Świebodzin

Świebodzin (niem. Schwiebus) – miasto w woj. lubuskim, siedziba powiatu świebodzińskiego i gminy miejsko-wiejskiej Świebodzin, na Pojezierzu Łagowskim. Świebodzin leży w granicach historycznego Dolnego Śląska.

Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 21 649 mieszkańców.

Dawny gród słowiański, prawa miejskie uzyskał w 1319 roku.

Krzyżują się tutaj drogi krajowe nr 3 i nr 92.

W Świebodzinie znajduje się Pomnik Chrystusa Króla, który do czerwca 2011 był najwyższym posągiem Chrystusa na świecie.

Istnieją tu także zakłady urządzeń termotechnicznych, rozwija się przemysł meblarski, odzieżowy, spożywczy. Znane w kraju sanatorium rehabilitacyjno-ortopedyczne dla dzieci.

Położenie

Według danych z 1 stycznia 2010 r. powierzchnia miasta wynosiła 10,54 km².

Świebodzin historycznie zaliczany jest do Dolnego Śląska. Od 1234 r. miasto należało do księstwa głogowskiego. W latach 1815–1945 leżało w prowincji Brandenburgia. Po II wojnie światowej włączony w struktury administracyjne województwa poznańskiego. W latach 1950–1975 miasto administracyjnie należało do województwa zielonogórskiego, po reformie administracyjnej 1975 r. w do 1998 należało do nowo utworzonego województwa o tej samej nazwie.

Toponimia

Nazwa notowana w źródłach historycznych jako: Schwibussen (1251), Swebosin (1302), Svebusin (1334), Sweboczyn (1352). Pochodzi od nazwy osobowej Świeboda, ta zaś od słowa świeboda, oznaczającego „swobodę, bogactwo”. Niemiecka nazwa miasta jest adaptacją fonetyczną nazwy słowiańskiej.

