudnia 2009 miasto miało 13 918 mieszkańców (Urząd miasta).

Od 1 stycznia 1973 do 15 lipca 1992 w skład Włodawy wchodził Orchówek (miasto od 1506 do XVIII wieku i ponownie w latach 1775-1869, obecnie wieś w gminie Włodawa).

Historia

Historia Włodawy do połowy XV wieku nie jest dobrze znana z powodu braku źródeł. Wiadomo jednak, że istniała już w pierwszej połowie XIII wieku jako jeden z grodów Księstwa halicko-wołyńskiego i już wtedy mieszkała w niej ludność polska, ruska i żydowska. Położenie nad wielką rzeką - Bugiem - sprzyjało szybkiemu rozwojowi miasta jako ośrodka handlowego i tranzytowego. Po lokacji miasta, która miała miejsce prawdopodobnie na początku XVI wieku, do Włodawy zaczęli coraz liczniej sprowadzać się Żydzi. Od 1566 r. Włodawa na mocy unii lubelskiej stała się miastem granicznym, zaś rzeka Włodawka stanowiła granicę pomiędzy województwem brzeskolitewskim a ziemią chełmską. W roku 1596 Włodawa przeszła w ręce Leszczyńskich. W 1624 r. wzniesiono we Włodawie szkołę i zbór kalwiński, czynny do 1698 roku. Ważnym wydarzeniem był zwołany do Włodawy w roku 1634 synod kalwiński, na który przybyli delegaci z całej Korony i Litwy w celu ustalenia jednolitych form obrzędowych. W 1648 r. wojska Chmielnickiego zajęły i spustoszyły Włodawę, mordując znaczną część mieszkańców. Kolejne wieki to rozwój gminy żydowskiej i stopniowe zwiększanie się liczby mieszkańców wyznania mojżeszowego.

Podczas Konfederacji Barskiej 14-15 września 1769 w bitwie toczonej w odwrocie z Włodawy w kierunku Łomaz poległ Franciszek Ksawery Pułaski, śpieszący z pomocą bratu Kazimierzowi Pułaskiemu.

Przed II wojną światową we Włodawie były już dwie synagogi, bejt ha-midrasz, dom modlitwy, szkoła talmud-tora, mykwa i cmentarz żydowski; działały dwie kapele klezmerskie i klub sportowy Makabi. Holocaust zmienił diametralnie oblicze miasteczka, które było już wówczas od dawna typowym sztetlem. Większość żydowskich mieszkańców Włodawy zginęła w obozie zagłady w Sobiborze. Po wojnie pożydowskie budynki wykorzystywano m.in. jako magazyny, zaś macewy z cmentarza służyły często do brukowania ulic. W 1981 r. utworzono Muzeum Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego, które przejęło dawne synagogi, przekształcając je w budynki muzealne.

W dniu 15 marca 1923 powstał klub sportowy "Sokół" Włodawa, rok później zmienił nazwę na "Włodawija", a w roku 1956 Włodawianka klub przyjął dzisiejsza nazwę.

Zabytki

• Barokowy kościół parafialny pw. św. Ludwika z lat 1741-1752, zbudowany wg projektu włoskiego architekta Pawła Fontany. Budowniczym świątyni był Tomasz Rezler. Obok klasztor ojców paulinów.
• Cerkiew prawosławna pw. Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy, wzniesiona w latach 1840-1843, przebudowana w latach 90. XIX w. Początkowo unicka, po 1875 prawosławna. Reprezentuje styl bizantyńsko-rosyjski z elementami klasycystycznymi. Świątynia parafialna.
• Wielka Synagoga wzniesiona w roku 1764, przy której znajdują się jeszcze dwa pokrewne budynki (Mała Synagoga oraz Bejt ha-midrasz).
• "Czworobok" - budowla w kształcie kwadratu z dziedzińcem w środku - zabytek unikatowy, najprawdopodobniej jedyny tego rodzaju w Polsce. Czworobok należał do włodawskich rajców, kupców i rzemieślników, w większości Żydów.

