Gościkowo

Gościkowo, dawniej Paradyż (niem. Paradies) – wieś w Polsce położona w województwie lubuskim, w powiecie świebodzińskim, w gminie Świebodzin. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa zielonogórskiego.

Położenie

Niewielka wieś położona w środkowej części Pojezierza Lubuskiego, w kotlince polodowcowej, na lewym brzegu rzeki Paklicy. Sąsiaduje z Jordanowem, od którego oddzielona jest rzeką. We wsi znajduje się pocysterski klasztor, na terenie którego mieści się obecnie Wyższe Seminarium Duchowne w Paradyżu. Niedaleko seminarium znajduje się pałac poniemiecki przerobiony po wojnie na szkołę podstawową. Przez wieś przebiega nieczynna linia kolejowa łącząca Międzyrzecz z linią kolejową Warszawa – Świecko w Toporowie.

Dawną nazwę Paradyż zachował pocysterski zespół klasztorny i ulokowane w nim wyższe seminarium duchowne.

Historia

W XIII wieku istniała tu wieś Gościchowo. 29 stycznia 1230 roku rycerz Mikołaj Bronisz (herbu Wieniawa) przekazał dobra rodowe cystersom z Lehnina (Brandenburgia). Gościchowo otrzymało nazwę Paradisus Matris Dei (Raj Matki Boskiej), od której utworzono polską nazwę – Paradyż i niemiecką Paradies. Dobra należące do opactwa szybko się powiększały. W 1534 r. w posiadaniu zakonu znajdowało się 21 wsi, ponad 29 000 ha ziemi ornej i ok. 4000 ha lasów. Dawało to opactwu znaczne dochody, co umożliwiało rozbudowę kościoła i klasztoru. Cystersi sprowadzali osadników niemieckich i szerzyli wysokiej klasy gospodarkę rolną. Na mocy postanowienia sejmu w Piotrkowie Trybunalskim z 1538 r., stanowisko opata zarezerwowano dla Polaków. Od połowy XVI wieku nastąpił intensywny proces spolszczania klasztoru, przeorami paradyskimi byli wybitni sekretarze królewscy, kanclerze koronni, mężowie stanu.

W 1740 r. miał miejsce napad na klasztor paradyski, którego dokonała regularna armia Prus. Przyczyną, która doprowadziła do tej sprawy, była osobliwa mania władcy Prus Fryderyka Wilhelma I wyszukiwania wyjątkowo rosłych rekrutów i wcielania ich siłą do organizowanej przez siebie gwardii olbrzymów. We wsi Wyszanowo należącej do klasztoru paradyskiego mieszkał sołtys nazwiskiem Klimke, na swoje nieszczęście chłop olbrzymiego wzrostu. Uzbrojeni werbownicy pruscy, przekroczyli polską granicę i uprowadzili go poturbowawszy przy tym jego chorą żonę. W odwet za to opat zatrzymał w klasztorze dwóch kupców pruskich z brandenburskiego Sulechowa. Wówczas to król pruski 21 marca 1740 r. wysłał na niczego nie spodziewający się klasztor oddział wojsk. Prusacy zniszczyli i obrabowali budynki opactwa, zbezcześcili kościół i poturbowali zakonników. Sprawa paradyska odbiła się głębokim echem w całym kraju i ujawniła zupełną bezsilność Polski wobec groźnego sąsiada.