Historia

• 1. połowa XII wieku – pierwsza wzmianka o miejscowości
• 1228 – prawdopodobny rok rozpoczęcia budowy zamku w Świebodzinie
• 1234 – ziemia świebodzińska znalazła się w obrębie Księstwa głogowskiego po zajęciu dużej części Wielkopolski przez Henryka I Brodatego
• 1302 – pierwsza źródłowa wzmianka o Świebodzinie (Swiebosin}
• 1319 – Świebodzin po raz pierwszy wzmiankowany jako miasto, od tego czasu pozostawał grodem książęcym
• 1320 – Świebodzin staje się własnością księcia głogowskiego – Henryka IV
• 1329 – Świebodzin (Swibzin) wymieniony jest wśród miast i warowni
• 1333-1335 – miasto w granicach Królestwa Polskiego
• 1335 – Świebodzin powrócił do księstwa głogowskiego, i wraz z nim uznał zwierzchność lenną Czech
• 1336 – wybudowano kościół katolicki pw. św.św. Piotra i Pawła
• 1347-1348 – przejście przez miasto „czarnej zarazy”, zmarło ponad 1/4 mieszkańców
• 1360 – miasto wróciło do księstwa głogowskiego, do miasta przybyli flamandzcy czeladnicy i założyli tkalnie
• 1395 – książę Henryk VIII nadał tkaczom świebodzińskim najstarszy przywilej tkaczy, przyznający im szerokie uprawnienia przy zakupie wełny
• 1409 – władzę nad miastem przejął książę Krosna i Świebodzina – Władysław, który walczył pod Grunwaldem po stronie wojsk polskich
• 0d 1452 – w mieście istniało bractwo sukienników. Sukno świebodzińskie stało się przedmiotem eksportu do wielu krajów. Na szeroką skalę sprzedawano je również do Polski. O „suknie świebodzińskim” jest wzmianka w powieści Henryka Sienkiewicza Ogniem i mieczem (tom I)
• 1455 – w okolicach miasta zostały założone liczne działki chmielowe, rozpoczęło się wytwarzanie piwa
• 1469 – książę Henryk XI nadał miastu pełne prawa miejskie wzorowane na Głogowie. Miasto posiadało prawo „warzyć i sprzedawać piwo oraz pobierać opłaty od sprzedaży soli”
• 1488 – miasto przeszło pod bezpośrednią władzę królów czeskich
• 1500 – wielki pożar w mieście, spaliła się niemal jego połowa
• 1506 – ostateczna likwidacja odrębności księstwa głogowskiego
• 1510 – miasto przystąpiło do związku miast śląskich celem obrony przed napaściami wędrownego rycerstwa
• 1522 – drugi wielki pożar w mieście, miasto uległa całkowitemu spaleniu; król zwolnił gród z opłat na rzecz władcy na okres 10 lat
• 1526 – miasto wraz z całym Śląskiem przeszło aż do 1742 roku pod panowanie Habsburgów
• 1533 – miasto częściowo zniszczone po trzęsieniu ziemi, przeżyło kolejna epidemię „czarnej śmierci”
• 1604 – wybudowano najstarszą szkołę obok kościoła parafialnego, która od 1628 roku była szkołą katolicką. Historyczna budowla przetrwała do dzisiaj
• 1631 – wkroczenie wojsk szwedzkich
• 1640 – czwarty wielki pożar w mieście
• 1686 – na mocy układu między Habsburgami a elektorem brandenburskim miasto zostało przyłączone do Brandenburgii
• 1694 – Świebodzin powrócił w granice Królestwa Czech
• 1700 – produkcja świebodzińskich sukienników sprzedawana jest w Lipsku, Norymberdze, Frankfurcie n. Menem, Gdańsku, Królewcu i na terenie całej Rzeczypospolitej
• 1728 – uruchomiono pierwszą farbiarnię tkanin, dotychczas miasto korzystało z usług pobliskiego Sulechowa
• 1742 – miasto w granicach Prus
• 1763-1806 – śląskie tabele statystyczne zaliczały Świebodzin do sześciu najsilniej uprzemysłowionych miast na Śląsku, a pod względem włókiennictwa – do trzech
• 1780 – podjęto próbę założenia plantacji morwy do hodowli jedwabników
• 1807 – do miasta przybył oddział polskiej kawalerii
• 1808-1812 – Świebodzin staje się miastem garnizonowym
• 1824 – w okolicach miasta odkryto złoża węgla brunatnego. Później powstała jedna z nielicznych głębinowych kopalń węgla brunatnego w Sieniawie oraz fabryka brykietu
• 1849 – wybudowano bitą drogę Poznań – Frankfurt nad Odrą
• 1865 – wybudowano gazownię miejską
• 1868-1870 – budowa odcinka połączenia kolejowego Poznań – Frankfurt przechodzącego przez miasto
• 1871 – wraz z Prusami Świebodzin wchodzi w skład zjednoczonych Niemiec
• 1900 – wybudowano Kościół Ewangelicki obecnie NMP Królowej Polski
• 1905 – miasto liczyło 9.231 mieszkańców, głównie ewangelików
• 1910 – na łąkach miejskich zbudowano wodociąg
• 1920 – rozpoczęto zakładanie sieci elektrycznej w mieście
• 1928 – wybudowano sieć kanalizacyjną
• 1945 – 31 stycznia Świebodzin zajęły oddziały Armii Czerwonej, miasto uniknęło zniszczeń; komendantem miasta został mjr Gaunow
• 1945 – 28 marca utworzenie administracji polskiej; rozpoczęcie wysiedlania dotychczasowych mieszkańców miasta do Niemiec; początek napływu polskich osadników m.in. z Kresów Wschodnich
• 1945 – 16 kwietnia utworzono powiat świebodziński, który składał się z 3 miast (Lubrza, Sulechów, Świebodzin), 13 gmin i 86 gromad. Podział ten przetrwał z pewnymi zmianami do 1954 r.
• 1945-1950 – po wojnie Świebodzin włączono administracyjnie do Wielkopolski
• 1950 – utworzono województwo zielonogórskie, w którym znalazł się Świebodzin
• 1975 – w Polsce dokonano kolejnej reformy administracyjnej. Likwidując powiat utworzono gminy, które funkcjonują do dnia dzisiejszego
• W latach 1950-1998 miasto administracyjnie należało do woj. zielonogórskiego.
• 1990 – po okresie socjalistycznym, odbyły się pierwsze wolne wybory samorządowe
• 1999 – 1 stycznia zaczął funkcjonować powiat świebodziński
• 2005 – zbudowano Rondo Solidarności
• 2010 – zakończono prace przy budowie Figury Chrystusa Króla.
• 2011 – utworzono dwa nowe osiedla: Północne i Leśne

