Jatutów

Jatutów – wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie zamojskim, na wschodnim skraju gminiy Zamość nad rzeką Łabuńką, w obrębie Padołu Zamojskiego.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa zamojskiego.

Pierwszy raz miejscowość wymieniana jest w roku 1460, kiedy należała do powiatu krasnostawskiego. Pięć lat później komornikiem sądu ziemskiego hrubieszowskiego był Wojciech z Jatutowa (H. Stamirski 1968), zapewne właściciel wsi. Według rejestru poborowego w 1564 roku Jerzy Witkowski posiadał tu 1 łan użytków, natomiast jego brat Wojciech 1 i 1/2 łana użytków (A. Jabłonowski 1902). Pod koniec XVI wieku Jatutów znalazł się we władaniu Jarosława Oleśnickiego, żonatego z Dorotą Bełżecką, w rękach którego znajdowały się także Łabunie, Wierzba i Ruszów (K. Niesiecki, t. VII).

Rejestry poborowe z 1653 i 1660 roku notują jako właściciela wsi Stanisława Firleja, kasztelana lubelskiego, dziedzica całej włości łabuńskiej. W rękach Firlejów dobra te pozostawały jeszcze w roku 1667, natomiast przed rokiem 1689 kupili je Marcin i Anna Zamoyscy. Marcin Zamoyski zmarł w 1689 roku, a jego żona przekazała wieś klaryskom zamojskim i do nich należała co najmniej do 1780 roku (W. Bondyra i inni 1994). W 1782 roku zakon ten został zlikwidowany przez cesarza Józefa II, ale wówczas klaryski posiadały tu jedynie folwark Jatutów Panieńskie, który na prośbę ordynata Andrzeja Zamoyskiego został przekazany przez Austriaków szarytkom (Siostrom Miłosierdzia) z Zamościa. Pozostała część Jatutowa, wraz z całą włością łabuńską dostała się w ręce Andrzeja Zamoyskiego, później Jana Jakuba Zamoyskiego, a po jego śmierci w 1790 roku przeszła na siostrzeńca hrabiego Michała Wielhorskiego. Od niego w 1801 roku Jatutów kupił Stanisław Grzębski (W. Bondyra i inni 1994, s. 69). W roku 1819 doszło do podziału dóbr łabuńskich i wówczas Łabuńki z Bródkiem, Barchaczowem i Jatutowem odziedziczyła córka Stanisława -Teofila Grzębska, zamężna za Kajetanem z Karnic Karnickim, szambelanem dworu cesarskiego. Po jej śmierci w 1864 roku Łabuńki wraz z Jatutowem otrzymał syn Kajetana - Władysław Karnicki (1820-1883), tajny radca i dyplomata austriacki, ożeniony najpierw z Gabrielą Antoniną Bąkowską, a następnie z Julią Lubomirską. W 1873 roku sprzedał on dobra Łabuńki wraz z Jatutowem Teodorowi i Jadwidze z Czackich Kaszowskim herbu Janina, po których odziedziczył syn Zygmunt Bogumił. Ten z kolei sprzedał dobra w 1920 roku Janowi Kołaczkowskiemu. Po 1928 roku dobra Łabuńki wraz z Jatutowem objęli jego spadkobiercy: Elżbieta, Krystyna, Andrzej i Jan Stanisław Kołaczkowscy. (W. Bondyra i inni 1994; R. Aftanazy 1995).

Spis z 1827 roku notował wieś w powiecie tomaszowskim i parafii Łabunie. Liczyła wówczas 27 domów i 208 mieszkańców . Pod koniec XIX wieku Jatutów liczył 37 domów i 384 mieszkańców, w tym 372 katolików oraz 522 morgi gruntów ornych i 72 morgi lasu. Obok rolników był we wsi także kowal i tkacz (SGKP, wypisy).

W 2 poł. XIX wieku w Jatutowie istniały: cegielnia produkująca klinkier, która była własnością państwową, fabryka powozów, fabryka gilz, mydlarnia i zakład wytwarzający narzędzia rolnicze. Największym zakładem był jednak browar ordynacki, który w 1896 roku wyprodukował 80 tys. wiader piwa o wartości 56 500 rubli. W trzy lata później produkcja spadła do 33 500 wiader piwa. W 1904 roku K. Lotz wybudował tu turbinowy młyn wodny (W. Bondyra i inni 1994).

Według spisu z 1921 roku wieś liczyła 75 domów i 514 mieszkańców, w tym 3 Ukraińców.

W 1929 roku browar jatutowski był we władaniuE. Czernego, a młyn należał do Sz. Wagnera (Ks. Adr. 1929). W 1936 i roku browar był w posiadaniu Jana Stanisława Kołaczkowskiego, a w 1937 roku został sprzedany Żydom za 22 500 złp. Maj licho w Szulman posiał 9/20 części. Jankiel Wurman 6/20 i Moszek Feldman 5/20 (APZ, Akta hipoteki browaru w Jatutowie).