Nieistniejące

• Stary cmentarz żydowski - założony w XVIII wieku.
• Nowy cmentarz żydowski - założony w XIX wieku.

Kultura

Włodawa przez wieki była miastem, w którym w zgodzie żyli obok siebie Polacy, Rusini (Ukraińcy) oraz Żydzi, którzy do II wojny światowej stanowili ponad 60% jego ludności. Tradycję wielokulturowości upamiętnia i kultywuje coroczny Festiwal Trzech Kultur (kultur: żydowskiej, polskiej i ruskiej, związanych z trzema religiami: katolicyzmem, prawosławiem i judaizmem). W okresie zaborów Włodawa leżała początkowo w zaborze austriackim, dopiero potem została włączona do rosyjskiego.

Instytucje kultury:

• Młodzieżowy Dom Kultury, ul. Partyzantów 17
• Włodawski Dom Kultury, Al. J. Piłsudskiego 10
• Miejska Biblioteka Publiczna, ul. Przechodnia 13
• Biblioteka Pedagogiczna, ul. Sierpińskiego 4
• Muzeum Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego, ul. Czerwonego Krzyża 7

Edukacja

Przedszkola

• Miejskie Przedszkole Integracyjne we Włodawie, ul. Szkolna 5
• Przedszkole Miejskie nr 1 we Włodawie, ul. Słowackiego 16

Szkoły podstawowe

• Szkoła Podstawowa nr 2 we Włodawie, ul. Kopernika 3
• Szkoła Podstawowa nr 3 we Włodawie, ul. Zbigniewa Sierpińskiego 4
• Szkoła Podstawowa Specjalna nr 4 we Włodawie, ul. Partyzantów 13

Gimnazja

• Publiczne Gimnazjum nr 1 we Włodawie, ul. Szkolna 7
• Publiczne Gimnazjum nr 2 im. Zamoyskich we Włodawie, ul. Szkolna 1
• Publiczne Gimnazjum Specjalne nr 3 we Włodawie, ul. Partyzantów 13
• Gimnazjum z oddziałami przysposabiającymi do pracy, ul. Żołnierzy WiN 16

Szkoły ponadgimnazjalne

• I Liceum Ogólnokształcące we Włodawie, ul. Szkolna 1
• Zespół Szkół Zawodowych nr 1 i II Liceum Ogólnokształcące, ul. Modrzewskiego 24
• Zasadnicza Szkoła Zawodowa Specjalna we Włodawie, ul. Partyzantów 13

Religia

Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:

• Kościół Rzymskokatolicki
  • Parafia Najświętszego Serca Jezusowego
  • Parafia św. Ludwika
• Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny
  • Parafia Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy
• Kościół Adwentystów Dnia Siódmego
  • zbór we Włodawie
• Świadkowie Jehowy
  • Sala Królestwa (ul. Światowida 19), z której korzystają 2 zbory: Włodawa-Północ i Włodawa-Zachód

Transport

• Włodawa jest ważnym węzłem drogowym. W mieście krzyżują się drogi krajowe i wojewódzkie:
  • 82 Lublin - Włodawa
  • 812 Krasnystaw - Chełm - Włodawa - Wisznice - Biała Podlaska
  • 816 Zosin - Dorohusk - Włodawa - Sławatycze - Terespol

• Miasto posiada połączenia autobusowe z: Lublinem, Chełmem, Warszawą, Krakowem, Białą Podlaską, Białymstokiem, Zamościem, Parczewem, Radzyniem Podlaskim, Międzyrzecem Podlaskim, Siedlcami, Sandomierzem, Hrubieszowem, Lubartowem i wieloma innymi miejscowościami. Transport zapewniają zarówno przedsiębiorstwa i oddziały PKS, jak też przewoźnicy prywatni.

• Włodawa posiada połączenie kolejowe z Chełmem. Ruch pasażerski na tej trasie został wstrzymany w 2002 roku. Obecnie linia kolejowa Chełm-Włodawa wykorzystywana jest wyłącznie przez pociągi towarowe - Włodawa (stacja kolejowa).