Zabytki

• Kościół parafialny św. Michała – Późnogotycki kościół parafialny św. Michała z XV wieku, przebudowany w XIX wieku. Pierwsze wzmianki o kościele, wówczas zapewne drewnianym, pochodzą z 1311 r. Trzon obecnej, gotyckiej świątyni powstał w I poł. XV wieku. Po pożarze w 1541 r. trzynawową budowlę powiększono dostawiając czwartą nawę i rząd kaplic. Wnętrze nakryte zostało efektownym sklepieniem sieciowym, w kaplicach gwiaździstym i rzadko spotykanym kryształowym. W latach 1850-1858 świątynia była przebudowywana wg projektu Alexisa Langera z Wrocławia. Wybudowano neogotycką kruchtę, fasadę zachodnią zwieńczono imponującym szczytem z dwiema iglicami. We wnętrzu zachowane cenne wyposażenie: późnogotycki tryptyk św. Anny w ołtarzu głównym i Ukrzyżowanie oraz rokokowy ołtarz Najświętszej Marii Panny. Kościół wyróżnia się także tym, iż jest szerszy niż dłuższy.
• Dawna szkoła parafialna – Szkoła parafialna z początku XVII wieku. Szkoła przy parafii funkcjonowała co najmniej od XIV wieku. Położona była w pobliżu kościoła, nie wykluczone, że w tym samym miejscu, gdzie obecny budynek. Według istniejących dokumentów historycznych, powstał on w 1604 roku na miejscu drewnianego. Jednak niektóre z nich dają powód do przypuszczeń, że szkoła świebodzińska była już murowana przynajmniej w pierwszej połowie XVI wieku. Był to prawdopodobnie budynek o zdecydowanie smukłych proporcjach i schodkowych szczytach. W sieni przetrwały też resztki późnogotyckich sklepień, obecnych niegdyś zapewne we wszystkich pomieszczeniach. Dzisiejszy wygląd budynku ukształtowany został w czasie gruntownej przebudowy dokonanej w II poł. XIX wieku.
• Zamek – Zamek został przebudowany w XIX wieku. Do dziś istnieje starsza pozostałość skrzydła południowo-wschodniego. Początki budowli sięgają XIV wieku. W tym czasie był najprawdopodobniej niewielką warownią drewnianą bądź częściowo murowaną. W XV wieku zamkiem przejściowo władają brandenburscy joannici. Początkowo miał w zabudowie kształt podkowy z jednym skrzydłem mieszkalnym. W okresie renesansu zamek rozbudowano dodając dwa kolejne skrzydła. W wyniku zabudowy podzamcza szeregiem domów powstał drugi dziedziniec. Na rysunku z XVIII w. widoczny jest wyraźny podział na zamek górny i dolny. Budowla otoczona była murem oraz fosą z mostem zwodzonym od strony miasta. Zamek przez wiele wieków był siedzibą komendantów i starostów okręgu wśród, których do najbardziej zasłużonych dla miasta należeli przedstawiciele rodziny von Knobelsdorff. Od 1699 r. zamek w ramach zastawu przejęły cysterki trzebnickie, z tego czasu zapewne pochodzą krzyże z kul armatnich wmurowane w elewację zamku. W roku 1868 tereny zamkowe stały się własnością miasta. W 1898 r. władze miasta przekazały obiekt siostrom boromeuszkom, które urządziły tutaj szpital, szkołę katolicką i przedszkole. Staraniem sióstr zakonnych, postawione zostały w roku 1934 nowe skrzydła szpitala, powiązane budynkiem łączącym ze starym zamkiem. Od 1946 roku zespół zamkowo-szpitalny użytkowany jest przez cieszące się dobrą renomą w kraju Sanatorium Rehabilitacyjno-Ortopedyczne (obecnie: Lubuskiego Ośrodka Rehabilitacyjne-Ortopedycznego). Mury starego zamczyska widoczne są w południowo-wschodnim skrzydle sanatoryjnego kompleksu.