Po I rozbiorze Rzeczypospolitej w 1772 r., klasztor w Paradyżu znalazł się w obrębie zaboru pruskiego. W latach 1796-1810 rząd pruski skonfiskował część majątku opactwa. W 1834 r. nastąpiła kasata klasztoru, wówczas zakonników usunięto z miejscowości, a zbiory klasztorne uległy rozproszeniu. Powstało tu seminarium nauczycielskie, a w latach 1922-1939 działała średnia szkoła ogólnokształcąca. W maju 1939 został tu otwarty zakład kształcenia nauczycieli III Rzeszy, a pod koniec II wojny światowej pracowali specjaliści Luftwaffe. W 1945 r. Paradyż zajęły wojska radzieckie. Z kościoła i budynków dawnego klasztoru utworzono wówczas magazyny. Od 1947 r. Paradyż należał do zgromadzenia Księży Salezjanów, którzy otworzyli tu internat dla chłopców. Placówka nie działała jednak długo i w 1952 r. powołano tu Wydział Filozoficzny Gorzowskiego Diecezjalnego Seminarium Duchowego. Od 1961 r. całe Seminarium Duchowe z Gorzowa Wielkopolskiego przeniosło się do Paradyża.

Tutejszy klasztor oraz wieś odegrały dużą rolę w utrzymaniu polskości w zachodniej Wielkopolsce.

Zabytki

Kościół Najświętszej Marii Panny i świętego Marcina z XIII-XIV wieku przebudowany w XVIII wieku. Jeden z najcenniejszych zabytków na ziemi lubuskiej.

Wyposażenie:

• wielki barokowy ołtarz z 1739 roku, a w nim obraz "Wniebowzięcie Najśw. Marii Panny" autorstwa Schefflera oraz relikwiarze,
• barokowy prospekt organowy autorstwa Joachima Gottlona Petera,
• obraz fundacyjny z ok. 1700 r., ukazujący akt donacji klasztoru oraz scenę bitwy pod Legnicą w 1241 r.,
• w kaplicy, w ołtarzu, znajduje się obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, XVII-wieczna kopia obrazu San Luca z Bolonii,
• fragmenty gotyckich fresków i sklepień,
• klasycystyczne stalle w prezbiterium, ozdobione wizerunkami dostojników kościelnych,
• na chórze zachowało się wielkie godło Stanisława Augusta Poniatowskiego z rodowym herbem Ciołek,
• w posadzce kościoła umieszczone są płyty epitafijne.
• na wyposażeniu kościoła znajduje się wieczna lampa, będąca misternym dziełem snycerskim, ufundował ją sekretarz Zygmunta III i Władysława IV – Marek Łętowski, wg tradycji twórcą jej był sam król Władysław IV.

Klasztor, a w nim wyższe seminarium duchowne. Pierwotnie klasztor cysterski z XIII-XIV wieku (pozostał korpus nawowy ukończony ok. 1280, późniejsze piętnastowieczne gotyckie freski), powiększony i przebudowany w stylu późnego baroku w wieku XVIII. Dwukondygnacyjny budynek klauzury przylega do kościoła do wschodu oraz południa. Posiada dwa dziedzińce: starszy gotycki, zwany małym wirydarzem oraz nowy, nazywany dużym wirydarzem. W małym wirydarzu zachowały się gotyckie przęsła oraz fragmenty polichromii ściennej. Duży wirydarz, jak i elewacje budynku, mają wystrój barokowy. W XVIII w. trzy naroża budynku klasztoru wzbogacono o wieże w formie baszt i nakryto dzwonowatymi hełmami.

Ogrody przylegają do klasztoru i kościoła od północy i zachodu. Ich ozdobą są figury kamienne z XVIII w., przedstawiające świętych, m.in. św. Floriana, św. Bernarda, św. Benedykta i św. Marcina z Tours. Przed zachodnią fasadą kościoła znajduje się rokokowa figura Marii Panny w otoczeniu świętych z 1755 r.

W paradyskim kościele od 2003 r. odbywa się festiwal muzyki dawnej "Muzyka w Raju".

Ludzie związani z Paradyżem

• Z Paradyża pochodził Jakub z Paradyża (1381-1465), profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego i rektor uniwersytetu w Erfurcie, zwolennik reformy zakonu i Kościoła, autor wielu traktatów z dziedziny teologii moralnej i prawa kanonicznego.
• W I połowie XVIII wieku działał tu wybitny polski kompozytor Benedykt Cichoszewski.