Struktura powierzchni i układ urbanistyczny

Według danych z roku 2002 Włodawa ma obszar 18,67 km², w tym:

• użytki rolne: 50%
• użytki leśne: 10%

Zabudowa Włodawy rozciągnięta jest południkowo wzdłuż rzeki Bug, która stanowi wschodnią granicę miasta. Osią zabudowy są dwie równoległe względem siebie ulice, mianowicie Al. Jana Pawła II i ul. J.Piłsudskiego, przechodząca na północy w ul. Długą, natomiast na południu w ul. Kraszewskiego. Południowa część Włodawy charakteryzuje się zwartą zabudową jednorodzinną, która w miarę podążając na północ ustępuje miejsca zabudowie szeregowej. Miasto w środkowej części możemy podzielić na dwa sektory. W sektorze wschodnim części środkowej obserwujemy obszerny kwadratowy rynek, w którego centralnej części znajduje się omawiany wyżej zespół kramów i jatek (Czworobok). Zarówno dookoła samego rynku, jak też przy odchodzących od niego wąskich, bocznych uliczkach możemy spotkać wiele zabytkowych kamieniczek. W tym też rejonie znajdują się trzy perły architektoniczne Włodawy, mianowicie barokowy kościół (XVIII w.) wraz z przyległym do niego klasztorem (XVII w.), synagogę (XVIII w.) oraz cerkiew prawosławną (XIX w.). Sektor zachodni części środkowej charakteryzuje się blokową zabudową wielorodzinną (bloki 2-5 kondygnacji), a także usługowo- przemysłową (szczególnie wzdłuż ul. Lubelskiej). Północna część miasta to głównie zabudowa jednorodzinna, z wyjątkiem usytuowanego w tym rejonie osiedla wojskowego (bloki 3-5 kondygnacji), a także bloków w rejonie ulic Wspólnej, Sybiraków i Szpitalnej (3 kondygnacje). Najdalej na północ (a mianowicie północny wschód) wysuniętym fragmentem miasta jest teren po byłej jednostce wojskowej (obecnie głównie zabudowa jednorodzinna i usługowo-przemysłowa).

Klimat

Klimat Włodawy kształtowany jest przez masy suchego i mroźnego powietrza kontynentalnego. Lato tutaj jest ciepłe - średnia temperatura w lipcu to +18 °C, zimą -6,5 °C, częste są poranne przymrozki jesienią i wiosną.

Statystyki

Miasto stanowi 1,49% powierzchni powiatu.

Stopa bezrobocia (stan na marzec 2010) - 22,2%

Demografia

Ludność Włodawy w latach 1693-2006

Przyrost naturalny

• 1950 rok - 201
• 1960 rok - 84
• 1970 rok - 48
• 1980 rok - 185
• 1983 rok - 225
• 1985 rok - 171
• 1990 rok - 118
• 1995 rok - 38
• 1999 rok - 37
• 2000 rok - 23
• 2005 rok - 32
• 2006 rok - -19

Saldo migracji

• 1980 rok - 255
• 1985 rok - 114
• 1990 rok - 155
• 1995 rok - 18
• 2000 rok - -23

Sąsiednie gminy

Włodawa, Hanna, Hańsk, Stary Brus, Urszulin, Wola Uhruska, Wyryki.

Gmina sąsiaduje z Białorusią i Ukrainą.

Włodawa w literaturze pięknej

W powieści Henryka Sienkiewicza Ogniem i mieczem Rzędzian spotkał w zajeździe we Włodawie Bohuna, publicznie podającego się za szlachcica Hulewicza z Podola, leczącego rany po pojedynku z Michałem Wołodyjowskim, gdy mu się w wypadku - przewróceniu wozu w Parczewie rany otworzyły. Tu Bohun wyjawił Rzędzianowi miejsce ukrycia kniaziówny Heleny Kurcewiczówny u Horpyny, w jarze nad Waładynką, niedaleko Raszkowa.

Włodawa w filmie

• W filmie Wrota Europy (1995) we Włodawie sfilmowano ujęcia z Rohaczowa.
• W filmie Akcja Brutus (1971) we Włodawie sfilmowano ujęcia dotyczace aresztowania majora "Boruty".