Podczas okupacji hitlerowskiej wieś została wysiedlona 22 grudnia 1942 roku. Na miejsce Polaków sprowadzono Niemców z Besarabii. Bułgarii, Jugosławii i ZSRR a część gospodarstw zajęli lokalni volksdeutsche (W. Bondyra i inni 1994).

1460 r. – wieś po raz pierwszy wzmiankowana jako Jatholtow. Należała wtedy do staropolskiego powiatu krasnystawskiego ziemi chełmskiej.

1460 r. – Piotr (wójt hrubieszowski) odstąpił połowę wsi Albertowi (Wojciechowi) - komornikowi hrubieszowskiemu, który notowany był właścicielem Jatutowa jeszcze w 1465 i 1471 r. w tym samym czasie posesorem drugiej połowy wsi był Jan „Broda” herbu Abdank i jego brat Stanisław.

1480 i 1493 r. – całość wsi należała do Mikołaja Witkowskiego i jego żony Piechny (Pietruszy).

1528 r. – Jatutów należał do Jana Witkowskiego i jego żony Małgorzaty.

1540 r. – właścicielem wsi został Jerzy Witkowski.

koniec XVIw. – wieś znalazła się w dobrach łabuńskich Jarosława Oleśnickiego chorążego bełskiego i jego żony Doroty z Bełżeckich.

1635 r. – po śmierci Oleśnickiego majętność przejęli Firlejowie, w rękach których pozostawała jeszcze w 1667 r.

przed 1689 r. – wieś została zakupiona przez ordynatów Marcina i Annę Zamoyskich.

1689 r. - wdowa po zmarłym Marcinie podarowała wieś klaryskom zamojskim.

jesienią 1784 r. – na prośbę ordynata Andrzeja Zamoyskiego Austriacy przekazują folwark szarytkom(Siostrom Miłosierdzia) z Zamościa.

1790 r. – pozostała część Jatutowa, z całą włością łabuńską, po śmierci Jana Jakuba Zamoyskiego dostała się jego siostrzeńcowi, Michałowi hrabiemu Wielhorskiemu, od którego w 1801 r. odkupił włość Stanisław Grzębski.

po 1817 r. – Jatutów przeszedł na własność Karśnickich, a przed rokiem 1880 w ręce Teodora Kaszowskiego.

ok. 1920 r. – dziedzicem wsi był Jan Kołaczkowski, a po 1928 r. jego spadkobiercy – Elżbieta, Krystyna, Andrzej i Jan Kołaczkowscy.

4 IV 1813 r. - podczas oblężenia Zamościa polscy obrońcy twierdzy przedsięwzięli wypad do Jatutowa, celem zniszczenia przepraw wodnych.

1929 r. – funkcjonował tu drewniany młyn wodny.

22 XII 1942 r. – wieś została wysiedlona, a na miejsce chłopów sprowadzono Niemców z Besarabii, Bułgarii, Jugosławii i ZSRR oraz lokalnych volksdeutschów.

Boże Ciało 1946 r. – w zasadzce zorganizowanej przez Urząd Bezpieczeństwa zginęło 4 członków organizacji WiN, a w lipcu 2 członków WiN w „kotle” w miejscowym sklepie. Śledztwo przeprowadzone przez podziemie ustaliło, że zginęli, bo donos na nich złożył kierownik miejscowego browaru. Komendant obwodu zamojskiego WiN wydał wyrok śmierci na kierownika browaru oraz funkcjonariusza Milicji Obywatelskiej – odbiorcy donosu. 13.VII. wyrok wykonano częściowo – autora donosu uratowała osobista interwencja komendanta rejonu, który był krewnym skazanego.

VI.1946 r. – po przeprowadzeniu referendum, członkowie WiN wykonali wyrok na przewodniczącym miejscowej komisji wyborczej. 30 VI 1946 r. oddział WiN pod dowództwem „Bohuna” opanował browar w Jatutowie, gdzie zastrzelił kierownika i 3 członków ORMO. Wg innych relacji akcję tą przeprowadził oddział WiN ppor. S.Jasińskiego „Samotnego”, który miał zlikwidować 3 konfidentów. Przy rozstrzelanych pozostawił ulotki z podpisem „ppor. Samotny”.

lata 50-te – rozebrano młyn wodny.

lata 70-te – zbudowano społecznie zlewnię mleka.

lata 80-te – wybudowano świetlicę wiejską i dwa mosty na Łabuńce.

ok. 1996 r. – upadł browar – jedyny zakład przemysłowy w miejscowości.

13 czerwca 2004 r. - powstała drużyna piłkarska Perła Jatutów - więcej informacji na nieoficjalnej stronie klubu http://perlajatutow.futbolowo.pl (osiągnięcia, aktualności, kadra, o klubie, galeria ...)

Najlepszymi piłkarzami Juniorów byli Michał Sokołowski, Grzesiek Soroka, oraz reszta: Kamil Brzycki, Kamil Sokołowski, Robert Wolski, Jarek Wolski, Maksymilian Krawczyk, Darek Brzycki,

Bibliografia

• "Leksykon Historyczny - miejscowości dawnego województwa zamojskiego" - Józef Niedźwiedź
• http://gminazamosc.pl