Brzoza (województwo lubuskie)

Brzoza (niem. Birkholz) – wieś w Polsce, położona w województwie lubuskim, w powiecie strzelecko-drezdeneckim, w gminie Strzelce Krajeńskie, w odległości 1 km od drogi krajowej nr 22 Kostrzyn nad Odrą - Gdańsk.

Miejscowość została założona w drugiej połowie XIII wieku, na miejscu dawnej osady słowiańskiej. Wieś położona jest na obrzeżu Barlinecko-Gorzowskiego Parku Krajobrazowego. W pobliżu osady znajduje się kilka jezior rynnowych i oczek polodowcowych.

Najciekawszym zabytkiem miejscowości jest zbudowany z kamiennych ciosów, późnoromański kościół, przebudowany w 1751 - dziś parafialna świątynia prawosławna (cerkiew pw. św. Michała Archanioła). Cennym zabytkiem jest także XVIII-wieczne założenie dworskie, z którego do dziś zachowały się: murowany spichlerz zbożowy z 1717 r., czworaki, XIX-wieczna oficyna zarządcy i XIX-wieczny park krajobrazowy. Pozostała zabudowa wsi pochodzi z końca XIX i początku XX wieku.

Historia

Jest to stara słowiańska owalnica, lokowana na prawie niemieckim w czasach askańskich. Wzmiankowano o niej po raz pierwszy w 1337 r. jako o majątku rycerskim z 95 łanami, w tym z uposażeniem proboszcza.

Wieś należała początkowo do rodu von Sanitz. W 1605 r. tutejsze dobra zostały odsprzedane Ernstowi von Schöningowi, przedstawicielowi znanej i zasłużonej nowomarchijskiej rodziny szlacheckiej. Następnie miejscowość należała do Hansa Adama von Schöninga, marszałka polnego, w służbie dworu berlińskiego i drezdeńskiego. Po jego śmierci w 1696 roku stała się własnością syna - Johanna Ludwiga. Następnie w 1713 r. przeszła w posiadanie Georga Wilhelma von Schöninga, który wybudował dwór myśliwski i zachowany do obecnych czasów spichlerz.

W 1740 r. tutejsze dobra ziemskie objął generał porucznik kawalerii Erdmann Ernst von Rüitz. Za jego czasów wzniesiono okazały pałac z charakterystyczną wieżą zdobioną latarnią z hełmem, założono park krajobrazowy oraz rozbudowano kościół. Po nim w posiadanie majątku weszła rodzina von Steinkeller, władająca dobrami z ośrodkiem w Brzozie do początku 1945 roku. Pierwszym spośród nich był major kawalerii Balthasar Christoph von Steinkeller, zmarły w 1777 roku. Następnie właścicielami byli jego syn porucznik kawalerii Abraham Ernst oraz Heinrich Sigismund August von Langenn. Od tego czasu właściciele majątku określali się jako Langenn-Steinkeller. W tym czasie rozbudowano założenie folwarczne, natomiast około 1800 r. wzniesiono, zachowane obecnie, czworaki.

We wsi zachował się kościół, zespół folwarczny, czworaki oraz domki robotników rolnych, a także skrzydło pałacowe tzw. Cavallierhaus, mocno przemurowane w okresie powojennym, zachowane w stanie ruiny. Po południowej stronie folwarku zachował się niezwykle interesujący park krajobrazowy.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa gorzowskiego.

Na terenie wsi znajduje się również były PGR Brzoza. Sprywatyzowany i kierowany przez duńskiego właściciela.