• Mury miejskie – Zachowały się fragmenty murów miejskich z XIV-XVI wieku, trzech baszt oraz fragmenty pozostałości fosy. Umocnienia miasta zaczęto wznosić od końca XIV wieku, najpierw z kamienia polnego później z cegły. W końcu XVI wieku całe miasto otoczone było murami z dwunastoma basztami i trzema bramami wjazdowymi. Od XVIII wieku, kiedy to obwarowania zaczęły tracić swoje znaczenie militarne, rozpoczęła się ich likwidacja. Najpierw osuszono fosę, potem rozbierano mury obronne a materiał budowlany wykorzystano do wznoszenia nowych budynków.
• Ratusz – pochodzi z XVI wieku. Przebudowany został w XIX wieku. W nim ma siedzibę Muzeum Regionalne. Ratusz wybudowano w końcu XIV wieku w centralnym punkcie rynku. Pierwotnie była to budowla dwutraktowa, zapewne drewniana. W czasie wielkiego pożaru miasta w 1541 r. uległ zniszczeniu, odbudowany w kształcie budynku trzytraktowego, dwukondygnacyjnego z dwiema wieżami. W XIX wieku został przebudowywany: W 1827 r. rozebrano jedną z wież – północną. Elewację opracowano w neostylowych formach nawiązujących do gotyku i renesansu, wieżę zwieńczono krenelażem. W piwnicach zachowały się najstarsze elementy – kamienne sklepienia beczkowe oraz ceglane: krzyżowo-żebrowe i gwiaździste obecne także w kilku salach na parterze ratusza.
• Domy z XVIII, XIX i XX wieku – Miasto do XVIII w. posiadało głównie zabudowę drewnianą. Najstarsze zachowane kamienice pochodzą z końca XVIII wieku – przy ul. Wiejskiej i Kościelnej. Większość miejskiej zabudowy powstawała w XIX i XX wieku, często o eklektycznej i secesyjnej architekturze. Najciekawsze zespoły kamienic o różnorodnym i bogatym detalu znajdują się przy ul. Piłsudskiego, pl. Wolności, pl. Obrońców Pokoju, 1 Maja, Żymierskiego. Na przedmieściach zachowały się okazałe wille, np. przy ul. Łęgowskiej – siedziba dawnej fabrykanckiej rodziny Rothe-Rimpler, przy ul. Łużyckiej tzw. willa Sallet.
• Kościół Matki Boskiej Królowej Polski – Jest to neogotycki kościół pw. Matki Boskiej Królowej Polski z lat 1898-1900, dawniej ewangelicki. Wzniesiony w latach 1898-1900 jako kościół ewangelicki na miejscu dwóch wcześniejszych zborów z XVII i XVIII wieku. Pierwszy zbór na tym miejscu postawili protestanci w 1694 roku. Z powodu wad konstrukcyjnych musiał być rozebrany. Następny wzniesiony został w 1747 roku w konstrukcji szachulcowej. Gdy i ten uległ zniszczeniu, postawiono obecny. Jest to budowla neogotycka, również wnętrze zaprojektowane zostało w tym stylu. W 1946 r. przejęty został przez parafię katolicką.
• Kapliczka św. Jana Nepomucena – Kapliczka ta pochodzi z XVIII wieku. Stanęła w XVIII wieku przy obecnej ul. Żymierskiego. Posiada typową barokową formę – pierwotnie św. Jana Nepomucena – patrona podróżnych, mostów i przepraw oraz opiekuna życia rodzinnego.

Atrakcje turystyczne

• Figura Chrystusa Króla – W 2001 proboszcz parafii pw. Miłosierdzia Bożego ks. Sylwester Zawadzki rozpoczął działania zmierzające do wybudowania w Świebodzinie pomnika Chrystusa Króla o wielkości zbliżonej do Pomnika Chrystusa Odkupiciela w Rio de Janeiro. Pierwsze elementy pomnika zamontowano w sierpniu 2007, a budowa całości została ukończona 6 listopada 2010 roku. Pomnik według projektu Mirosława Pateckiego jest ustawiony na usypanym kopcu o wysokości 16 m. Postać ma 33 m wysokości (bez korony) i ramiona o rozpiętości 25 m..
• Ławeczka Czesława Niemena – W dniu 20 czerwca 2009 została odsłonięta ławeczka Czesława Niemena. Ławeczka powstała z inicjatywy Stowarzyszenia Pamięci Czesława Niemena oraz przy dużej pomocy władz lokalnych: burmistrza miasta Dariusza Bekisza i starosty powiatu świebodzińskiego Zbigniewa Szumskiego. Ze względu na powiązania rodzinne artysta był bardzo związany z miastem; zagrał również koncert, z którego dochód przekazał na budowę basenu miejskiego.
• Sanktuarium Miłosierdzia Bożego w Świebodzinie

Przemysł

• Eldrob SA – spółka zależna Indykpolu

Handel

Znaczną część miejskiej gospodarki stanowi sektor handlowy. W Świebodzinie funkcjonują: 7 marketów (Tesco, 3 Biedronki, Lidl, Netto, Intermarche), kilkanaście innych sklepów sieci handlowych: Edukacja

W Świebodzinie znajdują się:

• Szkoły podstawowe
  • Publiczna Szkoła Podstawowa nr 6 im. Kornela Makuszyńskiego
  • Publiczna Szkoła Podstawowa nr 7 im. Janusza Korczaka
  • Publiczna Szkoła Podstawowa nr 2 im. Fryderyka Chopina
  • Społeczna Szkoła Podstawowa i Katolickie Gimnazjum Społeczne
• Gimnazja
  • Publiczne Gimnazjum nr 1 im. Mikołaja Kopernika
  • Publiczne Gimnazjum nr 3 im. Czesława Niemena
  • Społeczna Szkoła Podstawowa i Katolickie Gimnazjum Społeczne
• Szkoły średnie
  • I Liceum Ogólnokształcące im. Henryka Sienkiewicza
  • Zespół Szkół Technicznych im. Tadeusza Kościuszki
  • Zespół Szkół Zawodowych im. Witolda Biernawskiego
• Szkoły specjalne
  • Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy im. Lecha Wierusza

Sport

Klub Sportowy Pogoń powstał w 1966 roku. Barwy klubu: żółto-czerwone, pojemność stadionu: 3500 miejsc (1500 siedzących), wymiary boiska: 103 m x 78 m. Stadion posiada 3 duże murawy, mini boisko ze sztuczną nawierzchnią, boisko asfaltowe, 4 szatnie, biura. Pogoń gra obecnie (sezon 2010/11) w III lidze grupa: dolnośląsko-lubuska.

Poza tym w Świebodzinie od 2009 roku funkcjonuje drugi klub piłkarski: Santos Świebodzin, aktualnie (sezon 2011/12) występuje w świebodzińskiej A-klasie.

Transport

W mieście krzyżują się drogi o znaczeniu krajowym oraz wojewódzkim.

W Świebodzinie znajduje się stacja kolejowa przez którą przebiega linia kolejowa nr 384.

Organizacje społeczne

W Świebodzinie działa Świebodziński Związek Kresowian zrzeszający osoby pochodzenia kresowego oraz pielęgnujące pamięć o Kresach Wschodnich.

Wspólnoty religijne

Kościół rzymskokatolicki

• Parafia Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski w Świebodzinie
• Parafia św. Michała Archanioła w Świebodzinie
• Parafia Miłosierdzia Bożego w Świebodzinie

Protestantyzm

• Kościół Adwentystów Dnia Siódmego
  • zbór w Świebodzinie
• Zielonoświątkowcy
  • Młodzieżowe
  • Zbór zielonoświątkowy

Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy

• zbór Świebodzin Widok i Świebodzin Centrum z własną Salą Królestwa (ul. Młyńska 1).

Współpraca międzynarodowa

Miasta partnerskie:

• Herzberg
• Neuenhagen

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Świebodzinie